Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі. Чэрвень 2020

Высновы:

• на працягу месяца адбыліся шматлікія затрыманні ў межах распачатай па падзеях 29 траўня ў Гродне крымінальнай справы па ч. 1 арт. 342 КК (групавыя дзеянні, якія груба парушаюць грамадзкі парадак). Абвінавачванні па дадзеным артыкуле былі прад’яўленыя Сяргею Ціханоўскаму, Дзмітрыю Фурманаву, Вяргілію Ушаку, Аляксандру Арановічу, Васілю Баброўскаму, Арцёму Сакаву, Уладзіміру Навуміку і Андрэю Новікаву;
• 16 чэрвеня стала вядома пра ўзбуджэнне ў дачыненні да Сяргея Ціханоўскага яшчэ адной крымінальнай справа па арт. 191 КК (перашкода ажыццяўленню выбарчых правоў, права на ўдзел у рэферэндуме, альбо рэалізацыі права заканадаўчай ініцыятывы грамадзян, альбо працы ЦВК, выбарчых камісій, камісій па рэферэндуме, камісій па правядзенні галасавання аб адклiканнi дэпутата). Вядома, што гэтая крымінальная справа была распачатая па асабістай заяве старшыні ЦВК Л. Ярмошынай;
• пасля правядзення ў шэрагу гарадоў краіны серыі мірных акцый пратэсту і абвінавачванняў міністрам унутраных справаў у іх арганізацыі і каардынацыі з дапамогай тэлеграм-каналаў блогераў, па краіне пракацілася хваля затрыманняў у межах крымінальнай справы па ч. 1 арт. 342 КК шэрагу вядомых блогераў: Аляксандра Кабанава, Уладзіміра Цыгановіча, Ігара Лосіка, Сяргея Пятрухіна і Уладзіміра Няронскага. Таксама быў затрыманы і змешчаны ў СІЗА № 1 г. Мінска палітык Мікалай Статкевіч;
• асабліва вялікі рэзананс у грамадстве атрымала затрыманне і змяшчэнне ў СІЗА КДБ аднаго з найбольш прыкметных патэнцыйных кандыдатаў у прэзідэнты на сёлетніх выбарах Віктара Бабарыкі і кіраўніка яго ініцыятыўнай групы Эдурда Бабарыкі. Іх затрыманню папярэднічалі публічныя пагрозы і абвінавачванні ад шэрагу высокапастаўленых асобаў краіны, у тым ліку і ад кіраўніка дзяржавы — суперніка В.Бабарыкі на выбарах, а таксама затрыманні сябраў ягонай ініцыятыўнай групы, накладанне арышту на ўсе сродкі выбарчага фонду. Праваабарончая супольнасць адназначна звязвае крымінальны пераслед В. Бабарыкі з яго удзелам у прэзідэнцкіх выбарах;
• спіс палітвязняў у Беларусі вырас да 22 чалавек, што па колькасці ўжо супастаўна з сітуацыяй найбольш цяжкага крызісу з правамі чалавека ў Беларусі ў канцы 2010-2011 гг. ЕС і ЗША запатрабавалі ад уладаў Беларусі вызваліць затрыманых і правесці сумленныя і справядлівыя выбары;
• 29 чэрвеня міжнародная праваабарончая арганізацыя Amnesty International распаўсюдзіла заяву аб прызнанні новых беларускіх палітвязняў вязнямі сумлення;
• асаблівую занепакоенасць праваабарончай супольнасці выклікаюць факты парушэнняў правоў палітвязняў, якія знаходзяцца ў СІЗА, ЦІП і ІЧУ: сістэматычны нядопуск да іх адвакатаў на падставе прафілактыкі пандэміі каранавіруса, а таксама прымяненне жорсткага і бесчалавечнага абыходжання;
• 18, 19 і 20 чэрвеня ў Мінску і іншых гарадах краіны прайшлі масавыя мірныя акцыі салідарнасці грамадзян з палітвязнямі. Нягледзячы на ​​абсалютна мірны характар ​​сходаў, супрацоўнікамі міліцыі, часта з непрапарцыйным ужываннем фізічнай сілы, у 19 гарадах краіны былі затрыманыя больш за 360 чалавек, з іх больш за 260 ў Мінску;
• усяго ж з пачатку выбарчай кампаніі, па дадзеных ПЦ "Вясна", да адміністрацыйнай адказнасці за ўдзел у мірных сходах былі прыцягнутыя каля 600 чалавек. З іх 101 арыштаваныя, не менш за 200 аштрафаваныя на агульную суму больш за 180 тысяч беларускіх рублёў;
• 30 траўня судовая калегія па крымінальных справах Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь адмяніла вынесены смяротны прысуд у дачыненні да Віктара Скрундзіка. Крымінальная справа накіраваная ў Мінскі абласны суд на новы разгляд;
• у цэлым, эксперты ПЦ "Вясна" адзначаюць, што выбарчая кампанія праходзіць на фоне бесперапынных рэпрэсій, у атмасферы запалохвання грамадства. У чэрвені назіралася рэзкае пагаршэнне агульнай сітуацыі з правамі чалавека ў краіне.

