Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі. Снежань 2024

Коратка:

• Рэпрэсіі і дзяржаўны тэрор па-ранейшаму застаюцца вызначальнымі рысамі ўнутранай палітыкі таталітарнага рэжыму А. Лукашэнкі. Мішэнню для пераследу становяцца ўсе, каго можна падазраваць у нелаяльнасці да ўладаў.
• На канец снежня 2024 года ў Беларусі ў месцах няволі знаходзіліся 1 265 палітвязняў, з іх 168 — жанчыны. За месяц праваабарончая супольнасць прызнала такімі 58 чалавек. З лета 2020 года праваабарончай супольнасцю прызнаны палітвязнямі 3 697 чалавек, з іх 680 жанчын.
• У снежні ў парадку памілавання былі вызваленыя 49 палітвязняў. "Вясна" падкрэслівае, што ў створаных рэжымам умовах для палітвязняў такое вызваленне — гэта адзіная магчымасць выхаду на волю, раней вызначанага прысудам або жаданнем спецслужбаў тэрміна, што асабліва важна для людзей з ліку прадстаўнікоў уразлівых груп — жанчын, людзей з інваліднасцю і цяжкімі хранічнымі захворваннямі, сталых і тых, хто выхоўваюць дзяцей.
• Праваабаронцы: лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру Алесь Бяляцкі, віцэ-прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека (FIDH) Валянцін Стэфановіч, а таксама Уладзімір Лабковіч, Марфа Рабкова,Андрэй Чапюк і Наста Лойка, адвольна асуджаныя да пазбаўлення волі, па-ранейшаму ўтрымліваюцца калоніях.
• Па-ранейшаму некалькі палітвязняў утрымліваюцца працяглы час у рэжыме інкамунікада: Максім Знак, Віктар Бабарыка, Мікалай Статкевіч, Сяргей Ціханоўскі і іншыя больш за год пазбаўленыя кантактаў са знешнім светам, у тым ліку ўнутры калоній; іх сітуацыя таксама мае рысы гвалтоўных знікненняў, забароненых міжнародным правам.
• У снежні падведзены вынікі крымінальнага пераследу за лістапад: судамі разгледжана не менш як 152 крымінальныя справы, у тым ліку восем ​​у парадку спецыяльнай вытворчасці ў адсутнасць абвінавачаных; сярод асуджаных 41 жанчына; палова з іх (78 чалавек) асуджаныя судамі г. Мінска, з рэгіёнаў найбольш рэпрэсіўнай стала Брэсцкая вобласць.
• Рэгулярныя затрыманні адбываюцца па ўсёй Беларусі, у тым ліку ў маленькіх гарадах і сельскіх населеных пунктах. У снежні праваабаронцамі зафіксаваны 759 фактаў рэпрэсій (у тым ліку крымінальных і адміністрацыйных судоў), з іх 454 судоў па адміністрацыйных справах, амаль усе — за "распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў". Больш за ўсё фактаў зафіксавана ў Брэсцкай і Мінскай абласцях.
• Улады рэгулярна папаўняюць Спісы асобаў і фармаванняў, якія маюць дачыненне да экстрэмісцкай і тэрарыстычнай дзейнасці, а таксама Спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў. Гэта стварае і падтрымлівае ўмовы для новых нападаў на грамадзянскую супольнасць і яе прадстаўнікоў. Таксама ўнясенне ў Спісы адвольна абмяжоўвае правы і свабоды грамадзян.
• Праваабаронцы “Вясны” па-ранейшаму рэгулярна выяўляюць і дакументуюць факты прымянення катаванняў і іншых забароненых відаў абыходжання падчас расследавання палітычна матываваных крымінальных спраў, забароненых відаў абыходжання ў адміністрацыйным працэсе, а таксама ў месцах пазбаўлення волі.
• Экспертная місія кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары", арганізаваная Беларускім Хельсінкскім камітэтам і ПЦ "Вясна", апублікавала справаздачу аб рэгістрацыі кандыдатаў у прэзідэнты на выбарах, якія мусяць адбыцца ў студзені 2025 года.
• У Варшаўскім Музеі свабоднай Беларусі 10 снежня ў Міжнародны дзень правоў чалавека адкрылася выстава "Пачуцці: Малюнкі палітвязняў Беларусі". На экспазіцыі прадэманстравалі калекцыю малюнкаў, створаных палітычнымі зняволенымі Беларусі ва ўмовах турэмнага зняволення. Падчас адкрыцця выставы культурныя дзеячы і праваабаронцы прэзентавалі музычны альбом пра заключэнне і рэпрэсіі "Пазначаныя жоўтым".
• 12 снежня ў Брусэлі адбылося ўрачыстае адкрыццё арт-інсталяцыі "Нязломныя", прысвечанай палітзняволеным праваабаронцам "Вясны" Валянціну Стэфановічу, Алесю Бяляцкаму, Уладзіміру Лабковічу, Марфе Рабковай і валанцёру Андрэю Чапюку. У яе адкрыцці прынялі ўдзел кіраўніца дэлегацыі Еўрапарламента па сувязях з Беларуссю Малгажата Гасеўска, праваабаронца "Вясны" Марына Кастылянчанка і лідэрка беларускіх дэмакратычных сіл Святлана Ціханоўская. Мерапрыемства адбылося ў рамках Дзён Беларусі ў Брусэлі — серыі падзей, якія паказваюць салідарнасць Еўрапейскага саюза з народам Беларусі.

