Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі. Жнівень 2015
Праваабарончы цэнтр "Вясна"
Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі
Жнівень 2015 г.
1. Высновы
- 22 жніўня Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь былі памілаваныя і вызваленыя ад далейшага адбыцця пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі шасцёра палітвязняў – М. Статкевіч, М. Дзядок, І. Аліневіч, А. Пракапенка, Ю. Рубцоў і Я. Васьковіч. Нягледзячы на адсутнасць якіх-небудзь сістэмных зменаў у галіне правоў чалавека, дадзены крок уладаў можна ацаніць як пазітыўны;
- памілаванне палітвязняў адбылося без зняцця судзімасці, усе яны падлягаюць прафілактычнаму назіранню на ўвесь перыяд пагашэння судзімасці, а таксама маюць іншыя абмежаванні правоў, немагчымасць балатавацца на выбарах усіх узроўняў, у прыватнасці. Акрамя таго, наяўнасць непагашанай (нязнятай) судзімасці стварае пагрозу прымянення ў дачыненні да памілаваных іншых, больш жорсткіх формаў кантролю і абмежаванняў (прэвентыўны нагляд), у тым ліку і пагрозу пазбаўлення волі за парушэнне гэтых абмежаванняў;
- 11 жніўня стала вядома аб узбуджэнні новай палітычна матываванай крымінальнай справы па факце нанясення графіці палітычнага зместу на шэрагу збудаванняў і будынкаў у г. Менску. У межах гэтай крымінальнай справы 20 жніўня былі прад'яўленыя абвінавачванні па ч. 2 арт. 339 КК (злоснае хуліганства) у дачыненні да М. Пякарскага і В. Жаромскага. У дачыненні да абодвух абраная мера стрымання ў выглядзе ўтрымання па вартай;
- на працягу месяца працягваўся ціск на гомельскага праваабаронцу Леаніда Судаленку;
- 14 жніўня Міністэрства юстыцыі ў чарговы раз адмовіла у рэгістрацыі Партыі "Беларуская хрысціянская дэмакратыя". Прычыны адмовы ў рэгістрацыі парушаюць свабоду асацыяцыі заснавальнікаў і ніякім чынам не звязаныя з дапушчальнымі абмежаваннямі свабоды асацыяцый, названых у арт. 22 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах;
- серыя масавых мерапрыемстваў, якія адбываліся ў Мінску на працягу месяца, праходзілі без умяшальніцтва органаў правапарадку альбо суправаджаліся кароткатэрміновымі затрыманнямі іх удзельнікаў, што звязана з правядзеннем прэзідэнцкай выбарчай кампаніі. У той жа час, у іншых гарадах краіны мясцовыя органы ўлады працягвалі практыку забароны правядзення мірных сходаў.
2. Палітычныя зняволеныя
22 жніўня 2015 г. стала вядома, што Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь былі памілаваныя і вызваленыя ад адбыцця пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі шасцёра палітвязняў – Мікалай Статкевіч, Мікалай Дзядок, Ігар Аліневіч, Арцём Пракапенка, Юры Рубцоў і Яўген Васьковіч. На працягу сутак ўсе памілаваныя былі вызваленыя з месцаў пазбаўлення волі і прыбылі да месца свайго пражывання.
Варта адзначыць, што ў адпаведнасці з прынятым прэзідэнтам Указам, усе шасцёра палітвязняў былі вызваленыя ад далейшага адбыцця пакарання без зняцця судзімасці. У адпаведнасці з дзеючым крымінальным заканадаўствам гэта азначае, што яны (за выключэннем Ю. Рубцова) будуць знаходзіцца пад прафілактычным наглядам на працягу ўсяго тэрміну пагашэння судзімасці, а таксама ўсе будуць абмежаваныя ў палітычных правах: не змогуць балатавацца на выбарах усіх узроўняў да пагашэння (зняцця) судзімасці. Акрамя таго, наяўнасць прафілактычнага назірання можа быць, пры пэўных умовах, выкарыстана уладай у мэтах ўстанаўлення больш жорсткіх мер кантролю над былымі палітвязнямі – усталяванне судамі прэвентыўнага нагляду, за парушэнне правілаў якога прадугледжана крымінальная адказнасць у выглядзе пазбаўлення волі.