Палітычныя зняволеныя і палітычна матываваны пераслед

На працягу месяца агульная сітуацыя з правамі чалавека значна пагоршылася, што ў першую чаргу звязана з рэзкім павелічэннем выпадкаў палітычна-матываванага крымінальнага пераследу ў дачыненні да грамадзян, у тым ліку ў дачыненні да непасрэдных удзельнікаў выбарчага працэсу — сябраў ініцыятыўных груп па вылучэнні кандыдатаў у прэзідэнты, кіраўнікоў ініцыятыўных груп і саміх патэнцыйных кандыдатаў у прэзідэнты.

На працягу месяца працягваліся затрыманні грамадзян у межах распачатай па факце падзеяў у Гродне 29 траўня крымінальнай справы па ч. 1 арт. 342 КК (групавыя дзеянні, якія груба парушаюць грамадзкі парадак). Абвінавачванне ў здзяйсненні дадзенага злачынства былі прад'яўленыя яшчэ семярым, акрамя С. Ціханоўскага, удзельнікам сходу ў Гродне: Дзмітрыю Фурманаву, Вяргілію Ушаку, Аляксандру Арановічу, Васілю Баброўскаму, Арцёму Сакаву і Уладзіміру Навуміку.

Крымінальны пераслед дадзеных асобаў быў прызнаны беларускай праваабарончай супольнасцю палітычна матываваным, а самі абвінавачаныя палітычнымі зняволенымі.

Пазней у межах гэтай крымінальнай справы прайшлі новыя затрымання ў розных гарадах краіны.

6 чэрвеня ў вёсцы Прусы быў затрыманы грамадзянін Расійскай Федэрацыі Андрэй Новікаў. Першапачаткова ён быў абвінавачаны ва ўдзеле ў несанкцыянаваным сходзе і затрыманы ў сувязі з пачаткам у дачыненні да яго адміністрацыйнага працэсу па арт. 23.34 КаАП (за ўдзел у сустрэчы з блогерам С. Ціханоўскім). Пазней стала вядома, што А. Новікаў быў пераведзены ў ІЧУ ў г. Мінску, а 9 чэрвеня ў яго доме быў праведзены ператрус у межах узбуджанай крымінальнай справы. 12 чэрвеня А. Новікаву было прад'яўленае абвінавачванне па ч. 1 арт. 342 КК і ён быў змешчаны пад варту ў СІЗА № 1 у г. Мінску. Ён таксама быў прызнаны палітвязнем.