Палітычна матываваны пераслед. Палітычныя вязні

10 снежня скончыла жыццё самагубствам Святлана Круцікава. Па інфармацыі паведамленні Dissident.by,яна не вытрымала палітычна матываванага ціску, у тым ліку арыштаў за распаўсюджванне "экстрэмісцкіх матэрыялаў".

Усяго на працягу снежня было зафіксавана мінімум 759 выпадкаў палітычна матываваных рэпрэсій (затрыманні, ператрусы і г.д.), якія вынікаюць з крымінальнага і адміністрацыйнага пераследу. На працягу апошніх месяцаў працягвалася хваля пераследу ў дачыненні да ЛГБТК+ супольнасці. Таксама працягвалася хваля затрыманняў і запалохванняў у кантэксце абвешчаных прэзідэнцкіх выбараў, ціск на сваякоў палітвязняў, ператрусы і затрыманні.

У снежні падведзены вынікі крымінальнага пераследу за лістапад: судамі было разгледжана не менш як 152 крымінальныя справы, у тым ліку восем ​​у парадку спецыяльнай вытворчасці ў адсутнасць абвінавачанага; сярод асуджаных 41 жанчына; палова з іх (78 чалавек) асуджаныя судамі г. Мінска, з рэгіёнаў найбольш рэпрэсіўнай стала Брэсцкая вобласць.

Усяго, з 2020 года, як мінімум 7 759 чалавек сутыкнуліся з палітычна матываваным крымінальным пераследам. У дачыненні да не менш як 6 553 чалавек былі вынесены палітычна матываваныя прысуды.

58 чалавек былі прызнаныя палітычнымі зняволенымі цягам снежня. Усяго, на 31 снежня ў месцах няволі ўтрымліваюцца 1 265 палітвязняў, з іх 168 — жанчыны. Вядома пра як мінімум 190 палітвязняў з сур'ёзнымі праблемамі са здароўем.

Вядома, што ў снежні цалкам адбылі свае тэрміны і выйшлі на волю некалькі дзясяткаў палітвязняў. Таксама за снежань стала вядома аб памілаванні 49 палітвязняў: інфармацыя пра памілаваных толькі часткова раскрываецца ў праўладных медыях.

Пасля вызвалення палітвязні працягваюць сутыкацца з пераследам.

Ірына Паляніна была асуджаная ў адміністрацыйным парадку за "атрыманне замежнай дапамогі" (арт. 24.15 КаАП). Андрэй Толчын, які ў верасні выйшаў на волю па памілаванні, сутыкнуўся з адміністрацыйным пераследам за "распаўсюджванне экстрэмісцкіх матэрыялаў" (арт. 19.11 КаАП). Аляксандр Патапаў у трэці раз цягам апошніх трох месяцаў быў прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці за "распаўсюджванне экстрэмісцкіх матэрыялаў". Андрэя Аляшкевіча судзілі за "парушэнне правілаў прафілактычнага назірання" (арт. 25.11 КаАП).

Палітвязні, якія працягваюць знаходзіцца ў няволі, сутыкаюцца з рознымі формамі ціску: узмацненнем рэжыму адбыцця пакарання — ёсць інфармацыя пра Ягора Лябедка, Акіхіру Гаеўскага-Ханаду, Аляксея Навагродскага і Мікалая Машарскага; змяшчэннем у памяшканне камернага тыпу (ПКТ) — ёсць інфармацыя пра Уладзіміра Кнігу і Мікіту Старажэнку; змяшчэннем у карцэры, штрафныя ізалятары (ШІЗА) – ёсць інфармацыя пра Дзяніса Івашына і Андрэя Навіцкага, дзе ім ствараюцца негуманныя ўмовы ўтрымання.

