Алег Арлоў: Грамадства павінна прачнуцца

Візіты вядомага расійскага праваабаронца ў Мінск цягам апошняга месяца звязаныя з судовым працэсам па справе старшыні «Вясны» Алеся Бяляцкага. Па збегу абставінаў кіраўнік праваабарончага цэнтра «Мемарыял» на цяперашні момант таксама з’яўляецца ўдзельнікам судовага працэсу па справе «Рамзан Кадыраў супраць Алега Арлова», у якой прэзідэнт Чачні абвінавачвае праваабаронцу ў паклёпе. Гутарку пра гэта і шмат што іншае з праваабаронцам Алегам Арловым апублікаваў “Новы час”.
 

- З Алесем Бяляцкім мы сустракаліся на розных канферэнцыях, семінарах - часта па-за межамі Расіі і Беларусі. Я заўсёды ведаў (і карыстаўся гэтым), што інфармацыя ад праваабарончага цэнтра «Вясна» - гэта найбольш поўная і вельмі дакладная інфармацыя. І для нас, расійскіх праваабаронцаў, вельмі важна, каб разумець сітуацыю ў Беларусі, карыстацца інфармацыяй ад гэтай арганізацыі. Зразумела, я заўсёды паважаў Алеся як кіраўніка арганізацыі, якая здольная працаваць у такіх складаных умовах. Затым, калі ў Маскве праходзіў суд па маёй крымінальнай справе, дзе мяне таксама абвінавачвалі нібыта ў здзяйсненні крымінальнага злачынства, Алесь прыязджаў на мой працэс і ўдзельнічаў у назіранні. Канешне, гэтыя два працэсы непараўнальныя: Алесь — за кратамі, я знаходзіўся і знаходжуся на волі. І тым не менш, для мяне прыемная і вельмі важная такая салідарнасць. І я папросту лічыў сваім абавязкам ехаць у Мінск, каб быць на працэсе, назіраць самому, сведчыць пра тое, як ён праходзіць, спрыяць прыцягненню ўвагі да гэтага працэсу, перш за ўсё, у маёй краіне, Расіі, і выказаць падтрымку Алесю, яго сябрам і паплечнікам. 

Цалкам зразумела, што гэта палітычны працэс. Па шматлікіх прычынах відавочна, што пераследуюць Алеся Бяляцкага менавіта за праваабарончую дзейнасць, грамадскую пазіцыю і грамадскую працу — яго і праваабарончага цэнтра «Вясна», які ён узначальвае. Гэта бачна хаця б з таго, што стала вядома падчас працэсу: трэці дзень практычна скончыўся тым, што Алесь Бяляцкі з-за кратаў прачытаў тры «выдатныя» дакумента з крымінальнай справы. Іх неяк прабубнеў пракурор, калі даследаваў матэрыялы справы, а Алесь Бяляцкі (ён зразумеў, што гэта павінны ведаць людзі на волі) заявіў, што хоча агучыць іх. Ён вельмі выразна прачытаў тры дакументы, якія выйшлі з КДБ Рэспублікі Беларусь і з якіх вынікае, што гэта справа ініцыявана выключна па звароце намесніка старшыні Камітэта дзяржаўнай бяспекі Беларусі на імя намесніка генеральнага пракурора. 

З таго ліста выразна вынікае, што паступіў нейкі ананімны данос на праваабарончы цэнтр «Вясна» (аднак мяркую, што пра ананімны данос яны выдумалі, на самай справе ў іх былі нейкія аператыўныя распрацоўкі) пра тое, што нібыта гэты цэнтр займаецца супрацьпраўнай дзейнасцю і фінансуе, як там сказана, радыкальную беларускую апазіцыю са сродкаў, якія нібыта для гэтага паступаюць з-за мяжы на рахункі, адкрытыя сябрамі гэтай арганізацыі. Гэта і ёсць той дакумент, з якога пачалася справа Алеся Бяляцкага. І потым яны могуць казаць што заўгодна, але якое дачыненне мае гэты ліст, які тлумачыць сутнасць дадзенай крымінальнай справы, да нявыплаты падаткаў? Зразумела, тое, што «Вясна» актыўна вядзе працу па абароне правоў грамадзян, выклікае незадаволенасць КДБ. Вось сутнасць. 

Далей былі яшчэ два дакументы, якія сыходзяць з КДБ, у тым ліку і дакумент, які наўпрост звязвае цікавасць КДБ да дзейнасці Бяляцкага і праваабарончага цэнтра «Вясна» з падзеямі 19 снежня, калі пачаліся гэтыя шырокія драконаўскія рэпрэсіі ў Беларусі. Зразумела, што і ў дачыненні да праваабаронцаў яны вырашылі гэтыя рэпрэсіі ўжываць. Усё. Гэтыя тры дакументы, дакладна і выразна прачытаныя (я разумею, для людзей на волі прачытаныя) Алесем Бяляцкім, абсалютна ставяць кропку ў пытанні, што гэта за працэс. Працэс палітычны.

