Заключэнне пад варту да суду: мера стрымання або пакаранне?

Праваахоўныя органы Беларусі распрацавалі законапраект "Аб унясенні дапаўненняў і змяненняў у Крымінальны, Крымінальна-працэсуальны, Крымінальна-выканаўчы кодэксы Беларусі, а таксама Кодэкс аб адміністрацыйных правапарушэннях. Аб гэтым Беларускаму тэлеграфнаму агенцтву паведаміла на брыфінгу начальнік аддзела працэсуальнага кантролю за расследаваннем злачынстваў супраць уласнасці Следчага камітэта Беларусі Наталля Андрэева.
Аб важнасці і своечасовасці такога законапраекту спрачацца не даводзіцца. Шкада, што аб гуманнасці не падумаў заканадавец-парламент гадоў 12 таму, калі прымаў новы Крымінальны і Крымінальна-працэсуальны кодэксы, чым напладзілі тысячы "крымінальнікаў" ... Але не на гэта хацелася б звярнуць увагу.
Тое ж агенцтва працытавала прадстаўніка СК: "Мы імкнемся да таго, каб заключэнне пад варту стала выключнай мерай пакарання".
Я не ведаю, хто памыліўся - начальнік аддзела працэсуальнага кантролю за расследаваннем злачынстваў супраць уласнасці Следчага камітэта або карэспандэнт, цытуючы яе, аднак шчырасць такой агаворкі спадабалася.

Агаворка па Фрэйду - звычайныя назва агаворкі, прыватны выпадак з'явы, апісанай Зігмундам Фрэйдам ў даследаванні «Псіхапаталогіі паўсядзённага жыцця» (1901). ... Фрэйд паказаў, што з выгляду нязначныя і бессэнсоўныя памылковыя дзеянні служаць рэалізацыі несвядомых жаданняў. Нягледзячы на ​​ўяўную іх недарэчнасць і нявіннасць, Фрэйд адмаўляў такім дзеянням у трывіяльнасці, тлумачачы іх як значную ў псіхалагічным плане з'яву - знешняе праяўленне недазволеных несвядомых канфліктаў і выцесненых жаданняў (Вікіпедыя).

Мабыць, любы практыкуючы ў сферы крымінальнага права юрыст разумее, што сёння ў Беларусі заключэнне пад варту - гэта мера пакарання, прыраўненая да катавання. Або проста катаванне.
Занятая па справе пазіцыя, як правіла, вызначае прымяненне меры стрымання, а заключэнне пад варту ў выпадку непрызнання віны - звыклае следства спробаў абараніць свае правы.
Умовы ўтрымання ў ізалятарах сістэмы Дэпартамента выканання пакаранняў (ДВП) МУС цяпер не сакрэт. Ды ўлады іх і не хаваюць, лічачы спасылкі на недастатковае фінансаванне сістэмы і "натуральную" перапоўненасць ізалятараў дастатковым апраўданнем парушэнняў Канстытуцыі і закона Беларусі, як і прынятых на сябе міжнародных абавязацельстваў. Камеры СІЗА-1 у Мінску перапоўненыя часам удвая супраць колькасці спальных месцаў або нормы плошчы, зняволеныя спяць, паляць, ядуць і адпраўляюць натуральныя патрэбы ў адным памяшканні ...
Ёсць ва ўлады і "сакрэты" - гэта тое, як да узятых пад варту ставіцца  персанал устаноў, аператыўныя супрацоўнікі і "унутрыкамерныя агенты". Прысуд, мабыць, да першага з вядомых такіх агентаў, які катаваў сакамернікаў, як устаноўлена, па ўказанні следчага, застаўся таямніцай. Самавольства супрацоўнікаў спецпадраздзялення і персаналу ў дачыненні да вязняў СІЗА КДБ у снежні 2010 - сакавіку 2011 года нават не расследуецца. Аб налётах спецпадраздзяленняў ў "вучэбна-трэніровачных мэтах" на камеры следчых ізалятараў ДВП з збіваннямі зняволеных не жадаюць успамінаць нават ахвяры.