Неаднаразовае змяшчэнне ў ШІЗА і ПКТ часта сканчваецца для палітвязняў новымі крымінальнымі абвінавачваннямі ў "злосным непадпарадкаваннем патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы" (арт. 411 КК) на падставе сукупнасці папярэдніх дысцыплінарных спагнанняў. У снежні такія абвінавачанні былі прад'яўленыя палітвязням Елісею Кузняцову і Уладзіміру Кнізе, які ўтрымліваецца ў рэжыме інкамунікада. Да дадатковых васьмі месяцаў пазбаўлення волі быў асуджаны палітвязень Ігар Карней.

Па наяўнай інфармацыі, у рэжыме інкамунікада (без якой-небудзь сувязі са знешнім светам, у існуючых умовах з'яўляецца відам катаванняў і змяшчае прыкметы гвалтоўнага знікнення) утрымліваюцца палітвязні Андрэй Навіцкі (з красавіка 2024 г. без сувязі) і Мікалай Банькоў (са снежня 2023 г. без сувязі), а таксама працягваюць утрымлівацца Мікалай Статкевіч, Максім Знак, Ігар Лосік, Сяргей Ціханоўскі, Віктар Бабрыка, Аляксандр Францкевіч і Уладзімір Кніга. Марыя Калеснікава пасля сустрэчы з бацькам, якая перапыніла больш за 600 дзён без сувязі са знешнім светам і інфармацыі пра яе, працягвае знаходзіцца ў рэжыме інкамунікада.

Пераслед праваабаронцаў

Да Дня правоў чалавека "Вясна" падрыхтавала матэрыял аб формах пераследу праваабаронцаў у Беларусі: прыраўноўванне праваабароны да экстрэмізму, палітычна матываваны крымінальны пераслед, крыміналізацыя валанцёрства і дапамогі ахвярам парушэнняў правоў чалавека.

На дадзены момант за сваю праваабарончую дзейнасць больш за чатыры гады ў няволі знаходзяцца Марфа Рабкова і Андрэй Чапюк, і больш за тры гады – лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру Алесь Бяляцкі, Валянцін Стэфановіч і Уладзімір Лабковіч; больш за два гады — праваабаронца Human Constanta Наста Лойка. Больш за паўгода ў няволі знаходзіцца Віталь Чопік, асуджаны за наведванне судоў па палітычна матываваных справах.

Адсутнасць справядлівага суда па палітычна матываваных справах

Цягам снежня было вынесена да 150 палітычна матываваных прысудаў. Беларускія суды працягваюць быць інструментам рэпрэсій, актыўна выносяць палітычна матываваныя прысуды і ігнаруюць заявы аб катаваннях і жорсткім абыходжанні з абвінавачанымі.

Так, напрыклад, 23 снежня Віцебскі абласны суд асудзіў да чатырох гадоў пазбаўлення волі Аляксандра Рандарэнку, моцна збітага пры затрыманні, якога абвінавацілі ў дыфамацыі. У прэс-рэлізе суда ніяк не адлюстравана жорсткае абыходжанне з затрыманым.

Апеляцыйны перагляд судовых рашэнняў застаецца неэфектыўным. Суды апеляцыйнай інстанцыі пакідаюць у сіле палітычна матываваныя прысуды; адмена прысуду ў апеляцыйным парадку можа пацягнуць сур'ёзнае павелічэнне санкцыі.

Улады Беларусі працягваюць актыўна выкарыстоўваць магчымасці спецыяльнай вытворчасці і завочнага судаводства для крымінальнага пераследу пра-дэмакратычных актывістаў і апанентаў улады.

Так, у дачыненні да палітычнага дзеяча Вадзіма Пракоп'ева трэці раз узбуджана крымінальная справа ў рамках спецыяльнай вытворчасці. У дачыненні да Уладзіміра Раманенкі завочны суд па дыфамацыйных абвінавачаннях прайшоў у закрытым рэжыме.

16 снежня ў дачыненні да 11 беларускіх суддзяў былі ўведзеныя санкцыі Еўрасаюза за вынясенне палітычна матываваных прысудаў: у санкцыйны спіс патрапілі Вера Філанчук, Ірына Прадун, Віталь Сініла, Вадзім Мазоль, Ніна Шастак, Ірына Майко, Васіль Бягун, Яўген Брэган, Аляксандр Мохараў, Алеся Осіпава і Віктар Новік.