У дачыненні ж самога С. Ціханоўскага была распачатая яшчэ адна крымінальная справа па арт. 191 КК (перашкода ажыццяўленню выбарчых правоў, права на ўдзел у рэферэндуме, альбо рэалізацыі права заканадаўчай ініцыятывы грамадзян, альбо працы ЦВК, выбарчых камісій, камісій па рэферэндуме, камісій па правядзенні галасавання аб адклiканнi дэпутата). Вядома, што гэтая крымінальная справа была ўзбуджаная па асабістай заяве старшыні ЦВК Л. Ярмошынай, на думку якой С. Ціханоўскі выступаў з пагрозамі на яе адрас і спрабаваў такім чынам ўздзейнічаць на працу ЦВК.

Пасля праведзеных па ўсёй краіне акцый салідарнасці міністр унутраных справаў Юрый Караеў абвінаваціў блогераў, у тым ліку і супрацоўніка акрэдытаванага ў Беларусі офіса Радыё Свабода, у арганізацыі і каардынацыі вулічных акцый пратэсту.

Пасля гэтага па краіне пракацілася хваля затрыманняў блогераў у межах распачатай па факце падзеяў 29 траўня ў Гродне крымінальнай справы па ч. 1 арт. 342 КК.

Так, у якасці падазраваных па гэтай крымінальнай справе былі затрыманыя Аляксандр Кабанаў, Уладзімір Цыгановіч, Ігар Лосік, Сяргей Пятрухін і Уладзімір Няронскі, якога абвінавацілі яшчэ і па арт. 369 КК (абраза прадстаўніка ўлады). 30 чэрвеня стала вядома, што ў межах крымінальнай справы таксама ў якасці падазронага праходзіць і блогер Дзмітрый Казлоў.

29 чэрвеня па той жа крымінальнай справе затрыманы палітык Мікалай Статкевіч, які раней адбываў 30 сутак адміністрацыйнага арышту.

Дадзеныя затрыманні па адным і тым жа крымінальнай справе, на думку экспертаў ПЦ "Вясна", з'яўляюцца новай формай адвольных, прэвентыўных затрыманняў блогераў, актывістаў і лідараў апазіцыі ў мэтах недапушчэння арганізацыі масавых акцый пратэсту ў перыяд выбарчай кампаніі і ў пост-выбарчы перыяд.

Як раней было заяўлена прадстаўнікамі беларускага праваабарончай супольнасці, усе затрыманыя па арт. 342 КК прызнаюцца палітвязнямі з патрабаваннем іх неадкладнага вызвалення.

Велізарны рэзананс у краіне выклікала затрыманне 18 чэрвеня аднаго з найбольш яркіх патэнцыйных кандыдатаў у прэзідэнты на сёлетніх выбарах гэтага — Віктара Бабарыкі і яго сына, кіраўніка ініцыятыўнай групы Эдуарда Бабарыкі.

Па словах кіраўніка КДК, В. Бабарыка быў затрыманы ў сувязі з тым, што з'яўляўся непасрэдным арганізатарам супрацьпраўнай дзейнасці, спрабаваў ўздзейнічаць на сведкаў, схаваць сляды раней учыненых злачынстваў. Пазней стала вядома, што Генеральнай пракуратурай Рэспублікі Беларусь была ўзбуджаная крымінальная справа па ч. 2 і 3 арт. 285 КК (стварэнне злачыннай арганізацыі або ўдзел у ёй). У чым канкрэтна абвінавачваецца В. Бабарыка, не паведамляецца. Вядома, што 22 чэрвеня Э. Бабарыку было прад'яўленае абвінавачванне па ч. 2 арт. 243 КК (ухіленне ад выплаты падаткаў у асабліва буйным памеры).

Раней былі затрыманыя і ўзятыя пад варту сябры ініцыятыўнай групы Віктара Бабарыкі — Святлана Купрэева ​​і Уладзімір Дудараў. Гэтым затрыманням папярэднічалі затрыманні ў рамках узбуджанай крымінальнай справы ў дачыненні да супрацоўнікаў "Белгазпрамбанка" і шэраг пагроз кіраўніка дзяржавы на адрас В. Бабарыкі, а таксама блакаванне яго выбарчага фонду.

