Заключэнне юрыстаў і экспертаў ПЦ «Вясна» па крымінальнай справе Андрэя Царонка па арт. 364 і 339 КК
Заключэнне групы аналітыкаў ПЦ "Вясна" па крымінальнай справе Андрэя Царонка, які абвінавачваецца ў здзяйсненні злачынстваў, прадугледжаных часткамі 1 і 2 арт. 339 і арт. 364 КК, у межах кампаніі праваабаронцаў па маніторынгу палітычна матываваных крымінальных спраў, звязаных з выбарчай кампаніі па выбырам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 2020 г. і пратэстамі супраць фальсіфікацыяў вынікаў галасавання.
Даведка: Андрэй Царонак асуджаны 24 снежня 2020 г. судом Фрунзенскага раёна г. Мінска да пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі на 4 гады ва ўмовах папраўчай калоніі агульнага рэжыму за гвалт у дачыненні інспектараў ДАІ і хуліганства (пашкоджанне службовых аўтамабіляў).
"Праехалі праз натоўп і падлілі масла ў агонь". Суд па справе аб гвалце супраць інспектараў і пашкоджанні патрульных машын
Агульны кантэкст дадзенай крымінальнай справы звязаны з дэманстрацыйным грэбаваннем уладамі міжнародна-прававымі абавязкамі ў галіне правоў чалавека. Крымінальная справа ў дачыненні да Андрэя Царонка распачата пасля цэлай хвалі стыхійных мірных сходаў, выкліканых правядзеннем у сакрэтным умовах інаўгурацыі Прэзідэнта 23 верасня 2020 г., легітымнасць вертыкалі аўтарытарнай улады якога пастаўлена пад сумнеў пераважнай часткай грамадства ў сувязі з палітычна матываванымі катаваннямі ўдзельнікаў акцый пратэсту супраць фальсіфікацый вынікаў галасавання.
Умовы назірання: ПЦ «Вясна» не ажыццяўляў маніторынгу разгляду крымінальнай справы, бо першыя два дні судовага разбіральніцтва крымінальнай справы праходзілі ў атмасферы фактычна зачыненага судовага паседжання: сваякі, якія складалі дамову з адвакатам на аказанне юрыдычных паслуг, даведаліся толькі праз тры дні пасля пачатку слуханняў пра тое, што справа разглядаецца ў адкрытым судовым паседжанні. Адвакат ад сваякоў даведалася, што справа яе падабароннага слухаецца па першай інстанцыі, з моманту паступлення ў суд перададзена на разгляд іншага суддзі. У сувязі з гэтым, асноўная частка судовага следства праведзена без удзелу адваката, з якім заключана дамова. Больш дэталёва ацэнка дадзеным акалічнасцям дадзена ў іншых раздзелах. Падобная форма адпраўлення правасуддзя пазбаўляе працэдуру разгляду крымінальнай справы даверу, бесстароннасці і аб'ектыўнасці, што хіліць да абгрунтаваных сумневаў ў законнасці прынятай пастановы – вынесены прысуд расцэньваецца ПЦ «Вясна» як вынесены заведама незаконна, у парушэнне гарантый справядлівага суда.
ПЦ «Вясна» прыходзіць да адназначнай высновы пра тое, што ў дачыненні да абвінавачанага парушаны стандарт прэзумпцыі невінаватасці, паколькі ў адсутнасці абвінавачанняў у здзяйсненні наўмыснага злачынства супраць жыцця і здароўя, заключэнне пад варту і ажыццяўленне правасуддзя ў таемнай форме не прадыктавана якімі-небудзь надзвычайнымі меркаваннямі бяспекі і несумяшчальнае са палажэннямі пункта 30 Заўвагі агульнага парадку КПЧ ААН. Міжнародны стандарт прэзумпцыі невінаватасці ўсталёўвае правіла: «Падчас судовага разбіральніцтва абвінавачаныя па агульным правіле не павінны закоўвацца ў кайданкі, ўтрымвацца ў клетках ці якім-небудзь іншым чынам паўставаць на судзе ў абліччы, якое паказвае на тое, што яны могуць быць небяспечнымі злачынцамі».
Стандарт прэзумпцыі невінаватасці парушаны суддзёй пры напісанні тэксту судовага выраку: на старонцы трынаццатай паказана: «акалічнасцю, што змякчае адказнасць абвінавачанага, з'яўляецца наяўнасць на ўтрыманні вінаватага малагадовага дзіцяці». Указанне судом пры характарыстыцы асобы абвінавачанага як «вінаватага» супярэчыць стандарту прэзумпцыі невінаватасці, бо выснова суда пра вінаватасць абвінавачанага зроблена дачасу.