Не змяншаецца ціск на адвакатаў, якія абараняюць асобаў, якім былі прад'яўленыя палітычна матываваныя абвінавачванні. Вядома пра 141 адваката, якога пазбавілі ліцэнзіі па палітычных матывах. Мінімум 88 адвакатаў сутыкнуліся з палітычна матываваным пераследам, мінімум 23 адвакаты — з адвольнымі затрыманнямі. Шэсць адвакатаў знаходзяцца ў зняволенні па палітычна матываваных абвінавачаннях: Максім Знак, Аляксандр Данілевіч, Анастасія Лазарэнка, Віталь Брагінец, Юлія Юргілевіч, Аляксей Бародка.

Згаданыя санкцыі Еўразвяза закранулі таксама кіраўніцтва адвакатуры: "На пасадзе старшыні Беларускай рэспубліканскай калегіі адвакатаў Аляксей Швакоў кіраваў і фармаваў палітыку БРК адвакатаў па сістэмных рэпрэсіях у дачыненні да адвакатаў, якія прадстаўляюць кліентаў у палітычна матываваных справах або выступаюць супраць злоўжыванняў. На сваім папярэднім пасту старшыні Мінскай гарадской калегіі адвакатаў ён таксама пераследваў адвакатаў, якія прадстаўляюць кліентаў у палітычна матываваных справах. Такім чынам, ён нясе адказнасць за рэпрэсіі супраць грамадзянскай супольнасці і дэмакратычнай апазіцыі, а таксама за дзеянні, якія падрываюць вяршэнства закона ў Беларусі".

Катаванні, жорсткае, бесчалавечнае, зневажальнае абыходжанне

3 снежня, у Міжнародны дзень людзей з інваліднасцю, "Вясна" нагадала, што ў зняволенні ў Беларусі знаходзіцца мінімум 11 палітзняволеных з інваліднасцю. Так, інваліднасць мае Аляксандр Кісель, які стаіць на ўліку ў псіхіятра ад самага нараджэння. Яго накіравалі на прымусовае лячэнне ў псіхіятрычны стацыянар. Аксана Ляўшова мае захворванне ног, не можа самастойна перамяшчацца, мае інваліднасць. Яе асудзілі да двух гадоў пазбаўлення волі ў калоніі. Таксама інваліднасцю маюць архітэктар Аляксей Парэцкі, мастак Канстанцін Прусаў, стрыечны брат прадстаўніка палка Каліноўскага Сяргей Франчук. Уладзімір Гундар — актывіст і краязнаўца з Баранавічаў, мае інваліднасць другой групы (мужчына не мае нагі). Яго асудзілі да 20 гадоў пазбаўлення волі.  Некаторыя людзі з інваліднасцю выйшлі на волю пасля некалькі хваляў памілавання, якія адбыліся ў 2024 годзе. 

З 2020 года праваабаронцы "Вясны" задакументавалі сведчанні больш за 1 850 пацярпелых ад катаванняў і іншых відаў забароненага абыходжання. Праваабаронцы працягваюць заклікаць дакументаваць факты катаванняў і іншых грубых парушэнняў правоў чалавека ў Беларусі, каб спыніць беспакаранасць і прыцягнуць да адказнасці ўсіх, хто мае дачыненне да адвольных рэпрэсій. У відэа "Вясны" Яраслаў, асуджаны да трох гадоў абмежавання волі за ўдзел у самым вялікім пратэстным Маршы ў гісторыі Беларусі, распавёў пра катаванні і жорсткае абыходжанне падчас затрымання з 9 на 10 жніўня 2020 года, а таксама пра затрыманні ў 2021-2022 гадах.

Працягвае выкарыстоўвацца ў якасці формы ціску на палітычных зняволеных змяшчэнне ў ШІЗА ці карцэр на працяглы час шляхам накладання аднаго дысцыплінарнага спагнання ўслед за іншым, дзе зняволеныя звычайна ўтрымліваюцца ў памяшканнях, якія дрэнна ацяпляюцца і асвятляюцца, у поўнай адзіноце і без якіх-небудзь кантактаў са знешнім светам. Так, у снежні з'явілася інфармацыя, што палітвязень Мікалай Банькоў на працягу дзевяці месяцаў утрымліваецца ў ШІЗА і на працягу года ў рэжыме інкамунікада. Доўгае ўтрыманне ў штрафным ізалятары паводле існуючых правілаў — без прагулак, без працы і змястоўных заняткаў, без кантактаў са знешнім светам — з'яўляецца жорсткім бесчалавечным абыходжаннем, якое дасягае ўзроўню катаванняў.

"Вясна" сабрала дзясяткі сведчанняў былых зняволеных, якія сутыкнуліся з наступствамі найгрубейшых парушэнняў санітарных нормаў у месцах пазбаўлення волі – наяўнасцю паразітарных насякомых і пацукоў, і распавядае, чаму гэта з'яўляецца грубым парушэннем міжнародных стандартаў утрымання зняволеных.

