"Мораць голадам і холадам". Новыя сведчанні пра катаванні і акалічнасці смерці Вітольда Ашурка ў ПК-17
Папраўчая калонія № 17 у Шклове лічыцца адным з самых жорсткіх месцаў пазбаўлення волі ў Беларусі. Цяпер там утрымліваецца мінімум 78 палітзняволеных. Гэта калонія вядомая тым, што ў 2021 годзе там памёр 50-гадовы палітзняволены актывіст Вітольд Ашурак. Крымінальная справа па факце яго смерці дагэтуль не ўзбуджана. Адзін з былых вязняў на ўмовах ананімнасці (яго імя ёсць у распараджэнні праваабаронцаў) распавёў "Вясне" пра катаванні і здзекі над зняволенымі па палітычных матывах, абставіны смерці Вітольда Ашурка і ціск на Паўла Севярынца.
- Вітольд Ашурак у ШІЗА ПК №17 / АРБ
"У начальніка калоніі будзе адзнака, што зняволены скардзіўся ці нечым незадаволены"
Па словах былога зняволенага, у шклоўскай калоніі існуе "рытуал": усіх асуджаных, якія прыехалі, адразу дасылаюць у штрафны ізалятар (ШІЗА) і робяць "злоснымі парушальнікамі рэжыму".
"Калі прыязджаюць новыя асуджаныя, то ва ўсіх ёсць адзнакі, як яны сябе вялі ў СІЗА, на этапе, у цягніку і ў аўтазаке. Адразу пасля прыезду ў калонію, на ўсіх "экстрэмістаў" складаюць рапарты за дробязі, якіх напачатку цяжка прытрымлівацца: гузік не зашпілены, няправільна прадставіўся супрацоўніку, размаўляў у страі, не своечасова ўстаў з ложка і шматлікае іншае. Палітзняволеных адразу пазбаўляюць усіх спатканняў і пасылак. Дасылаюць у ШІЗА на трое-пяць сутак і робяць "злоснымі парушальнікамі рэжыму". На ежу з крамы тады застаецца толькі дзве базавыя.
У калоніі парушаюцца ўсе правы чалавека. Напрыклад, пазбаўляюць сну, праз што з'яўляюцца галюцынацыі. У мяне ў самога так кружылася галава, я бачыў галюцынацыі сваіх дзяцей і галасы маці. Некаторыя страчвалі прытомнасць. Зняволеных трымаюць у холадзе, праз што ў іх праблемы з кровазваротам і ныркамі. У ШІЗА сядзіш у цішыні — нельга размаўляць, ляжаць, спаць, заплюшчваць вочы. Лекары і псіхолагі не прыходзяць".
Па словах былога зняволенага, штрафны ізалятар заўсёды напоўнены асуджанымі:
"Такога не бывае, каб ён быў пустым. Зняволеных, якія неяк абараняюць свае правы, доўга трымаюць у ШІЗА — напрыклад, тры разы запар па 10 сутак — потым на месяц дасылаюць у ПКТ, а затым — на "крытую" турму. Шматлікія адразу з каранціну туды з'язджаюць.
Калі супрацоўнікі ўбачаць ці пачуюць, што зняволены ў лістах ці па тэлефоне паскардзіўся ці выказаў незадаволенасць, то чакай гасцей. Супрацоўнікі знойдуць любую прычыну, каб напісаць рапарт і адправіць у ШІЗА. У начальніка калоніі будзе паметка, што зняволены скардзіўся ці нечым быў незадаволены, а гэта адразу 10 сутак і пагрозы дадатковым тэрмінам па артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса (злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы)".
"Супрацоўнікі ўвесь час адпускаюць жартачкі, што палітзняволеныя — "заходнія шлюхі, геі, прастытуткі"
Па словах былога зняволенага, адносіны супрацоўнікаў у калоніі № 17 да палітзняволеных прадузятыя і яны выкарыстоўваюць усе спосабы ціску на іх:
"Часта гэта ініцыятыва ад саміх супрацоўнікаў. Пры гэтым, у пакоі дзяжурнага памочніка вісіць спіс прозвішчаў, хто павінен быць "на адстрэле", то бок на каго абавязкова павінен быць састаўлены рапарт за любое парушэнне. Палітзняволеных не лечаць у медчастцы, не пускаюць займацца спортам, пазбаўляюць пасылак, спатканняў, грашовых сродкаў, робячы ўсіх "злоснымі парушальнікамі". Іх садзяць у ШІЗА, прымушаюць пець гімн, вучыць правілы ўнутранага распарадку, аўтараў гімна, канстытуцыю і змены, прынятыя на незаконным рэферэндуме. Пытаюць, хто прэзідэнт Беларусі. Адказ мусіць быць: "Лукашэнка Аляксандр Рыгоравіч". Уборка праходзіць па шэсць разоў у дзень пад наглядам супрацоўніка з відэарэгістратарам.