Вырак суда набывае моц па сканчэнні пэўнага часу, што падаецца для абскарджання выраку. Права абскарджання належыць абвінавачанаму і яго абаронцу. Падача скаргі прыпыняе прывядзенне прысуду ў выкананне. Заўчаснае ўказанне суда на вінаватасць абвінавачанага несумяшчальна з арт. 26 Канстытуцыі, паводле якой існасць прэзумпцыі невінаватасці, заключаецца ў тым, што чалавек лічыцца невінаватым да той пары, пакуль абвінаваўчы прысуд суда не набудзе моц. У падобнай трактоўцы судом асобы абвінавачанага ўгледжваецца не толькі заступніцтва судом боку абвінавачання, але і прадузятасць, і адсутнасць бесстароннасці з боку суда.
Такім чынам, суд парушыў прэзумпцыю невінаватасці ў дачыненні абвінавачанага, заўчасна далучыўшы яго да вінаватага, што несумяшчальна з ч.1 арт. 16 КПК: «Асоба, якая вінаваціцца ў здзяйсненні злачынства, лічыцца невінаватай, пакуль яе вінаватасць у здзяйсненні злачынства не будзе даказана, ў прадугледжаным КПК парадку і не будзе ўсталявана варакам суда, які набыў законную моц». Асоба, у дачыненні жа якой набыў моц абвінаваўчы прысуд суда, завецца асуджаным. З гэтага моманту прэзумпцыя невінаватасці ўжо не дзейнічае. Да ўступу ў сілу указанага прысуду, прэзумпцыя невінаватасці не падлягае ніякім абмежаванням.
Выкананне працэдуры судовага разбіральніцтва: працэдура судовага разбору абуральным чынам парушана. Першапачаткова справа прызначалася да разгляду суддзёй Бугук Наталляй Міхайлаўнай. Па першай інстанцыі справу разглядала суддзя Чыж Юлія Іванаўна. Дзяржаўнае абвінавачанне падтрымлівалі Таратынко В.В. і Кас'янчык А.С.; абаронца абвінавачанага Гаравікова З.У., дамова на аказанне юрыдычнай дапамогі складзена з Пархімчык Г.І.; абвінавачаны Царонак Андрэй Анатольевіч. Пацярпелыя: начальнік аддзела ДАІ МОБ УУС адміністрацыі Фрунзенскага раёна г. Мінска падпалкоўнік Марат І. В.; старэйшы інспектар ДПС аддзела ДАІ МОБ УУС адміністрацыі Фрунзэнскага раёна Мінска капітан Емяльянаў І.В.
ПЦ «Вясна» ставіць пад аб'ектыўны сумнеў правамернасць прызнання Марата І.В. і Емяльянава І.В. пацярпелымі, бо канфлікт паміж удзельнікамі стыхійнага сходу пачаўся з таго, што супрацоўнікі пры перасоўванні па праезнай частцы стварылі аварыйнае становішча: дадзеныя асобы не спынілі рух па праезнай частцы, нягледзячы на наяўнасць перашкод у выглядзе ўдзельнікаў акцыі пратэсту супраць закрытай працэдуры інаўгурацыі, якая адбывалася ў атмасферы сакрэтнасці. Больш за тое, прадметам ацэнкі суда не з'яўлялася правамернасць умяшання ў свабоду стыхійнага сходу з боку экіпажаў ДАІ. Пры такіх акалічнасцях, адпраўленне правасуддзя не сумяшчальнае з прынцыпам поўнасці даследавання акалічнасцяў справы, прадугледжаным ч.2 арт.18 КПК: «Рашэнне аб вінаватасці або невінаватасці абвінавачанага суд выносіць толькі на выснове верагодных довадаў, якія былі ўсебакова, поўна і аб'ектыўна даследаваны і ацэнены».
Падчас слуханняў па справе ад абвінавачанага не паступіла заяў пра катаванні. Аднак пераканацца ў тым, што на абвінавачанага не аказвалася якога-небудзь ціску, не з'яўлялася магчымым у сувязі з тым, што судовае следства праводзілася ў атмасферы сакрэтнасці, што несумяшчальна з ч.1 арт. 23 КПК: «Разбіральніцтва крымінальных спраў ва ўсіх суднах адкрытае», а таксама супярэчыць ч.1 арт.10 КПК: «Суд абавязаны забяспечваць абарону правоў і свабодаў асобаў, якія ўдзельнічаюць у крымінальным працэсе, ствараць прадугледжаныя КПК умовы для яе ажыццяўлення, своечасова рабіць захады па задавальненні законных патрабаванняў удзельнікаў крымінальнага працэсу». Суд не выканаў ускладзеных абавязкаў у выглядзе здзяйснення актыўных дзеянняў па стварэнні патрэбных умоў для рэалізацыі абвінавачаным свайго права на абарону з дапамогай абранага адваката.