 - Наколькі частыя ў практыцы «Мемарыяла» палітычна матываваныя справы?

 - На жаль, з такімі справамі даводзіцца сустракацца часта. У Расіі палітычныя рэпрэсіі таксама адбываюцца — але не так, як тут. У Беларусі ўсё гэта больш грубае і прамое, ды менш закамуфляванае. Але ў нас таксама пераследуюць, і не толькі палітычных апанентаў, ёсць сфальсіфікаваныя справы супраць праваабаронцаў і проста нязручных для ўлады людзей. Напрыклад, гучная справа Осіпавай — маладой жанчыны з вядомай апазіцыйнай палітычнай арганізацыі «Іншая Расія», якой проста падкінулі наркотыкі. Гэта адкрыта сфальсіфікаваная справа. Мы лічым палітвязнямі тых, каго па такіх справах саджаюць, і спрабуем аказваць прававую дапамогу. Але ёсць не толькі такія справы. Разумееце, у нас, у Расіі (зрэшты, як і ў вас, у Беларусі), людзей саджаюць на фармальна законных падставах, справа бывае нават не сфальсіфікаваная, і ёсць закон — нібыта прававы нарматыўны акт. 

Права і закон часам бываюць вельмі рознымі рэчамі ў такіх краінах, як цяперашняя Беларусь або цяперашняя Расія. Да прыкладу, у нас ёсць так званае антыэкстрэмісцкае заканадаўства, якое ўключае вялікую колькасць нарматыўных актаў, у тым ліку і некаторыя артыкулы з Крымінальнага кодэкса, і адмысловы закон пра супрацьдзеянне экстрэмізму, але там такія «гумовыя» фармулёўкі, што іх можна нацягнуць на каго заўгодна. І калі прымаліся гэтыя законы, частка нашай ліберальнай публікі іх горача вітала. Так, вядома, з неанацыстамі гэты закон таксама дапамагае змагацца, але «гумовыя» фармулёўкі дазваляюць скіроўваць закон супраць палітычнай апазіцыі, непажаданых моладзевых груповак. Гэты закон выкарыстоўваецца супраць нацыстаў і супраць антынацыстаў, у адпаведнасці з ім і хлопцаў з «Антыфа» саджаюць. 

 - Наколькі моцная палітычная матывацыя ў вашай крымінальнай справе?

 - Відавочна, што крымінальная справа, якая была распачатая па абвінавачванні мяне ў паклёпе на Рамзана Кадырава, носіць палітычны характар. Таму што ў любой прававой дзяржаве з такой нагоды крымінальная справа не ўзбуджалася б. А калі б і была распачатая, то не была б даведзена да суда — цалкам відавочна, што яна павінна была разваліцца на стадыі папярэдняга следства. Аднак не — яны давялі справу да суда, і дзяржава падтрымлівала абвінавачанне супраць мяне. Хоць у судзе справа ўсё ж развалілася — мяне апраўдалі. Але якія матывы былі ў суддзі для вынясення гэтага рашэння? Было вынесена, як ні парадаксальна, прававое рашэнне з апраўданнем мяне, але — таксама па палітычных матывах. Большасць маіх калегаў сыходзіцца ў тым, што ўлада ў дадзеным выпадку прыняла рашэнне выкарыстаць гэты працэс, каб паказаць Рамзану Кадыраву, што ён не паўсюль гаспадар. Што ён з’яўляецца гаспадаром, там, у сябе, у Чачні, а ў Маскве ён можа рабіць не ўсё. Так ці не — я не ведаю. Але, вядома, апраўданне цалкам выбіваліся з агульнага шэрагу падобных працэсаў. Але працэс не завершаны: апраўдаў суд першай інстанцыі, а цяпер суд другой інстанцыі разглядае апеляцыю Рамзана Кадырава.

 - Ці можаце вы параўнаць у цэлым умовы працы расійскіх і беларускіх праваабаронцаў на сённяшні дзень? 

 - У Беларусі яны нават несувымерна горшыя. Мы ў Расіі ўсё ж можам існаваць, нягледзячы на ціск і тыя складанасці, якія мы маем. Тут жа арганізацыі пастаўлены ва ўмовы, створаныя для таго, каб яны не маглі працаваць. Дзякаваць Богу, у Расіі гэта не так, мы працуем легальна, як юрыдычныя асобы. 