Прымусовая праца

Працу ў беларускіх калоніях называюць прымусовай, бо звычайна вязняў накіроўваюць на цяжкія і брудныя працы, дзе на парушэнні тэхнікі бяспекі адміністрацыя пенітэнцыярных установаў глядзіць скрозь пальцы. Аплата выкананай працы практычна цалкам ідзе на пакрыццё кошту харчавання і камунальных паслугаў, якія налічваюцца зняволеным. Крымінальна-выканаўчы кодэкс вызначае, што ўсе асуджаныя абавязаны працаваць у час адбывання пакарання. Выключэнне зроблена толькі для пенсіянераў, людзей з інваліднасцю і цяжарных. Адмова ад працы з'яўляецца "злосным парушэннем унутранага распарадку" і цягне за сабой пакаранне — штрафны ізалятар, а магчыма і ўзбуджэнне новай крымінальнай справы паводле артыкула 411 КК. "Вясна" сабрала сведчанні былых зняволеных у сваім матэрыяле.

Пераслед журналістаў і супрацоўнікаў СМІ

Па стане на 30 снежня пазбаўленыя волі 45 журналістаў і супрацоўнікаў СМІ — гэта істотнае павелічэнне колькасці рэпрэсаваных прадстаўнікоў медыя з мінулага месяца — на дзевяць чалавек.

Пра чарговы ператрус у сваякоў паведаміў журналіст Сяргей Скулавец, які раней супрацоўнічаў з тэлеканалам "Белсат". Улетку 2023 года ён з'ехаў з Беларусі, баючыся пераследу за прафесійную дзейнасць. Сутнасць прэтэнзій і прычына ператрусу засталіся невядомымі. Але супрацоўнікі спецслужбаў цікавіліся менавіта журналістам.

Палітзняволеную журналістку Вольгу Радзівонаву 10 снежня 2024 года суддзя Мінскага гарадскога суда Вера Галаўкова асудзіла да чатырох гадоў пазбаўлення волі ў калоніі. Яе абвінавацілі ў "паклёпе на А. Лукашэнку" і яго "абразе", "дыскрэдытацыі Рэспублікі Беларусь", "распальванні іншай сацыяльнай варожасці ці варожасці". Нагодай для адвольных рэпрэсій сталі некалькі артыкулаў у Die Tageszeitung, змест якіх не даваў падставы да абмежавання свабоды выказвання меркаванняў з пункту гледжання агульнапрынятых стандартаў, а тым больш — да крымінальнага пераследу і пазбаўлення волі.

12 снежня стала вядома, што на пачатку месяца ў Баранавічах прайшлі масавыя затрыманні супрацаўнікоў і журналістаў ліквідаванай прыватнай газеты "Intex-press". Вядома аб затрыманні сямі чалавек у межах артыкула 361-4 КК (садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці). Пасля выбараў рэдакцыя "Intex-press" сутыкнулася з блакіроўкамі, вобыскамі, штрафамі і канфіскацыяй тэхнікі.

У судзе Шклоўскага раёна 11 снежня адбыўся суд над палітвязнем журналістам і блогерам Ігарам Карнеем, якога ў сакавіку гэтага года асудзілі да трох гадоў зняволення. Суддзя Аляксандр Тараканаў прызнаў Ігара вінаватым паводле ч. 1 ст. 411 КК (злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі калоніі) і прызначыў яму яшчэ восем месяцаў зняволення, напісала "Свабода". Вядома, што адміністрацыя шклоўскай калоніі № 17 змяшчала журналіста некалькі разоў у ПКТ. Цяпер яго асудзілі ў крымінальным парадку за "парушэнні", за якія ён ужо атрымаў спагнанні ад адміністрацыі.

26 верасня 2024 года суд Пінска і Пінскага раёна прызнаў журналіста Яўгена Нікалаевіча вінаватым па ч. 1 ст. 342 Крымінальнага кодэкса (арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх). Яму прызначылі паўтара года пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму. Справу разгледзела суддзя Яўгенія Мельнік.

У 2020 годзе Яўген Мікалаевіч у якасці відэакарэспандэнта "Медыя-Палесся" асвятляў пратэсты ў Пінску супраць фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў. Журналіст не прымаў непасрэднага ўдзелу ў пратэстах: ён вёў фота- і відэаздымку па рэдакцыйным заданні. 10 жніўня 2020 года пры выкананні службовых абавязкаў Яўген Мікалаевіч быў затрыманы і збіты.