Забеспячэнне эфектыўнай абаронай: у першыя два дні судовага следства абвінавачаны прадстўлены адвакатам Гаравіковай З.В. Адвакат выклікалася фактычна да пачатку разгляду справы судом 03 снежня 2020 г., пасля чаго ёю заяўлялася хадайніцтва аб азнаямленні з матэрыяламі крымінальнай справы. На азнаямленне з матэрыяламі справы і высвятленне пазіцыі падабароннага суд вылучыў абаронцу не больш за трыццаць хвілін. Адвакату Пархімчык Г.З., з якой складалася дамова на аказанне дапамогі, пра судовае разбіральніцтва ніхто не паведаміў, яна даведалася ад сваякоў абвінавачанага пра суд на трэці дзень разбіральніцтва. Пазіцыя абароны ў тэксце прысуду не прыведзена, што ставіць пад аб'ектыўны сумнеў, ці давалася ўвогуле судом ацэнка абранай адвакатам Гаравіковай З.В. лініі абароны.
Такім чынам, суд звужаў магчымасць ажыццяўлення абароны істотным чынам, што не сумяшчальнае з палажэннямі ч.2 арт.18 КПК: «суд, захоўваючы аб'ектыўнасць і безбаковасць, забяспечвае бакам абвінавачання і абароны патрэбныя ўмовы для рэалізацыі іх правоў». Паводзіны суда супярэчаць міжнароднаму стандарту бесстароннасці суда, пралугледжанаму п.21 Заўваг агульнага парадку №32 КПЧ ААН: «Суд абавязаны паўставаць як бесстаронні ў вачах разумнага назіральніка».
Такім чынам, суд фактычна пазбавіў абвінавачанага права на абарону, што дазваляе зрабіць выснову аб адсутнасці ў дадзенай справе якіх-небудзь азнак справядлівага судовага разбіральніцтва. ПЦ «Вясна» з трывогай адзначае, што адпраўленне правасуддзя ў такой форме несумяшчальна з палажэннямі п. 34 Заўвагі агульнага парадку №32, у якім адзначаецца, што «адвакаты павінны мець магчымасць кансультаваць асоб, абвінавачаных у крымінальным злачынстве, без якіх бы там ні было абмежаванняў».
Роўнасць бакоў у працэсе: абвінавачаны асуджаны ў парушэнне стандарта справядлівага судовага разбіральніцтва, ў сувязі з тым, што суд пазбавіў яго магчымасці ажыццяўляць сваю абарону з дапамогай абранага ім самім абаронцы, што несумяшчальна з арт. 62 Канстытуцыі і падпунктамі b і d арт. 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах. Больш за тое, адвод адвакату ў дзень разгляду крымінальнай справы не больш за трыццаць хвілін на азнаямленне з крымінальнай справай і прыватнае камунікаванне з падабаронным несумяшчальна з п.18 Пастановы Пленума Вярхоўнага Суда ад 24 верасня 2009 г. №7 "Аб забеспячэнні права на абарону ў крымінальным працэсе»: «Судам варта мець на ўвазе, што крымінальная справа павінна быць прызначана да судовага разбіральніцтва ў межах тэрміну, прадугледжанага законам, з тым, каб з улікам аб'ёму, складанасці справы і іншых акалічнасцяў абвінавачаны, яго законны прадстаўнік і абаронца пры патрэбе мелі рэальную магчымасць азнаёміцца з матэрыяламі справы і падрыхтавацца да абароны».
Даследаванне доказаў: судовае следства праведзена ў таямніцы ад зацікаўленага боку – доступ абвінавачанага да адваката абмежаваны судом. Ацэнка пісьмовых матэрыялаў справы зроблена ў раздзеле "Заключныя высновы".
Заключныя высновы: пільнае вывучэнне выраку па дадзенай крымінальнай справе ў сукупнасці з кантэкстам, які меў месца, і шэрагам акалічнасцяў, дазваляе выявіць наяўнасць у аналізаванай справе прыкмет, якія паказваюць на палітычны матыў пераследу абвінавачанага.
Права на абарону абвінавачанага парушана ў сувязі з тым, што суд не здзейсніў актыўных дзеянняў па апавяшчэнні адваката пра разгляд крымінальнай справы своечасова па правілах ч. 4 арт. 281 КПК, што несумяшчальна з п. 5 Пастановы Пленума Вярхоўнага Суда ад 24 верасня 2009 г. №7 «Аб забеспячэнні права на абарону ў крымінальным працэсе»: «Патлумачыць судам, што падазроны, абвінавачаны, іх законныя прадстаўнікі, а таксама блізкія сваякі, іншыя асобы па просьбе ці са згоды падазронага, абвінавачанага маюць права запрасіць для ўдзелу ў вытворчасці па матэрыялах і крымінальнай справе абаронцу на свой выбар (п.1 ч.1 арт.46КПК)».