Беларускія праваабарончыя арганізацыі ў сумеснай заяве прызналі затрыманне В. Бабарыкі і чатырох сябраў ягонай ініцыятыўнай групы палітычна матываваным і запатрабавалі іх неадкладнага вызвалення.

Таксама ў сувязі з нядопускам адвакатаў і іншых парушэнняў правоў Віктара і Эдуарда Бабарыкаў РПГА БХК і ПЦ "Вясна" звярнуліся да спецдакладчыкаў ААН.

Такім чынам, колькасць палітвязняў у Беларусі вырасла да 22 чалавек, што супастаўна з сітуацыяй мяжы 2010-2011 гг. — перыяду найбольш цяжкага крызісу ў сферы выканання правоў чалавека ў Беларусі.

29 чэрвеня міжнародная праваабарончая арганізацыя Amnesty International распаўсюдзіла заяву аб прызнанні новых беларускіх палітвязняў вязнямі сумлення.

У сувязі з рэзкім пагаршэннем сітуацыі з правамі чалавека ў краіне РПГА БХК і ПЦ "Вясна" звярнуліся да шэрагу тэматычных спецдакладчыкаў і да Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека.

Праваабаронцы просяць спецдакладчыкаў у межах адпаведных працэдур звярнуцца да ўрада Беларусі з просьбай зрабіць неадкладныя захады па выкананні Рэспублікай Беларусь сваіх міжнародных абавязацельстваў у галіне правоў чалавека, замацаваных у Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах, Канвенцыі супраць катаванняў і іншых жорсткіх, бесчалавечных ці прыніжаючых годнасць відаў абыходжання і пакарання і іншых дакументах.

Смяротнае пакаранне

30 чэрвеня судовая калегія па крымінальных справах Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь разгледзела апеляцыйную скаргу прысуджанага да смяротнага пакарання прысудам Мінскага абласнога суда Віктара Скрундзіка і трох яго саўдзельнікаў. Апеляцыйная скарга была задаволеная, а прысуд адмянілі. Справа накіраваная на новы разгляд у Мінскі абласны суд.

Нагадаем, што на дадзены момант у СІЗА № 1 г. Мінска ў чаканні выканання смяротнага пакарання знаходзяцца чатыры чалавекі.

Парушэнне свабоды выказвання меркаванняў і свабоды мірных сходаў

З пачатку месяца ахвярамі рэпрэсій сталі прыхільнікі затрыманага блогера Сяргея Ціханоўскага: ужо 1 чэрвеня ў Віцебску былі аштрафаваныя трое актывістаў, якія дапамагалі з разгортваннем пікету па зборы подпісаў у падтрымку Святланы Ціханоўскай за выкарыстанне пратэстных плакатаў.

Пазіцыя ўладаў дала старт ўжыванню ў дачыненні да ўдзельнікаў перадвыбарчых пікетаў заканадаўства аб масавых мерапрыемствах і, адпаведна, адміністрацыйных санкцый міліцыяй і судамі.

У Мінску пасля правядзення ў нядзелю 31 траўня пікетаў ініцыятыўных груп па вылучэнні кандыдатаў з мэтай збору подпісаў у раёне Камароўскага рынка пачаліся затрыманні ўдзельнікаў гэтых пікетаў. Кожны дзень спіс затрыманых, арыштаваных і аштрафаваных папаўняўся новымі імёнамі.