У сувязі з вызваленнем шасці палітвязняў Праваабарончы цэнтр "Вясна" выступіў з адмысловай заявай, у якой вітаў дадзены крок беларускіх уладаў, заклікаўшы пры гэтым улады да далейшых крокаў, накіраваных на паляпшэнне сітуацыі з правамі чалавека ў краіне, а таксама прыняць меры па аднаўленню грамадзянскіх і палітычных правоў вызваленых. Варта адзначыць, што вызваленне і поўная рэабілітацыя палітвязняў з'яўляліся патрабаваннем ЕС да ўладаў Рэспублікі Беларусь.
11 жніўня стала вядома аб затрыманні М. Пякарскага, В. Жаромскага, В. Касінерава, Я. Ульяненкава і грамадзяніна Расіі Паўла (прозвішча невядомае) па падазрэнні ў здзяйсненні злоснага хуліганства (ч.2 арт. 339 КК) і псавання будынкаў і збудаванняў (арт. 341 КК) па трох эпізодах: нанясенне графіці на плоце адной з вуліцаў Менска «Беларусь павінна быць беларускай» з выявамі беларускага арнаменту, а таксама перакрэсленых свастыкі і сярпа з молатам; нанясенне графіці на сцяне на тэрыторыі закінутай былой ваеннай часткі ў Менску «Рэвалюцыя свядомасці, яна ўжо ідзе» з выявай чалавека з бутэлькай у руках, а таксама малюнкамі бусла, які ляціць, раскрытай кніжкі і гантэлі; закідванне фарбай бігборда з выявай работнікаў міліцыі, які належыць індывідуальнаму прадпрымальніку. Затрыманне падазраваных адбывалася па месцы іх пражывання з непрапарцыйным ужываннем фізічнай сілы і спецсродкаў. У дамах затрыманых праведзеныя ператрусы. М. Пякарскі, В. Жаромскі былі змешчаныя ў ІЧУ, а затым і ў СІЗА МУС № 1, у дачыненні да іх была абраная мера стрымання ў выглядзе ўтрымання пад вартай, а В. Касінераў знаходзіўся пад вартай у шпіталі, куды ён быў дастаўлены з падвойным пераломам сківіцы і іншымі цялеснымі пашкоджаннямі.
20 жніўня М. Пякарскаму і В. Жаромскаму былі афіцыйна прад'яўленыя абвінавачванні па ч. 2 арт. 339 КК, усе тры эпізоды аб'яднаныя ў адну вытворчасць. У сувязі з дадзенымі затрыманнямі і ўзяццем пад варту М. Пякарскага і В. Жаромскага Праваабарончы цэнтр "Вясна" выступіў з заявай аб прызнанні палітвязнямі асобаў, якія знаходзяцца пад вартай.
3. Выбары прэзідэнта
Да 21 жніўня працягваўся збор подпісаў у падтрымку вылучэння кандыдатаў у прэзідэнты. Збор подпісаў у падтрымку А. Лукашэнкі суправаджаўся татальным ужываннем адміністрацыйнага ціску на выбаршчыкаў і адбываўся, у тым ліку на працоўных месцах у працоўны час, па ініцыятыве прадстаўнікоў адміністрацыі прадпрыемстваў.
З васьмі ініцыятыўных групаў подпісы ў тэрытарыяльныя выбарчыя камісіі здалі пяць: А. Лукашэнка, Т. Караткевіч, С. Гайдукевіч, В. Цярэшчанка, М. Улаховіч. У цяперашні час ідзе працэс праверкі подпісаў. Назіральнікі адхіленыя ад удзелу ў гэтым працэсе.
Да 26 жніўня органамі выканаўчай улады былі створаныя ўчастковыя выбарчыя камісіі. Працэс адбору ва УВК быў фармальным; з прадстаўнікоў, вылучаных апазіцыйнымі палітычнымі партыямі, у склад УВК патрапілі ўсяго 6% прэтэндэнтаў – 31 чалавек. Такім чынам, апазіцыя будзе прадстаўлена ў 0,5% участковых камісій.
4. Пераслед журналістаў
Працягваецца практыка ціску на незалежных журналістаў і прыцягнення іх да адміністрацыйнай адказнасці. Алеся Дзянісава і Алеся Кіркевіча суддзя аштрафаваў на 25 базавых велічыняў (4 500 000 рублёў) кожнага.
5. Адвольныя затрыманні
Міліцыя сарвала рок-канцэрт, які праводзіўся 1 жніўня каля Ратамкі. Затрыманне маладых людзей, у тым ліку, дзяўчат, суправаджалася непрапарцыйным ужываннем фізічнай сілы і спецсродкаў. Іх адміністрацыйныя справы суддзёй былі адпраўленыя на дапрацоўку.