Больш за тое, адвакат, які бараніў фігуранта крымінальнай справы, пазбаўлен судом магчымасці паўнавартасна мець магчымасць для падрыхтоўкі да ўдзелу ў крымінальнай справе – на азнаямленне з матэрыяламі справы суд адвёў абаронцу не больш за трыццаць хвілін. Падобныя дзеянні суда не сумяшчальныя з арт. 62 Канстытуцыі і ч.2 арт.18 КПК.
Права на справядлівае судовае разбіральніцтва ў дачыненні да абвінавачанага парушана судом, бо права на абарону выступае адной з фундаментальных складальных стандарта справядлівага судовага разбіральніцтва. У гэтай сувязі, пры акалічнасцях, калі суд не апавясціў абаронцу, з якім складзена дамова, пра разгляд крымінальнай справы, а другому адвакату вылучыў не больш за трыццаць хвілін на азнаямленне з матэрыяламі крымінальнай справы, парушаны стандарт, прадугледжаны ў падпунктах b і d пункта 3 арт.14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах.
Абвінавачаны асуджаны ў парушэнне стандарта прэзумпцыі невінаватасці, што не сумяшчальна з пунктам 2 артыкула 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах.
Андрэй Царонак асуджаны ў парушэнне права на судовую праверку законнасці затрымання, бо абвінавачаны паўстаў перад судом на 49-я суткі з моманту затрымання, што не сумяшчальна з пунктам 4 артыкула 9 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах.
У тэксце прысуду зазначана, што аб'ектыўны бок складаў злачынстваў, пастаўленых абвінавачанаму ў віну, ён здзейсніў «у стане алкагольнага ап'янення, знаходзячыся ў грамадскім месцы – на праезнай частцы». У тэксце прысуду на дадзеную акалічнасць паказваецца чатыры разы. Пяты раз указанне на алкагольнае ап'яненне абвінавачанага суд прыводзіць пры адзнаке абцяжарвальных акалічнасцяў: «акалічнасцю, што абцяжарвае адказнасць абвінавачанага, суд прызнае здзяйсненне злачынства асобай, якая знаходзіцца ў стане алкагольнага ап'янення». Далей суд кваліфікуючы дзеянні абвінавачанага, паказвае, што хуліганскія дзеянні, пастаўленыя ў віну Царонку, здзейснены ў стане алкагольнага ап'янення, што нібыта пацягнула праяву ім «п'янай удали, выраза ўсёдазволенасці, не апраўданай нічым агрэсіі».
Матэрыялы крымінальный справы на момант вынясення прысуду не ўтрымліваюць якога б не было ўказання на тое, што абвінавачваны знаходзіўся ў стане алкагольнага ап’янення. 23 верасня 2020 г. яго не затрымлівалі, агляду не праводзілася. Сам абвінавачаны адмаўляў факт спажывання алкагольных напояў перад інцыдэнтам. У сувязі з гэтым ёсць сэнс працытаваць ч.3 арт.16 УПК: “Сумневы ў абгрунтаванасці абвінавачвання выкарыстоўваюцца на карысць абвінавачанага”.
Дзяржаўнае абвінавачанне пакінула без ацэнкі наяўнасць у матэрыялах крымінальнай справы прызнакаў фальсіфікацыіі доказаў, што не можа быць сумесна з ч.2 арт.25 КПК: “Пракурор абавязаны на ўсіх стадыях крымінальнага працэсу своечасова прымаць прадугледжаныя законам меры па ліквідаванню парушэнняў закону, ад каго б гэтыя парушэнні не сыходзілі".
У гэтай сувязі выходзіць адназначны вынік аб тым, што вынясенне абвінаваўчага прысуду, па якім Андрэй Царонак прызнаны віноўным, несумесна за ч.4 арт.16 КПК “Прысуд не можа быць заснаваны на здагадках”. Пры такіх абставінах указанне судом на праяўленне абвінавачаным “п’янай удалі, выражэнні сваволі, не абгрунтаванай нічым агрэсіі” несумесна з часткамі 3 і 4 арт.16 КПК і пакідае за сабой вынік аб адсутнасці ў дзеяннях Царонка суб’ектыўных бакоў складу злачынастваў, прадугледжаных часткамі 1 і 2 арт. 339УК.