Супрацоўнікі ўвесь час адпускаюць жартачкі, што палітзняволеныя — "заходнія шлюхі, геі, прастытуткі". Іх вядуць, каб намазаць зялёнкай лоб і паставіць да сценкі. І шматлікае іншае... Мне цяжка ўсё ўспамінаць.
Супрацоўнікі лянівыя і робяць "адстрэлы" (караюць) толькі па загадзе зверху. У іх куча працы, яны не паспяваюць яе выконваць, касячаць і не ведаюць законаў і правілаў. І, самае галоўнае і гідкае, што яны не вераць у папраўчую сістэму".
У вытворчай зоне шклоўскай калоніі функцыянуе абутковая, швейная вытворчасць і дрэваапрацоўка. Як распавядае былі зняволены, асуджаных па палітычных артыкулах прымушаюць працаваць на самай бруднай і цяжкай працы, дзе ад дыму цяжка дыхаць і пастаянна холадна.
"У мяне былі галюцынацыі ў ШІЗА і думкі пра самагубства"
Былы зняволены кажа, што сам ён не падпадаў пад катаванні, але ён чуў крыкі з кабінетаў іншых зняволеных, якіх збівалі. Па словах іншых палітвязняў, могуць біць за татуіроўкі, нататкі ў сшытках і лістах, выказванне іх меркавання, непрызнання віны, адмовы выконваць загад і па іншых прычынах. Але, як кажа былы зняволены, супрацоўнікі калоніі практыкуюць розныя формы здзекаў над асуджанымі.
"Ставяць на расцяжку: зорачкай рукі і ногі ў бакі, кайданкамі прыкоўваюць да ложкаў альбо клетцы і б'юць па тулаву (нырках, печані, селязёнцы) або па сцёгнам. Кагосьці душылі прама ў ШІЗА, не баючыся відэакамер. Казалі, што першых, хто прыехаў, жорстка білі: падвешвалі на нейкі ланцуг у кайданках.
Яны здзекуюцца псіхалагічна. Тое, што асабіста для мяне горш. Мораць голадам і холадам. Самае жорсткае — гэта калі пазбаўляюць сну. У мяне былі галюцынацыі ў ШІЗА і думкі пра самагубства.
Вязні павінны стрыгчыся налыса і стаяць па дзве гадзіны на вуліцы на холадзе па стойцы рахмана без пальчатак. Альбо пад дажджом, а потым у мокрай сырой вопратцы хадзіць і смярдзець. Прымушаюць глядзець праўладныя фільмы і ролікі пра сілу міліцыі і міласэрнасць прэзідэнта да нас. Казалі, што маглі расстраляць нас, але далі шанец. Вось такі здзеклівы рытуал".
"Заганяюць зняволеных у «нізкі статус»"
Па словах былога зняволенага, адным з распаўсюджаных спосабаў ціску на палітзняволеных з'яўляецца перавод іх у разрад "людзей з нізкім сацыяльным статусам".
"Акрамя гэтага, супрацоўнікі заганяюць зняволеных у "нізкі статус". Яны загадваюць выносіць смецце за 100 чалавек у атрадзе альбо мыць падлогу ў туалеце — і ўсё. Калі адмаўляешся, то адпраўляюць у ШІЗА, а там — аж да крымінальнай справы па артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса".
Пра такі спосаб ціску раней распавядалі і іншыя былыя зняволеныя з калоніі № 17.
"Казалі, што Вітольда выводзілі ў прагулачны дворык і білі па нагах і тулаву"
21 траўня 2021 году стала вядома, што ў калоніі № 17 у Шклове сканаў 50-гадовы палітзняволены актывіст з Бярозаўкі Вітольд Ашурак. Афіцыйная прычына — сардэчны прыступ, аднак калі сваякі атрымалі цела на пахаванне, то выявілі, што яно знявечана: распухлі рукі, а галава была перавязана так, каб толькі яго рот быў бачны. Палітзняволены прабыў у калоніі толькі каля месяца.
"Вітольд Ашурак заўсёды стаяў на сваім і ўсім даказваў свой пункт гледжання. Ён шмат паліў і не мог пагадзіцца з тым, што людзі не разумеюць простых рэчаў і не могуць адказаць на простыя пытанні. Ён заўсёды смела размаўляў са зняволенымі, з канвоем і супрацоўнікамі. Але яго прэсавалі ў поўным аб'ёме: ірвалі лісты, рэзалі рэчы, ламалі цыгарэты, абзывалі заходнім клоўнам, кожны дзень яго вадзілі на пакаранне. Перад апошнімі пасадкамі ў ШІЗА ён казаў, што яго пасадзяць, бо ён жорстка паразмаўляў з начальнікам калоніі і настойваў на сваім. Ён распавядаў іншым зняволеным на курылцы, што звычайныя палітвязні малайцы, што не прайшлі міма, але яны выканалі сваю ролю ў гэтай вайне і ім трэба вяртацца дадому да дзяцей і сем'яў, а яго місія — у большым. Яго мэта — нешта дасягнуць і даказаць. Больш яго не бачылі...