Парушэнне свабоды мірных сходаў. Падаўленне свабоды выказвання меркаванняў

Свабода мірных сходаў і выказвання меркаванняў у Беларусі па-ранейшаму пад ударам: удзельнікаў пратэстаў і іншадумцаў адвольна прыцягваюць да крымінальнай і адміністрацыйнай адказнасці, часта з сур'ёзнымі парушэннямі стандартаў справядлівага суда.

Камітэт па правах чалавека ААН вынес станоўчае рашэнне паводле справаў адразу 18 заяўнікаў, што былі затрыманыя і абвінавачаныя паводле артыкула 23.34 КаАП (удзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах). Камітэт лічыць, што санкцыянаванне аўтараў за ўдзел у мірных пратэстах парушыла іх правы паводле артыкулаў 19 і 21 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах. Праваабарончы цэнтр "Вясна" пагаварыў з адной з заяўніц — Ірынай Грышчук — пра тое, навошта яна прайшла такі шлях.

Артыкул 130 Крымінальнага кодэкса (распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай або іншай сацыяльнай варожасці або варажнечы) пасля 2020 года стаў распаўсюджаным інструментам рэжыму для барацьбы з іншадумцамі. Справы паводле арт. 130 КК пераважна датычаць выказванняў у інтэрнэце — публікацый рознага кантэнту з крытыкай рэжыму і негатыўнымі выказваннямі аб прадстаўніках улады, каментароў у сацыяльных сетках і публічных чатах, а таксама за перадачу звестак пра сілавікоў і чыноўнікаў пратэсным структурам. Але часам гэты артыкул выкарыстоўваецца больш шырока. Па гэтым жа артыкуле судзілі і праваабаронцу Насту Лойку за даклад і мастака Алеся Пушкіна за карціны. У Беларусі за гэта асудзілі ўжо 650 чалавек, з іх 106 — жанчына. "Вясна" распавядае, каго і за што пераследуюць за "распальванне іншай сацыяльнай варожасці".

Гродзенскі абласны суд у будынку суда Кастрычніцкага раёна Гродна 22 лістапада разглядзеў крымінальную справу супраць палітвязня Дзмітрыя Голуба паводле трох крымінальных артыкулаў: ч. 1 арт. 130 (распальванне іншай сацыяльнай варожасці), ч. 1 арт. 368 (абраза Лукашэнкі), ч. 1 арт. 342 (актыўны ўдзел у дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак). Суддзя Дзмітрый Бубенчык прызначыў палітвязню чатыры гады калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму. Паводле матэрыялаў крымінальнай справы, Дзмітрый з лістапада 2019 года па студзень 2024 года пакідаў каментары ў чатах Telegram і на YouTube-канале пра сілавікоў, журналістаў, прадстаўнікоў улады і Лукашэнку. Таксама яго абвінавацілі ва ўдзеле ў акцыі пратэсту ў 2020 годзе.

Паводле інфармацыі MAYDAY TEAM, праваабаронцаў "Вясны" з Магілёва, 2 кастрычніка суд Краснапольскага раёна вынес прысуд мясцоваму жыхару Аляксандру Кірэеву, якога прызналі вінаватым у "абразе Аляксандра Лукашэнкі" (арт. 368 Крымінальнага кодэкса). Падставай для крымінальнага пераследу стаў той факт, што Кірэеў у чэрвені 2024 года ў прысутнасці супрацоўнікаў Краснапольскага РАУС і аддзела прымусовага выканання Краснапольскага раёна, "выкарыстоўваючы ненарматыўную лексіку, выказаў сваю негатыўную ацэнку асобы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь". За гэта суддзя Яўгенія Краўцова асудзіла Аляксандра Кірэева ​​да аднаго года пазбаўлення волі.

Пасля падзеяў 2020 года некаторыя беларусы выказвалі сваю нязгоду праз стаўленне да дзяржаўнай сімволікі, навязанай ім рэжымам А. Лукашэнкі па выніках сфальсіфікаванага "рэферэндуму" ў 1996-м годзе ўзамен канстытуцыйнай: зрываюць чырвона-зялёныя сцягі з будынкаў і ламаюць дрэўкі, ці пакідаюць публічныя каментары аб дзяржаўным сцягу. Падобныя дзеянні ўлады кваліфікуюць, як "здзек з дзяржаўных сімвалаў". За апошнія чатыры гады паводле арт. 370 Крымінальнага кодэкса асудзілі як мінімум 211 чалавек. Па гэтым артыкуле пагражае да трох гадоў пазбаўлення волі. "Вясна" распавяла, як беларусаў судзяць за "здзек з дзяржаўных сімвалаў".