12 жніўня ў Мікашэвічах быў затрыманы Леанід Дубаносаў, які збіраў подпісы за патэнцыйнага кандыдата ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч. Затрыманне супрацоўнік міліцыі абгрунтаваў тэлефанаваннем ў міліцыю, што нібыта Леанід Дубаносаў збірае подпісы ў стане алкагольнага ап'янення. Актывіста вымусілі прайсці агляд, які паказаў, што той быў цвярозы.
6. Парушэнні свабоды асацыяцыяў, ціск на праваабаронцаў
На працягу месяца былі зафіксаваныя чарговыя выпадкі аказання ціску на гомельскага праваабаронцу Леаніда Судаленку, звязаныя з яго актыўнай праваабарончай дзейнасцю.
25 жніўня Леанід Судаленка вяртаўся дадому на цягніку Вільня-Менск. На першай беларускай станцыі «Гудагай» прадстаўнікі памежнай службы пасля праверкі дакументаў паведамілі Л. Судаленку, што яму неабходна пакінуць цягнік на наступнай станцыі і прайсці з імі для праходжання аперацыі мытнага кантролю ў выглядзе асабістага дагляду. Пры гэтым ніякіх тлумачэнняў прычынаў і падставаў для правядзення гэтага віду мытнага кантролю Л. Судаленку прадастаўлена не было.
Прыкладна ў 21.00 на станцыі Маладзечна Л. Судаленка з ужываннем фізічнай сілы быў вынесены з вагона цягніка, дастаўлены ў памяшканне пункта мытнага агляду «Маладзечна» Менскай рэгіянальнай мытні, дзе ён быў падвергнуты асабістаму агляду з складаннем адпаведнага пратакола. Нічога забароненага да перамяшчэння праз дзяржаўную мяжу альбо рэчаў, які падлягаюць абавязковаму мытнаму дэклараванню, пры Судаленку і ў яго багажы выяўлена не было. Дадому ён быў вымушаны дабірацца на іншым цягніку, кошт праезду яму не кампенсавалі. Гэта не першы выпадак агляду Л. Судаленкі пры перасячэнні мяжы. У траўні пры правядзенні аперацыі мытнага кантролю ў Судаленкі быў канфіскаваны асабісты ноўтбук, у сувязі з чым праваабаронца звярнуўся са скаргай у суд Ашмянскага р-на, а затым у касацыйным парадку і ў Гродзенскі абласны суд.
Таксама працягваюць аказваць ціск на праваабаронцу і падатковыя органы па месцы жыхарства. Так, падатковая інспекцыя Гомельскага р-на вынесла на адрас Л. Судаленкі патрабаванне аб прадастаўленні дэкларацыі аб даходах і маёмасці, прычым пад грыфам «для службовага карыстання», за 10 гадоў. Раней Судаленка ўжо падаваў справаздачу у падатковую інспекцыю аб сваіх даходах па 2012 год уключна. У сувязі з гэтым праваабаронца звярнуўся ў суд Савецкага р-на Гомеля з патрабаваннем абавязаць падатковую інспекцыю Гомельскага р-на «рассакрэціць» інфармацыю пра тое, хто ж з'яўляецца ініцыятарам падатковай праверкі. 26 жніўня суд Савецкага р-на г. Гомеля адмовіў у задавальненні скаргі.
14 жніўня Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь у чарговы раз адмовіла ў рэгістрацыі Партыі «Беларуская Хрысціянская дэмакратыя». Падставы адмовы ў рэгістрацыі дадзенай партыі, на думку Праваабарончага цэнтра "Вясна", ніякім чынам не звязаныя з дапушчальнымі абмежаваннямі свабоды асацыяцый, названых у арт. 22 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, і парушаюць правы заснавальнікаў дадзенай партыі на асацыяцыю. Варта нагадаць, што з 2000 года ў Беларусі не было зарэгістравана ніводнай новай палітычнай партыі.
