Заява FIDH з нагоды рашэння Міжнароднага Суда аб адказнасці Расеі за злачынствы ва Украіне
На мінулым тыдні Міжнародны Суд (МС) ААН у Гаазе вынес эпахальныя рашэнні па дзвюх справах супраць Расеі, ініцыяваных Украінай 16 студзеня 2017 году адносна фінансавання тэрарызму і расавай дыскрымінацыі, а таксама 26 лютага 2022 году адносна абвінавачванняў у генацыдзе. Хоць аднагалоснае адхіленне працэсуальных пярэчанняў Расеі ў справе аб генацыдзе вітаецца, Міжнародная федэрацыя правоў чалавека (FIDH) і ўкраінскія і расейскія арганізацыі, якія ўваходзяць у яе, шкадуюць, што Міжнародны суд не ўлічыў, што ілжывыя абвінавачванні Расеі ў генацыдзе апраўдваюць яе поўнамаштабнае ўварванне ва Украіну, якое падпадае пад дзеянне Канвенцыі аб папярэджанні злачынства генацыду і пакаранні за яго, і выказваюць расчараванне з нагоды няздольнасці Суда разгледзець больш шырокія наступствы дзеянняў Расеі з пачатку канфлікту. Публікуем заяву FIDH цалкам.
- Ілюстрацыйнае фота
Міжнародны Суд (МС) 2 лютага 2024 г. вынес рашэнне па папярэдніх пярэчаннях па справе аб абвінавачваннях у генацыдзе ў адпаведнасці з Канвенцыяй аб папярэджанні генацыду і пакаранні за яго, злачынства генацыду (Украіна супраць Расійскай Федэрацыі) з удзелам 32 дзяржаў. У сваім рашэнні Міжнародны Суд аднагалосна адхіліў працэсуальныя пярэчанні Расіі, пастанавіўшы, што Суд можа вырашыць па сутнасці пытанне аб тым, ці нясе Украіна адказнасць за здзяйсненне генацыду ў Данецкай і Луганскай абласцях у парушэнне Канвенцыі аб генацыдзе. FIDH, цэнтр грамадзянскіх свабод (ЦГС), Харкаўская праваабарончая група (ХПГ) і Антыдыскрымінацыйны цэнтр "Мемарыял" (АДЦ "Мемарыял") вітаюць гэтае рашэнне і падкрэсліваюць важнасць дапушчальнасці падобных прэтэнзій аб зваротным захаванні ў святле антыўкраінскай прапаганды і распальвання нянавісці, якія распаўсюджваюцца расійскімі чыноўнікамі і дзяржаўнымі СМІ.
Аднак Міжнародны Суд падтрымаў пярэчанне Расеі адносна прадметнай юрысдыкцыі 12 галасамі супраць 4, пастанавіўшы, што ілжывыя абвінавачванні ў генацыдзе і наступнае ўжыванне сілы не падпадаюць пад дзеянне Канвенцыі аб папярэджанні злачынства генацыду і пакаранні за яго. Гэта рашэнне выклікае сур'ёзную занепакоенасць з нагоды інтэрпрэтацыі і ўжывання міжнароднага права ў складаных геапалітычных кантэкстах.
Выконваючы абавязкі віцэ-прэзідэнта Міжнароднай федэрацыі па правах чалавека (FIDH) Павел Сапелка заявіў:
"Хоць мы паважаем судовы працэс Міжнароднага Суда, гэтае рашэнне патэнцыйна звужае сферу дзеяння Канвенцыі аб генацыдзе і кідае выклік здольнасці міжнароднай супольнасці змагацца з сур'ёзнымі парушэннямі правоў чалавека, падкрэслівае неабходнасць пастаяннага развіцця і адаптацыі міжнароднага права для эфектыўнай абароны правоў чалавека ва ўсё больш складаным глабальным ландшафце".