Хоць тут ёсць адно «але»: Расія - краіна вельмі вялікая. І сітуацыя ў розных рэгіёнах розная. Я казаў у цэлым. Але калі ўзяць некаторыя рэспублікі на Паўночным Каўказе, як Чачня, то там усё значна больш жорстка. У той жа Чачні фармальна праваабарончыя арганізацыі могуць існаваць. Але там кожны праваабаронца разумее, што да яго ўначы могуць завітаць узброеныя людзі, пасля чаго з ім, а яшчэ жудасней - з яго сваякамі, нешта здарыцца. Таму трэба прама сказаць: у Чачні праваабарончыя арганізацыі дэ-факта сваю працу спынілі. Іншая справа, што ў гэтых умовах «Мемарыял» як арганізацыя дастаткова моцная, якая працуе па ўсёй Расіі, неяк забяспечвае магчымасць для працягу працы там свайго аддзялення. Мы спынялі сваю дзейнасць у Чачні пасля забойства нашай сяброўкі і калегі Наталлі Эстэміравай. Аднак нашы калегі і сябры адтуль сказалі, што мы павінны аднавіць там працу. 

Чачэнскія праваабаронцы могуць патрабаваць расследавання, збіраць звесткі, пісаць пра злачынствы мінулых гадоў, калі там ішла вайна і злачынствы здзяйснялі вайскоўцы федэральных сілаў ці прысланыя з іншых рэгіёнаў міліцыянеры. А казаць што-небудзь пра тое, што робіцца зараз у кадыраўскай Чачні, яны не могуць і гэтым зусім не займаюцца. І калі «Мемарыял» узнаўляў там сваю працу, для нас вельмі важнай была салідарнасць многіх расійскіх праваабаронцаў з іншых рэгіёнаў, не паўночна-каўказскіх. Многія арганізацыі пачалі вахтавым метадам накіроўваць у Чачню так званыя зводныя мабільныя групы. Гэта форма працы расійскіх праваабаронцаў у тых рэгіёнах, дзе працаваць складана. З другой паловы 2009 года такія групы працуюць поруч з «Мемарыялам», і тое, што мы там не адны, вельмі дапамагае. 

 - Што сёння неабходна і расійскаму, і беларускаму грамадству, каб такая з’ява, як палітычныя зняволеныя, сышла з нашых рэалій?

 - Зразумела, што грамадству трэба змяніцца - і расійскаму, і беларускаму. І трэба змяніць палітычныя рэжымы, якія існуюць у нашых краінах. Але мы не зменім гэтыя рэжымы, калі не зменіцца грамадства. Значная частка грамадзян і ў Расіі і, мне падаецца, у Беларусі, на вялікі жаль, спіць. Яны могуць быць незадаволены, яны могуць на кухні лаяць свае ўлады, яны могуць бясконца казаць пра сваю незадаволенасць — але яны не гатовы праявіць хоць мінімальную грамадзянскую актыўнасць. Гэта значыць, зразумець, што ад мяне гэта залежыць, а не ад нейкіх дзядзькі з цёткі, не ад начальства, не ад Захаду. І гэта, дарэчы, бяда нас, праваабаронцаў. Глядзіце, што адбываецца: да нас ідуць людзі, мы імкнёмся ім увесь час дапамагаць, мы ім дапамагаем. Атрымліваецца (і гэта наша віна), што зноў выбудоўваюцца адносіны кліента і таго, хто аказвае паслугі. Мы чалавека абараняем, ён кажа «вялікі дзякуй» нам, праваабаронцам, і зноў упадае ў спячку. Ён спаў, пакуль з ім не здарылася нешта страшнае, затым, не маючы сіл, прыйшоў да нас і (калі, дай Божа, у нас атрымалася выканаць сваю функцыю) зноў залёг у спячку. Мы, праваабаронцы, не ўмеем усё ж дастаткова канвертаваць наш уплыў, дапамогу, якую мы аказваем, у тое, каб змяніць грамадства, зрабіць яго больш актыўным. 

Мне падаецца, каб не было палітрэпрэсіяў, грамадства павінна прачнуцца і ўсвядоміць, што ад яго залежыць будучыня краіны.

___________________________________________________________________

 Даведка: Крымінальная справа па ч. 3 арт. 129 (паклёп) КК РФ супраць старшыні Савета Праваабарончага цэнтра «Мемарыял» Алега Арлова была распачатая 20 кастрычніка 2009 года ў сувязі з тым, што 15 ліпеня гэтага года ў заяве ПЦ «Мемарыял» «Пра забойства Наталлі Эстэміравай» Алег Арлоў усклаў на прэзідэнта Чачэнскай Рэспублікі Рамзана Кадырава адказнасць за забойства супрацоўніцы ПЦ «Мемарыял» на Каўказе. Разгляд справы ў Хамоўніцкім судзе Масквы пачаўся 13 верасня 2010 года. 14 чэрвеня 2011 года быў вынесены апраўдальны прысуд Алегу Арлову. Але 24 чэрвеня прадстаўнік Рамзана Кадырава перадаў у суд апеляцыйную скаргу. 4 і 28 кастрычніка ў Хамоўніцкім судзе праходзіў разгляд апеляцый. Наступныя пасяджэнні прызначаныя на 5, 6 і 8 снежня.