Пераслед пад выглядам барацьбы з экстрэмізмам і тэрарызмам

У Беларусі дэ-факта ўлады працягваюць змагацца з экстрэмізмам, называючы ім праявы альтэрнатыўных пунктаў гледжання і аб'яднанняў людзей.

Арганізацыі грамадзянскай супольнасці, СМІ, лічбавыя рэсурсы і аплікацыі, якія выкарыстоўваюцца грамадзянскай супольнасцю, улады прызнаюць экстрэмісцкімі фармаваннямі, што, у сваю чаргу, з'яўляецца падставай для іх пераследу па крымінальным заканадаўстве. За снежань МУС папоўніў Пералік арганізацый, фармаванняў, індывідуальных прадпрымальнікаў, якія маюць дачыненне да экстрэмісцкай дзейнасці шасцю пазіцыямі і двума дапаўненнямі да дададзеных раней. Гэта ў два разы болей, чым у лістападзе. Сярод іх: інфармацыйнае агенцтва “Позірк”, Telegram-праекты "Гомель - Стары Аэрадром - Чат", "Свабодны Жлобін", мабільны дадатак "Беларусь ID" / "Belarus ID", "Вольныя Купалаўцы" і два дапаўненні да ўжо ўнесеных раней папулярных сярод беларусаў СМІ: Zerkalo.io і KYKY.ORG.

У адпаведнасці з інфармацыяй Беларускай асацыяцыі журналістаў, самы распаўсюджаны крымінальны артыкул, па якім асудзілі, або прад'явілі абвінавачанне прадстаўнікам СМІ — "стварэнне або ўдзел у экстрэмісцкім фармаванні" (ч. 1 або ч. 3 арт. 361-1 Крымінальнага кодэкса). Яе выкарыстоўвалі, як мінімум, у 21 выпадку.

Асуджаных па палітычных матывах, гэта значыць за ўчыненне злачынстваў "экстрэмісцкай накіраванасці" (яны вызначаны крытыкуемым праваабаронцамі законам Рэспублікі Беларусь "Аб супрацьдзеянні экстрэмізму"), МУС уключае ў "Пералік грамадзян Беларусі, замежных грамадзян або асоб без грамадзянства, якія маюць дачыненне да экстрэмісцкай дзейнасці". Пералік рэгулярна папаўняецца, а апошнім часам — на рэгулярнай аснове — кожную пятніцу. За снежань пералік папоўніўся на 93 чалавекі, у сярэднім за тыдзень у спіс уносяцца 23 чалавекі.

Сярод іншых, у спіс дадалі гомельскага праўладнага правакатара Яўгена Катлярова, майстра ААТ "Гроднажылбуд" Дзмітрыя Голуба, жыхарку Брэста Алу Дзесяцік.

КДБ працягвае абнаўляць спіс асоб, якія маюць дачыненне да тэрарыстычнай дзейнасці. Сярод унесеных у спіс Юрый Аверкаў, Дзмітрый Сідарэнка, Уладзімір Алісіевіч, Андрэй Валахановіч, Ежы Грыгенча, Вікторыя Верас, Ціхан Клюкач, грамадзяне РФ Эдуард Кашацян і Алег Каўрыгін. Зараз у "тэрарыстычным спісе" па палітычных матывах 517 чалавек — грамадзяне Беларусі, таксама па палітычных матывах туды ўключаны па адным грамадзяніне Латвіі і ФРГ, тры грамадзяніне РФ і чатыры — Украіны. Пад "маркай барацьбы з тэрарызмам" улады накладаюць на ўнесеных у спіс фінансавыя абмежаванні; на практыцы гэта азначае, што палітвязні па "тэрарыстычных" артыкулах пазбаўляюцца грашовых пераводаў.

Міністэрства інфармацыі працягвае цэнзураваць любую незалежную інфармацыю, уносячы тэлеграм-каналы, YouTube-каналы, акаўнты TikTok, старонкі ў інтэрнэце, у тым ліку персанальныя старонкі, у рэспубліканскі спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў. Прызнанне матэрыялаў экстрэмісцкімі складаецца з умоўных чатырох стадый: ініцыятывы дзяржаўных органаў, якія змагаюцца з экстрэмізмам (ад МУС да Міністэрства інфармацыі), якія падаюць запыт у спецыяльныя камісіі; затым ацэнкі камісіямі (Рэспубліканская, абласная і Мінская гарадская), якія аналізуюць матэрыялы на прыкметы экстрэмізму; пасля ацэнкі справа перадаецца ў суд, які прымае канчатковае рашэнне. Працэсы адбываюцца ў закрытым рэжыме, а змест матэрыялаў не раскрываецца. Пасля суда матэрыялы заносяцца Міністэрствам інфармацыі ў Рэспубліканскі спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў.