У адпаведнасці з Крымінальна-працэсуальным кодэксам, меры стрымання могуць прымяняцца органам, які вядзе крымінальны працэс, толькі ў тым выпадку, калі сабраныя па крымінальнай справе доказы даюць дастатковыя падставы меркаваць, што падазраваны ці абвінавачаны можа схавацца ад органа крымінальнага пераследу і суда, перашкодзіць папярэдняму расследаванню крымінальнай справы або разгляду яго судом, у тым ліку шляхам аказання незаконнага ўздзеяння на асоб, якія ўдзельнічаюць у крымінальным працэсе, утойвання ці фальсіфікацыі матэрыялаў, якія маюць значэнне для справы, няяўкі без паважных прычын па выкліках органа, які вядзе крымінальны працэс; здзейсніць прадугледжанае крымінальным законам грамадска небяспечнае дзеянне, процідзейнічаць выканання прысуду. Пры вырашэнні пытання аб неабходнасці прымянення меры стрымання да падазраванага або абвінавачанага павінны ўлічвацца характар ​​падазрэнняў або абвінавачвання, асоба падазраванага ці абвінавачанага, іх узрост і стан здароўя, род заняткаў, сямейнае і маёмаснае становішча, наяўнасць пастаяннага месца жыхарства і іншыя акалічнасці. Заключэнне пад варту ў якасці меры стрымання прымяняецца толькі ў дачыненні да асобы, падазраванай ці абвінавачанай ў здзяйсненні злачынства, за якое законам прадугледжана пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі на тэрмін звыш двух гадоў. Да асобаў, падазраваных ці абвінавачваных у здзяйсненні цяжкага або асаблiва цяжкага злачынства, мера стрымання ў выглядзе заключэння пад варту можа быць прыменена па матывах адной толькі цяжкасці злачынства.
Па агульнаму правілу на стадыі папярэдняга расследавання мера стрымання ў выглядзе заключэння пад варту можа прымяняцца пракурорам або яго намеснікам альбо Старшынёй Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь, Старшынёй Камітэта дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь або асобамi, якiя выконваюць iх абавязкi, альбо органам дазнання або следчым з санкцыі пракурора або яго намесніка, а на стадыі судовага разбору - судом.

Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ ў Справаздачы па Mаніторынгу судовых працэсаў у Рэспубліцы Беларусь (сакавік - ліпень 2011 г.) адзначае, што Беларусь парушае палажэннi артыкула 9 (3) Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах: «МПГПП ясна паказвае, што рашэнні аб змяшчэнні пад варту належыць прымаць “суддзі ці іншай службовай асобе, якой належыць па законе права ажыццяўляць судовую ўладу”.
Права на свабоду асобы адносіцца да асноўных правоў чалавека і залежыць ад захавання права на справядлівае судовае разбіральніцтва, якое служыць гарантыяй ад яго незаконнага і адвольнага абмежавання. У вышэйшай ступені важна, каб асоба, якая прымае рашэнне аб заключэнні пад варту, з аднаго боку, не залежала ад органаў крымiнальнага расследавання, а з другога - ад ўмяшання выканаўчай улады. Суд абавязаны прымаць пад увагу ўсю фактычную інфармацыю аб дадзеным канкрэтным абвінавачаным. Заключэнне пад варту ні пры якіх абставінах не варта разглядаць у якасці стандартнай меры, якая прымяняецца да асобы, падазраванай ў здзяйсненні крымінальнага злачынства: да яго варта звяртацца толькі ў выпадку наяўнасці рэальнай пагрозы, што абвінавачваны можа схавацца ад правасуддзя, знішчыць доказы
або паўторна парушыць закон.
БДІПЧ АБСЕ рэкамендавала ўладам Беларусі ўнесці папраўкі ў КПК з тым, каб выдача санкцый на заключэнне пад варту была прэрагатывай суддзяў, а не пракурораў, унесці папраўкі ў палажэнні КПК, якія б забяспечвалі, каб рашэнні аб заключэнні пад варту грунтаваліся на рэальным падазрэнні ў тым, што дадзеная асоба зрабіла злачынства і затрыманы можа схавацца ад правасуддзя, знішчыць доказы, паўплываць на сведак або паўторна парушыць закон. Варта, каб рашэнне аб заключэнні той ці іншай асобы пад варту ўтрымлівала канкрэтнае тлумачэнне падстаў для такіх высноў, выключыць з КПК палажэнні, якія дапускаюць заключэнне пад варту выключна на падставе цяжару абвінавачвання.
Гэтыя папраўкі, несумненна, павінны распаўсюджвацца на ўсіх асоб, якія прыцягваюцца да крымінальнай адказнасці, а не толькі на "эканамічных", а работа па ўдасканаленні заканадаўства, у тым ліку крымінальнага і крымінальна-працэсуальнага, не павінна быць падобнай на тэрміновае латанне дзірак па вокрыку кіраўніка выканаўчай улады.
Павел Сапелка.