Асобным аспектам, які заслугоўвае ўвагу, з’яўляецца праізвольная калькуляцыя шкоды, якая была ўчынена службовым аўтамабілям ДАІ. У частцы апісання паказанняў пацярпелага Емяльянава І.В. адзначана: “... цераз некаторы час да сложбавага аўтамабіля падыйшлі іншыя асобы, якія нанеслі не менш за пяць удараў на аўтамабілю. У нейкі момант разбілася шкло ў пярэдніх левых дзверах аўтамабіля. У выніку на аўтамабіле былі аднаруджаныя пашкоджанні пярэдніх левых дзвярэй, перяднягя левага крыла, задніх левых дзвярэй, задняга бампера”(страніца чацвёртая выраку).
Пры апісанні паказанняў сведкі Аўхачова С.В. адзначаецца: “... затым да аўтамабіля падбеглі іншыя асобы, якія таксама пачалі насіць удары па правай і левай частцы аўтамабіля. … На аўтамабіле былі пашкоджаныя левае пасажырскае шкло, абедзве левыя дзверы, пярэдняе левае крыло, задні бампер”(пятая старонка выраку).
“З рапарта старэйшага інспектара ДПС ОДАІ Фрунзенскага РУУС Мінска Емяльянава І.В. ад 24.09.2020 угледжваецца, што "… неўстаноўленыя асобы, якія пыйшлі на праездную частку, пашкодзілі заднюю частку аўтамабіля”(сёмая старонка выраку).
Пры апісанні прагледжанага відэазапісу ўказана: “... мужчына, які па знешніх прызнаках пахожы на Царонка А.А., адбягае ад аўтамабіля ДАІ №2, да аўтамабіля прыбягаюць яшчэ 5 чалавек, два з якіх разам з Царонкам А.А. наносяць удары рукамі і нагамі па кузву аўтамабіля…” (восьмая старонка выраку).
“Згодна са спракамі ГУУС Мінгарвыканкама, ОДО “Бунгало”, кошт правядзення аднаўленчага рэмонта службовага аўтамабіля “Джылі” … складзе 1960 рублёў” (сёмая старонка прысуду). Намеснікам пракурора Фрунзенскага раёна Мінска на карысць ГУУС Мінгарвыканкама Царонку А.А. прад’яўлены грамадзянскі позыў аб пакрыцці маёмаснай шкоды на суму. Судам дадзеныя позыўныя патрабаванні задаволены ў поўным аб’ёме.
З улікам прыведзеных дадзеных, якія сведчаць аб тым, што шкоду ў дадзенай частцы нанасілі іншыя неўсталяваная асобы, разгляданне ўгалоўнай справы без іх прыцягвання ў якасці боку па справе не саўмесна з ч.1 арт.18 УПК: “Ворган крымінальнага пераследу абавязаны прыняць усе прадугледжаныя законам меры па ўсебаковым, поўным і аб’ектыўным даследванні абставінаў крымінальнай справы, сабраць доказы, якія як улічваюць, так і апраўдоўваюць абвінавачанага, высветліць абставіны, якія маюць значэнне для правільнага правядзення справы, абароны правоў і законных інтарэсаў асобаў, якія ўдзельнічаюць у крымінальнай справе справе”.
Падобная калькуляцыя ўказвае на прыкметы фальсіфікацыі доказаў крымінальнай спрвы. На недазволенасць падобных фактаў ПЦ “Вясна” ўказваў ў Заключэннях па справе Марыі Сафонавай і Дзмітрыя Галко, а таксама Глеба Гатоўкі.
Важна адзначыць, што на адвольную калькуляцыю і фактычную фальсіфікацыю доказаў крымінальнай справы ўказвае і шкода, якая выражаецца ў пашкоджанні задняй фары службовага аўтамабіля “Джылі” ДАІ Фрунзенскага раёна Мінска:
“... цялесных пашкоджанняў пацярпеламу Марату І.А. ўчынена не было. У ходзе агляду аўтамабіля ўбачылі на задняй правай блок-фары пацертасці і невялічкую царапіну, якіх не было да нанесенага па ёй Царонкам удара” (шостая старонка прысуду). Як угледжваецца з тэксту прысуду на гэтай жа старонцы, заяву аб прыцягненні абвінавачанага да крымінальнай адказнасці Марат І.В. падаў 18 кастрычніка 2020 г., то бок праз амаль месяц пасля інцыдэнта. Аналіз тэкста прысуду дазваляе зрабіць вынік аб тым, што прадметам судовай ацэнкі не з’яўлялася магчымае пашкоджаннне фары як да інцыдэнта, які паслужыў падставай да ўзбуджэння крымінальнай справы, так і пасля яго.