Камісіі, а потым і суды не вывучаюць і не ацэньваюць матэрыялы на наяўнасць сапраўднага экстрэмізму. Працэс прызнання матэрыялаў экстрэмісцкімі рызыкуе быць бясконцым з-за адсутнасці канкрэтных і вычарпальных падстаў, пакуль існуюць занадта шырокія фармулёўкі ў заканадаўстве і дэструктыўная палітычная воля. У апошнія чатыры гады за рэдкім выключэннем у спіс уносяцца нелаяльныя рэжыму крыніцы інфармацыі. У снежні вынесена 129 судовых рашэнняў аб прызнанні інфармацыйных матэрыялаў экстрэмісцкімі, з іх толькі пяць тычыліся рэсурсаў з публікацыямі неанацысцкага характару.

Сярод прызнаных "экстрэмісцкімі матэрыяламі" ў снежні — старонка ў "Х" кіраўніцы ўкраінскай грамадскай арганізацыі-лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру 2022 года "Цэнтр грамадзянскіх свабод" Аляксандры Мацвійчук; Telegram-чат "Мінск усё пра цябе ЧАТ", у якім амаль 1 600 удзельнікаў, большасць з якіх звычайныя школьнікі. Палітычныя тэмы там абмяркоўваюцца зрэдку, але можна ўбачыць паведамленні ад моладзі з высмейваннем Лукашэнкі. Таксама ў спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў дадалі Instagram-старонку "belarus_tbilisi_krakov", старонкі ў Facebook "Sweda Ales", "Ігар Маслоўскі", старонку ва "УКантакце" "Ігар Маслоўскі", старонкі ў "Х" "зефірык", "Кузьма Рыжы" і старонка ў TikTok "kukuha98".

Вядзенне спісу экстрэмісцкіх матэрыялаў дазваляе ўладам пераследваць чытачоў і карыстальнікаў дадзенымі матэрыяламі паводе арт. 19.11 КаАП "распаўсюд, выраб, захоўванне, перавозка інфармацыйнай прадукцыі, якая змяшчае заклікі да экстрэмісцкай дзейнасці або якая прапагандуе такую ​​дзейнасць", санкцыяй якой прадугледжаны штраф або адміністрацыйны арышт з канфіскацыяй "сродку здзяйснення правапарушэння" – як правіла, мабільнага тэлефона.

Сярод вядомых выпадкаў, у судзе Чыгуначнага раёна Віцебска 20 снежня разгледзелі справу ў дачыненні да Сяргея Прашкевіча — вядомага ў Віцебску інстаграм-блогера. У ягоным акаўнце амаль 50 тысяч падпісчыкаў, ён праводзіць вулічныя апытанні, ладзіць розыгрышы сярод падпісчыкаў. Вядома, што Сяргея раней пераследавалі за ўдзел у мірных акцыях пратэсту.

19 снежня ў судзе Віцебскага раёна ў чарговы раз разгледзелі справу на 70-гадовага Аляксандра Патапава.

У канвеер непрыхаванай цэнзуры трапляюць таксама і лаяльныя да ўлады людзі. Напрыклад, у Лепелі за "распаўсюджванне экстрэмісцкіх матэрыялаў" (ч. 2 артыкула 19.11 КаАП) і "несанкцыянаванае пікетаванне" (ч. 1 арт. 24.23 КаАП) 13 снежня суд прызнаў вінаватай супрацоўніцу Лепельскага малочна-кансервавага камбіната Жанну Валевіч, якая, паводле праўладных раённых газет, прымеркавала сваю "сярэбранае вяселле" да "Дня народнага адзінства".

Працягваецца крымінальны пераслед за здзяйсненне "злачынстваў экстрэмісцкай накіраванасці". Сярод іх за крытыку дзяржаўных сімвалаў, каментары пра Лукашэнку і сілавікоў, удзел у акцыях пратэсту ў 2020 годзе і іншыя факты выказвання альтэрнатыўнага меркавання.

Улады распаўсюджваюць пераслед палітычных супернікаў і іншадумцаў пад выглядам барацьбы з экстрэмізмам і за межы Рэспублікі Беларусь, выносячы ў завочным парадку абвінаваўчыя прысуды людзям, вымушаным пакінуць Рэспубліку Беларусь з-за пагрозы пераследу. Напрыклад, у Брэсцкім абласным судзе 13 снежня вынеслі прысуд арт-мэнэджэру Аляксандру Чахоўскаму – сем гадоў пазбаўлення волі і штраф у памеры 800 базавых велічыняў (32 000 рублёў).