Адразу Вітольду далі 10 сутак ШІЗА, потым яшчэ 10 сутак. Потым пашлі размовы, што супрацоўнікі сказалі яго рэчы і матрац пакласці ў хадок да "апушчаных" [зняволеных з "нізкім сацыяльным статусам"] (месца ў куце асобна ад астатніх), каб ён мыў туалеты і выносіў смецце. Вітольд з гонарам адмовіўся ад выхаду з ШІЗА, бо так ён заставаўся ў нармальным статусе. А потым было 21 траўня... [у гэты дзень стала вядома пра смерць Вітольда Ашурка].
У той дзень прыехала хуткая дапамога, і праз дзве гадзіны чорная газель са шторамі. Сказалі, што ён упаў галавой на стол. Вязні казалі, што Вітольда выводзілі ў дворык для шпацыру і білі па нагах і тулаву, каб ён не мог сядзець і хадзіць у туалет.
На тым відэа, якое ўсім паказвалі, бачна, што ён страчваў прытомнасць. Гэта магло быць ад бессані і знясілення. Нягледзячы на канец траўня, у калоніі было халодна, і яны спецыяльна адкрывалі вокны. Быў скразняк, вельмі дзьмула, немагчыма было сядзець, трэба было пастаянна хадзіць, каб пагрэцца".
"На царкоўныя службы пачалі прыходзіць міліцыянеры і сачыць"
Па словах былога зняволенага, у шклоўскай калоніі забаронены зносіны паміж асуджанымі па палітычных артыкулах. Кожныя паўгады зняволеных мяняюць па розных атрадах, каб яны не сябравалі і не размаўлялі. Супрацоўнікі нават складаюць графік наведвання санчастцы і царквы так, каб зняволеныя з розных атрадаў не размаўлялі паміж сабой. Праблем з наведваннем царквы там няма, одзначае былі зняволены, але цяпер некаторыя службы праходзяць пад кантролем супрацоўнікаў:
"Вязні неяк паскардзіліся адміністрацыі, што Павел Севярынец у царкве збірае гурткі палітзняволеных на беларускай мове. Пасля гэтага на царкоўныя службы пачалі прыходзіць супрацоўнікі міліцыі і сачыць. Ідзе служба, а ў іх рацыя гарлапаніць і яны жуюць семкі.
Севярынца не чапалі да лета 2022 года. Потым чулі, што і ў атрадзе, і ў ШІЗА яму забаранілі ўсім мець зносіны з ім. Але Павел заўсёды гаварыў па-беларуску".
Сапраўды, у чэрвені 2022 года праваабаронцам стала вядома, што палітзняволенага Паўла Севярынца пазбавілі працяглага спаткання.
"Прымушаў ірваць [лісты], не чытаючы, і выкідаць у смецце"
Па словах былога вязня, лісты ім перасталі даваць у канцы студзеня 2022 года. Такая практыка была ва ўсіх папраўчых установах Беларусі.
"На кожныя 15-20 палітычных замацаваны супрацоўнік, які правярае лісты і хто яму піша. Прыйшоў загад зверху, што перапіска дазволена толькі з блізкімі сваякамі. Супрацоўнікі спецыяльна выклікалі да сябе, калі ў асуджаных быў вольны час. Яны чакалі ў калідоры па дзве-тры гадзіны. Кожны заходзіў на 5-10 хвілін, супрацоўнік пры ім чытаў, ад каго ліст, а потым прымушаў рваць, не чытаючы, і выкідаць у смецце. Калі зняволены адмаўляўся, то на яго складваўся рапарт за тое, што ён нібыта лаяўся нецэнзурнымі словамі ці жаргонам".
Хто датычны да рэпрэсій у калоніі № 17?
Былі зняволены назваў праваабаронцам імёны супрацоўнікаў, якія датычны да рэпрэсій палітзняволеных:
"Гэта старшы рэжымны аператыўны працаўнік маёр Сяргей Карчэўскі. Гэта інспектар-рэжымнік капітан Іван Галанаў, старшы інспектар-рэжымнік капітан Віталь Краўчэнка, дзяжурны памочнік начальніка калоніі капітан Павал Прохараў, дзяжурны памочнік маёр Дзмітрый Удодаў, маёр Канстанцін Самойлаў, капітан Фяськоў, маёр Сямёнаў, прапаршчык Радычкін".
"Начальнік калоніі асабіста ставіў на расцяжку асуджаных", — былы зняволены наваполацкай ПК-1