7. Парушэнне свабоды выказвання меркаванняў, свабоды сумлення, свабоды сходаў
На працягу месяца ў гарадах Беларусі сябрамі ініцыятыўных групаў па вылучэнні кандыдатаў у прэзідэнты актыўна праводзіліся пікеты з мэтай збору подпісаў грамадзян. У сувязі з тым, што дадзеныя мерапрыемствы праводзіліся ў рамках выбарчай кампаніі, парадак іх правядзення рэгуляваўся нормамі Выбарчага кодэкса, а не Закона Рэспублікі Беларусь «Аб масавых мерапрыемствах», г.зн. дадзеныя пікеты праводзіліся без дазволу мясцовых органаў улады, у месцах, не забароненых рашэннямі гэтых органаў. Пры гэтым некаторыя апазіцыйныя палітыкі праводзілі пікеты з лозунгамі сацыяльнага і палітычнага зьместу, якія суправаджаліся ў шэрагу выпадкаў і зборам подпісаў. Так, у Менску была праведзена цэлая серыя пікетаў, арганізаваных АГП і ініцыятыўнай групай па вылучэнні Анатоля Лябедзькі кандыдатам у прэзідэнты з патрабаваннямі вызвалення палітвязняў і ў падтрымку журналістаў-фрылансераў і свабоды слова.
21 жніўня каля СІЗА № 1 у Менску прайшла акцыя салідарнасці з арыштаванымі М. Пякарскім і В. Жаромскім. У акцыі прынялі ўдзел каля 20 чалавек.
Таксама 21 жніўня, у апошні дзень збору подпісаў за вылучэнне кандыдата ў прэзідэнты Таццяны Караткевіч, актывістамі Партыі БНФ і грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду» у г. Менску быў праведзены пікет пад назвай «Праспект нацыянальнага сцяга-2015». Каля 40 чалавек, якія трымалі ў руках беларускія нацыянальныя бел-чырвона-белыя сцягі, паспрабавалі расцягнуцца ад пл. Свабоды ўздоўж пр. Пераможцаў. Аднак, супрацоўнікі МУС у цывільным не дазволілі ім гэтага зрабіць. Ніякіх затрыманняў удзельнікаў пікету супрацоўнікамі міліцыі не здзяйснялася.
Варта адзначыць, што ўсе дадзеныя масавыя мерапрыемствы прайшлі практычна без ўмяшання органаў міліцыі, насілі выключна мірны характар і не ўяўлялі пагрозы грамадскаму парадку і бяспецы.
У той жа час, мясцовыя органы ўлады працягвалі практыку адмоваў у задавальненні заяваў грамадзян аб правядзенні масавых мерапрыемстваў у розных гарадах краіны (Бяроза, Віцебск, Баранавічы і інш.). Таксама меў месца выпадак прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці за правядзенне несанкцыянаванага рэлігійнага сходу пастара Царквы Божай «Пераўтварэнне» (Праабражэнне) Сяргея Нікалаенкі.
8. Жорсткае абыходжанне, катаванні
Следчы камітэт зноў аднавіў расследаванне па скарзе П.Кучуры, які стаў ахвярай жорсткага абыходжання ў папраўчай калоніі №15 г. Магілёва. Адначасова службовыя асобы СК ніяк не жадаюць прызнаць адказнасць за несвоечасовы пачатак праверкі па скарзе.
В. Касінераў, якога затрымалі па падазрэнні ў дачыненні да нанясення графіці, у выніку непрапарцыйнага прымянення фізічнай сілы супрацоўнікамі міліцыі атрымаў цялесныя пашкоджанні, у сувязі з чым ужо трэці тыдзень знаходзіцца ў шпіталі.
Я. Ульяненкаў, які атрымаў цялесныя пашкоджанні пры тых жа абставінах, звярнуўся з адпаведнай заявай у Следчы камітэт з патрабаваннем прыцягнуць супрацоўнікаў міліцыі да адказнасці.
9. Гарантыі справядлівага суда
Былому палітвязню Мікалаю Аўтуховічу суд не працягнуў прэвентыўны нагляд, нягледзячы на хадайніцтва міліцыі. Пракурор Ваўкавыскага раёна апратэставаў ў Гродзенскім абласным судзе пастанову раённага суда. Напярэдадні суда дата судовага паседжання была змененая, і суд разгледзеў справу на дзень раней, нягледзячы на хадайніцтвы М. Аўтуховіча, не забяспечыўшы яму магчымасці скарыстацца дапамогай абранага ім адваката, чым парушыў права на абарону. Пастанова раённага суда была адмененая. Ужо на наступны дзень суд Ваўкавыскага раёна вынес новае, цалкам супрацьлеглае рашэнне ў адсутнасці М. Аўтуховіча, які трапіў у гэты дзень у бальніцу на лячэнне. Абскарджанне новай пастановы, якой нагляд быў падоўжаны на 6 месяцаў, не дало вынікаў.