Аднак пікеты не спыняліся: сумесны пікет альтэрнатыўных кандыдатаў па зборы подпісаў прайшоў 5 чэрвеня каля сталічнага ГУМа. А 7 чэрвеня, у нядзелю, прайшлі шматлюдныя пікеты каля мінскага Камароўскага рынку, а таксама ў іншых гарадах Беларусі. Нядзельныя пікеты скончыліся масавымі затрыманнямі. На незалежных назіральнікаў #ControlBY аказалі ціск супрацоўнікі ў цывільным, якія паводзілі сябе вельмі агрэсіўна і пагражалі назіральнікам.

З наступнага дня быў зноў запушчаны «судовы канвеер»: суды ў розных гарадах Беларусі пачалі штрафаваць і караць адміністрацыйным арыштам затрыманых.

Канстатаваўшы працяг распачатых у траўні рэпрэсіяў супраць актывістаў, арганізацый грамадзянскай супольнасці і простых грамадзян, нягледзячы на ​​адпаведныя заклікі нацыянальнай праваабарончай супольнасці, міжнародных арганізацый і экспертаў ААН, праваабарончая супольнасць Беларусі 11 чэрвеня запатрабавала спыніць ціск і запалохванне людзей у сувязі з іх удзелам у выбарчай кампаніі.

Некалькі актывістаў былі пакараныя чарговымі адміністрацыйнымі арыштамі, не пакідаючы месца зняволення: 16 чэрвеня актывістам "Народнай Грамады" Валянціну Троцкаму, Аляксандру Грачышнікаву і Вераніцы Мішчанка прысудзілі новыя 15 сутак арышту.

У перадапошні дазволены дзень збору подпісаў, 18 чэрвеня, вылучэнцы ў кандыдаты —сустаршыня партыі БХД Вольга Кавалькова, кіраўнік партыі АГП Мікалай Казлоў, кіраўнік Руху "За Свабоду" Юрась Губарэвіч — арганізавалі каля Беларускай дзяржаўнай філармоніі а 18:00 правядзенне пікетаў па зборы подпісаў — г.зв. "пікет салідарнасці". Пасля заканчэння ў 21.00, выбарчы пікет перарос у самастойную акцыю пратэсту і падтрымкі затрыманага ў гэты дзень Віктара Бабарыкі.

Апошні дзень збору подпісаў за альтэрнатыўных вылучэнцаў у кандыдаты скончыўся стыхійнымі акцыямі па ўсёй краіне. Людзі выстройваліся ў "жывыя ланцугі" ўздоўж вуліц і праспектаў у знак салідарнасці з затрыманымі актывістамі. Падчас акцый у розных гарадах краіны адбыліся затрыманні. МУС назвала колькасць затрыманых на пікетах каля 270 чалавек. Паводле звестак праваабаронцаў "Вясны", на акцыях "ланцуг салідарнасці" (а таксама перад самімі акцыямі і пасля), якія праходзілі па ўсёй краіне з 18 па 21 чэрвеня, усяго было затрымана больш за 360 чалавек.

Пасля акцый салідарнасці з затрыманымі ў рамках крымінальных спраў Віктарам і Эдуардам Бабарыкамі, Сяргеем Ціханоўскім і яго паплечнікамі, пачынаючы з 22 чэрвеня ў розных гарадах краіны праходзяць суды над удзельнікамі гэтых акцыі.

Суды за акцыі пратэсту працягваюцца, пакаранні — ад папярэджанняў і штрафаў у мінскіх раённых судах да арыштаў у судах Оршы, Браслава, Гродна і Віцебска. Пры гэтым у Гродне пакаралі па выніках судовага пасяджэння-відэаканферэнцыі арыштамі палітвязняў, якія знаходзяцца зараз у следчым ізалятары ў Мінску. Праваабаронцы падвялі папярэдні вынік: з пачатку выбарчай кампаніі, па дадзеных ПЦ "Вясна", да адміністрацыйнай адказнасці за ўдзел у мірных сходах былі прыцягнутыя каля 600 чалавек. З іх 101 арыштаваныя, не менш за 200 аштрафаваныя на агульную суму больш за 5 000 базавых велічынь — больш за 130 000 беларускіх рублёў (больш за 50 000 еўра).