«З пратаколу агляду месца здарэння транспартнага сродку ад 2020.09.24, план-схемы і фотатабліцы да яго следуе, што праведзены агляд службовага аўтамабіля «Джылі», падчас агляду ўстаноўлена, што на правым заднім крыле з пераходам на фары маецца напластаванне прагумаванае рэчыва шэра-карычневага колеру» (сёмая старонка прысуду).
«Паводле справак ГУУС Мінгарвыканкама, ТДА «Бунгала», службовы аўтамабіль «Джылі» падчас масавых беспарадкаў атрымаў пашкоджанне задняга правага ліхтара. Кошт правядзення аднаўленчага рамонту, уключаючы расходныя матэрыялы і запасныя часткі, складае 852.85 рублёў». Намеснікам пракурора Фрунзенскага раёна Мінска на карысць ГУУС Мінгарвыканкама Царонку А.А. прад'яўлены грамадзянскі пазоў аб кампенсацыі маёмаснай шкоды на дадзеную суму. Судом дадзеныя іскавыя патрабаванні задаволены ў поўным аб'ёме.
Аб'ектыўна ацэньваючы «нанесеную шкоду» варта адзначыць, што спажывецкіх характарыстык і ўласцівасцяў фара не страціла, а ўказанне на «напластаванне прагумаванае колеру» і зусім паказвае на адсутнасць пашкоджанняў дадзенага элемента службовага аўтамабіля.
У гэтай сувязі ПЦ "Вясна" яшчэ раз падкрэслівае, што падобная адвольная калькуляцыя з'яўляецца нічым не абгрунтаванай і не пацверджанай, сведчыць аб наяўнасці прыкмет фальсіфікацыі доказаў у крымінальнай справе.
Нагодай для стараннага аналізу правамернасці судом кваліфікацыі дзеянняў абвінавачанага па частках 1 і 2 арт. 339 КК і арт. 364 КК з'яўляюцца наступныя паказанні:
- паказанні пацярпелага І.В. Емяльянава: «... з уключанымі маячкамі прыехаў па паказаным адрасе, выказваў патрабаванні грамадзянам пакінуць праезную частку ...» (старонка чацвёртая прысуду);
- паказанні сведкі Басалай А.Н .: «... Пад'язджаючы да вуліцы Прытыцкага, убачылі грамадзян, якія блакавалі рух, у сувязі з чым выказвалі ў іх адрас патрабаванне пакінуць праезную частку ...» (пятая старонка прысуду);
- паказанні пацярпелага Марата І.В .: "... пры пад'ездзе да перакрыжавання пр-та Пушкіна ў г. Мінску ўбачылі групу грамадзян у колькасці 20 чалавек, якія стаялі на праезнай частцы, заблакаваўшы рух. Пад'ехаўшы да дадзенай групы грамадзян, уключылі пробліскавыя маячкі і ў спецыяльную гучную прыладу прасілі людзей разысціся з праезнай часткі ... » (пятая старонка прысуду);
Такім чынам, ніхто з апытаных супрацоўнікаў ДАІ, якія ўдзельнічалі ў інцыдэнце, не адмовіў факту ўмяшання з іх боку ў свабоду стыхійнага сходу, нягледзячы на тое, што яно праходзіла не ў гадзіну-пік, а пасля 21:00 у ўмовах паніжанага пасажырапатоку. Разам з тым, з тэксту прысуду варта адназначыць вынік аб тым, што прадметам судовай ацэнкі не з'яўлялася правамернасць і прапарцыянальнасць ўмяшання органаў правапарадку ў свабоду стыхійных сходаў у выглядзе патрабаванняў аб яго спыненні разам з кантэкстам яго правядзення, а менавіта тым, як грамадства ўспрыняла правядзенне ў сакрэтнай абстаноўцы інаўгурацыі Прэзідэнта па выніках выбараў, падчас якіх аўтарытарная вертыкаль улады Прэзідэнта дэманстратыўна сфальсіфікавала вынікі галасавання, пасля чаго праваахоўныя органы падверглі масавым жорсткім і, як паказаў час, беспакараным катаванням удзельнікаў выключна мірных стыхійных маніфэстацыяў супраць грубых і татальных фальсіфікацый вынікаў выбарчай кампаніі.
Пастанова Пленума Вярхоўнага суда ад 22 снежня 2016 г. №9 (п.6) «Аб забеспячэнні права на судовую абарону і культуры судовай дзейнасці» абавязвае суддзяў надаваць увагу ўдасканаленні сваіх ведаў і прафесійных навыкаў, неабходных для належнага ажыццяўлення правасуддзя, а таксама сачыць за зменамі ў нацыянальным заканадаўстве і міжнародным праве, уключаючы міжнародныя дагаворы і іншыя дакументы, якія ўсталёўваюць нормы, якія дзейнічаюць у дачыненні да правоў чалавека.