Дырэктар Харкаўскай праваабарончай групы (ХПГ) Яўген Захараў падкрэсліў:
"Рашэнне Міжнароднага Суда ад 2 лютага падкрэслівае неабходнасць пастаяннай ацэнкі і адаптацыі міжнароднага права, уключна з тлумачэннем Канвенцыі аб генацыдзе, для эфектыўнага вырашэння глабальных праблем, якія развіваюцца, і не абмежавання магчымасцяў барацьбы з міжнароднымі злачынствамі. Грамадзянская супольнасць будзе працягваць уважліва сачыць за развіццём падзей па гэтай справе і выступаць за абарону і прасоўванне правоў чалавека".
31 студзеня 2024 года Міжнародны Суд вынес знакавае рашэнне па справе Украіна супраць Расіі, якое тычыцца ўжывання Міжнароднай канвенцыі аб барацьбе з фінансаваннем тэрарызму (МКФТ) і Міжнароднай канвенцыі аб ліквідацыі ўсіх формаў расавай дыскрымінацыі (МКРД). Хоць Суд адхіліў большасць абвінавачванняў, высунутых украінскім бокам, нашы арганізацыі вітаюць прызнанне міжнародным Судом сур'ёзных парушэнняў, учыненых Расійскай Федэрацыяй, якія працягваюцца, уключна з няздольнасцю расследаваць фінансаванне тэрарызму і падаўленне ўкраінскага мовы і культуры ў Крыме. Суд устанавіў, што Расійская Федэрацыя не выканала свае абавязальніцтвы па МКФТ, не прыняўшы адэкватных мер па расследаванні фінансавання тэрарызму. Больш за тое, рашэнне Суда аб тым, што Расійская Федэрацыя парушыла пэўныя абавязальніцтвы па МКРД, у прыватнасці, у дачыненні да адукацыйных правоў украінамоўнай супольнасці ў Крыме, хоць і абмежавана, з'яўляецца важным прызнаннем важнасці абароны правоў меншасцяў і культурнай самабытнасці.
Кіраўнік антыдыскрымінацыйнага цэнтра "Мемарыял" Стэфанія Кулаева адзначыла:
"Камітэт ААН па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі падкрэсліў парушэнне правоў крымскіх татараў, уключна з культурным, моўным і палітычным аспектамі, а таксама мэтанакіраваныя рэпрэсіі. Аднак гэтыя пытанні толькі часткова былі разгледжаныя МК. Суд таксама прызнаў парушэнні правоў украінцаў на адукацыю ў Крыме, аналагічныя парушэнням, з якімі сутыкнулася крымскататарская супольнасць, напрыклад, закрыццё школ і дзіцячых садкоў, што паказвае на расавую дыскрымінацыю, але гэтыя пытанні не разглядаюцца Судом у поўнай меры".
Кіраўніца Цэнтра грамадзянскіх свабод (ЦГС), віцэ-прэзідэнтка Міжнароднай федэрацыі правоў чалавека (FIDH) Аляксандра Матвійчук заявіла:
"Адкрыта негатыўных наступстваў гэтага неадназначнага рашэння Міжнароднага суда ад 31 студзеня няма. Украіна нічога не страціла. Хутчэй, гэта нашыя чаканні, якія не апраўдаліся. Украіне варта працягнуць судовую барацьбу, засяродзіўшы ўвагу на больш дбайнай падрыхтоўцы і паляпшэнні збору доказаў парушэнняў правоў чалавека і злачынстваў, учыненых Расійскай Федэрацыяй ва Украіне. Такі падыход пракладзе шлях да будучых юрыдычных перамог і падтрымае справядлівасць".
Таму FIDH і арганізацыі, якія ўваходзяць у яе, заклікаюць Расею дзейнічаць у адпаведнасці са сваімі міжнароднымі абавязальніцтвамі і заклікаюць дзяржавы ва ўсім свеце распачаць неадкладныя і канкрэтныя дзеянні, каб прыцягнуць да адказнасці вінаватых у міжнародных злачынствах і прадухіліць далейшае здзяйсненне сур'ёзных парушэнняў правоў чалавека ва Украіне, уключна з тымі, што звязаныя з фінансаваннем тэрарызму і расавай дыскрымінацыяй.