Ініцыятыва па зборы сродкаў BY_Help запусціла краўдфандынг у падтрымку тых, хто быў затрыманы і прыцягнуты да крымінальнай ці адміністрацыйнай адказнасці ў перыяд выбарчай кампаніі 2020 года.

Абмежаванні свабоды выказвання меркаванняў закранулі і тых, хто не ўдзельнічаў у масавых мерапрыемствах: з Ганнай Севярынец — настаўніцай, пісьменніцай, даследчыцай, аўтаркай некалькіх кніг па гісторыі беларускай літаратуры, якая працавала ў Смалявіцкай раённай гімназіі, не працягнулі кантракт; яна пазбавілася працы. Падставай стаўся верш "А я за вас не галасавала ніколі", якое было апублікавана на сайце Радыё Свабода 6 чэрвеня.

Пераслед журналістаў

4 чэрвеня былі затрыманыя журналісты "Белсата" Алена Шчарбінская і Аляксандр Баразенка. Яны вялі стрым са збору подпісаў за Святлану Ціханоўскую ў Бабруйску, як паведаміў “Белсат”.

На працягу ўсяго двух дзён — 19 і 20 чэрвеня — у Беларусі былі затрыманыя падчас выканання прафесійных абавязкаў як мінімум 14 журналістаў. ГА «Беларуская асацыяцыя журналістаў» і рэдакцыі медыя патрабуюць спыніць пераслед журналістаў і абмежаванні свабоды выказвання меркаванняў.

Жорсткае абыходжанне

Пасля вызвалення з Цэнтра ізаляцыі правапарушальнікаў моладзевы актывіст Максім Урбановіч расказаў пра ціск на вязняў і заявіў, што ён збіраецца падаваць скаргу на ўмовы ўтрымання: арыштаваныя ўтрымліваюцца ў камерах, залітых растворам хлоркавай вапны; у іх адабралі асабістыя рэчы і сродкі гігіены, адсутнічаюць прагулкі. Стала вядома, што арыштаванага Паўла Севярынца адправілі ў халодны ізалятар і пазбавілі рэчаў і сродкаў гігіены.

Раней у мінскія ізалятары, дзе ўтрымліваюцца арыштаваныя актывісты, незаконна забаранілі перадаваць неабходныя рэчы і прадукты, патлумачыўшы гэта эпідэміялагічнымі інтарэсамі. Між тым, у іншых месцах пазбаўлення волі па тых жа прычынах адміністрацыя наадварот павялічвала ліміт для перадач. Праваабаронцы расцэньваюць гэта як катаванні, праявы жорсткага, бесчалавечнага, зневажальнага абыходжання.

Дзяніс Урбановіч, які таксама адбываў арышт, распавёў пра іншыя формы здзекаў і ціску на арыштаваных «палітычных».

20 чэрвеня ў горадзе Ганцавічы Брэсцкай вобласці каля цэнтральнай плошчы прайшла невялікі пікет у падтрымку зняволеных «Ланцуг салідарнасці». Стрым з месца падзеяў вялі журналісты мясцовага незалежнага выдання “Ганцавіцкі час” Сяргей Багроў і Аляксандр Пазняк. Неўзабаве прыехалі міліцыянты і затрымалі каля дзесяці ўдзельнікаў, а затым і саміх журналістаў. Журналісты паведамілі аб збіцці, адпаведная заява накіраваная ў міліцыю. Аднак журналістаў абвінавацілі ў непадпарадкаванні і пакаралі адміністрацыйным арыштам.

Таксама з заявамі ў міліцыю, Следчы камітэт і пракуратуру звярнуліся людзі, якіх затрымлівалі 19 чэрвеня ў Мінску з непрапарцыйным ужываннем фізічнай сілы; некаторыя з іх былі збітыя.