Крымінальная справа Андрэя Царонка сведчыць аб наяўнасці ў правапрымяняльнай практыцы сістэмнай праблемы ўмяшання дзяржавы ў свабоду стыхійных сходаў, яе стрымання ў кантэксце з грубымі парушэннямі стандартаў свабодных, дэмакратычных, адкрытых і канкурэнтных выбараў Прэзідэнта. ПЦ "Вясна" адзначае, што з тэксту прысуду вынікае выснова аб тым, што суд не ацэньваў дзеянні абвінавачанага і «пацярпелых» з цэлым блокам палажэнняў заканадаўства:
- Рашэннем Канстытуцыйнага суда Рэспублікі Беларусь ад 07 траўня 2018 г. № Р-1123/2018 «Аб адпаведнасці Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь Закона Рэспублікі Беларусь «Аб унясенні змен і дапаўненняў у Закон Рэспублікі Беларусь «Аб міжнародных дамовах Рэспублікі Беларусь». Канстытуцыйны Суд дае наступнае тлумачэнне ўжывання міжнародна-прававых актаў і агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права ў нацыянальнай прававой сістэме:
- артыкулам 8 Канстытуцыі прызнаецца прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права;
- агульнапрызнаным прынцыпам міжнароднага права з'яўляецца прынцып «дамовы павінны выконвацца», замацаваны ў арт. 26 Венскай канвенцыі аб праве міжнародных дамоў, у адпаведнасці з якім кожная дзейная дамова абавязковая для яго ўдзельнікаў і павінна імі сумленна выконвацца, а таксама ў арт. 27 гэтай Канвенцыі, якая вызначае, што ўдзельнік дадзенай Канвенцыі не можа спасылацца на палажэнні свайго ўнутранага права ў якасці апраўдання для невыканання ім дамовы;
- нароўні з актамі ўнутрыдзяржаўнага заканадаўства – законамі, дэкрэтамі і ўказамі Прэзідэнта, падзаконнымі нарматыўнымі прававымі актамі, міжнародныя дамовы Рэспублікі Беларусь уваходзяць у сістэму прававога рэгулявання, якое дзейнічае на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, гэта значыць іх нормы з'яўляюцца складнікам дзейнага права;
- разуменне значэння міжнародных дамоў у прававой сістэме Беларусі як непасрэдна дзейнага права, абавязвае суды, іншыя дзяржаўныя органы і службовых асоб ужываць нормы міжнароднага права;
- Канстытуцыйны суд з'яўляецца часткай судовай сістэмы ў адпаведнасці з арт. 5 Кодэкса аб судовым ладзе і статусе суддзяў, таму яго пазіцыі павінны сумленна рэалізоўвацца агульнымі судамі ў праваўжывальнай практыцы. Канстытуцыйны Суд неаднаразова ў сваіх рашэннях адзначаў, што «своечасовае і поўнае выкананне рашэнняў Канстытуцыйнага Суда спрыяе зацвярджэнню канстытуцыйнай законнасці, падтрыманню высокага ўзроўню даверу грамадзян да правасуддзя і дзейнасці органаў дзяржаўнай улады, сведчыць аб рэалізацыі канстытуцыйных гарантый абароны правоў, свабод і законных інтарэсаў кожнага, што ўяўляе сабою рэальнае праяўленне канстытуцыяналізму як неад’емнай часткі правасвядомасці асобы і прававой культуры грамадства ў цэлым» (напр., Пасланне Канстытуцыйнага Суда Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь і палатам Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь «Аб стане канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2017 годзе»);
- артыкуламі 33 і 35 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь аб гарантаванні дзяржавай свабоды выражэння меркаванняў і правядзення сходаў;
- артыкулам 137 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь аб месцы Канстытуцыі ў іерархіі нарматыўна-прававых актаў;
- артыкуламі 19 і 21 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах аб абавязаннях дзяржавы па забеспячэнні свабоды выражэння меркаванняў і свабоды сходаў;
- пунктам 4 артыкула 40 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, у адпаведнасці з якім «Камітэт вывучае даклады, якія прадстаўляюць дзяржавы, што ўдзельнічаюць у гэтым Пакце. Ён адпраўляе дзяржавам-удзельніцам свае даклады і такія заўвагі агульнага парадку, якія ён палічыць мэтазгоднымі»;
- пунктам 51 Заключных заўваг па пятым перыядычным дакладзе Беларусі, дзе Камітэт па правах чалавека ААН выказаў занепакоенасць рэгламентацыяй мірных сходаў такім чынам, што гэта перашкаджае рэалізацыі гэтага права і забаронай стыхійных сходаў.
Рэспубліка Беларусь з 30 студзеня 1992 г. з'яўляецца паўнапраўным чальцом Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе. З 1992 г. у Вене дзейнічае Сталая дэлегацыя Рэспублікі Беларусь у АБСЕ. Рада экспертаў Бюро АБСЕ па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека і Еўрапейская камісія за дэмакратыю праз права (Венецыянская камісія) Рады Еўропы падрыхтавалі Кіруючыя прынцыпы па свабодзе мірных сходаў, у рамках якіх аказалі падтрымку краін-удзельніц АБСЕ ў сферы заканатворчай дзейнасці, дапамагаючы забяспечыць адпаведнасць іх заканадаўства аб свабодзе мірных сходаў міжнародным стандартам і абавязанням АБСЕ.
У гэтай сувязі ПЦ «Вясна» адзначае, што суд не ацаніў дзеянні абвінавачанага з мелым месца кантэкстам, калі дзяржава гвалтоўным чынам спыняла стыхійны сход, што несумяшчальна з прэзумпцыяй на карысць правядзенню сходаў; пазітыўным абавязаннем дзяржавы па спрыянні мірным сходам і іх абароне; абавязкі дзяржавы заўсёды забяспечваць абарону кожнага стыхійнага сходу і спрыяць яго правядзенню пры ўмове захавання яго мірнага характару і прынцыпам прапарцыйнасці мер, якія прадугледжваюць найменшы ўзровень умяшання.
Стыхійны сход разглядаецца як рэакцыя на якую-небудзь падзею. Яго арганізатар (калі такі ёсць) не мае магчымасці выканаць патрабаванне па тэрміне падачы папярэдняга апавяшчэння. Такія сходы часта блізкія па часе тым падзеям, што выклікалі яго, і магчымасць правядзення такіх сходаў іграе важную ролю, паколькі затрымка паслабіла б эфект ад паслання, якое перадаецца такім сходам. Закон «Аб масавых мерапрыемствах» зусім не прадугледжвае магчымасці грамадзянам правесці стыхійны сход.
Правядзенне маніфестацый можа быць спалучана з пэўнымі часовымі перашкодамі для іншых грамадзян, аўтамабільнага і грамадскага транспарту. Выхад пратэстоўцаў на праезную частку не можа ўтвараць складу крымінальнага злачынства, паколькі вялікая колькасць маніфестантаў фізічна не магла змясціцца на пешаходных ходніках, а самі вуліцы, праспекты, плошчы і бульвары, з'яўляючыся грамадскімі месцамі агульнага карыстання, у роўнай ступені могуць выкарыстоўвацца як у мэтах гандлю, перамяшчэння грамадскага транспарту, так і для правядзення публічных мірных сходаў грамадзян па грамадска-важных пытаннях і праблемах, у тым ліку для пратэстаў супраць дзеянняў і палітыкі кіраўніцтва краіны.
У частцы абвінавачанняў па здзяйсненні Гатоўкам гвалту над супрацоўнікам АМАП Аляксеем Місючэнкам прынцыпова вызначыць наяўнасць у дзеяннях Гатоўкі складу злачынства, прадугледжанага арт. 364 КК. Асноўным непасрэдным аб'ектам злачынства ў выглядзе гвалту ў дачыненні да супрацоўніка АУС з'яўляюцца грамадскія адносіны, якія забяспечваюць правамерную службовую дзейнасць супрацоўніка АУС як прадстаўніка ўлады – рэалізацыю ўладных паўнамоцтваў у дачыненні да няпэўнага кола асоб, не падначаленых яму па службе, падчас выканання службовых абавязкаў, звязаных з вырашэннем пастаўленых задач.
Артыкулам 364 ахоўваецца толькі законная службовая дзейнасць супрацоўніка АУС. У выпадках, калі супрацоўнік АУС здзяйсняе дзеянні відавочна незаконныя, напрыклад, перавышэнне ўлады, грамадзяне маюць права звярнуцца да абароны аж да сілавога супрацьдзеяння незаконным праяўленням (ст. 844 Навукова-практычнага каментара да Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь / М.Ф. Ахраменка [і інш.]; пад рэдакцыяй А.У. Баркова, У.М. Хоміча. – 2-е выд., са змян. і дад. – Мінск: ДІКСТ БДУ, 2010. – 1064 с. – аўтарам каментара да дадзенага артыкула з'яўляецца начальнік Кіравання прававой інфарматызацыі Нацыянальнага цэнтра прававой інфарматызацыі А.М. Браусаў).
З улікам прыведзенай вышэй прававой аргументацыі аб неабходнасці ўжывання міжнароднага стандарта свабоды стыхійных сходаў і абавязку дзяржавы спрыяць у іх правядзенні, побач з адсутнасцю ў нацыянальным законе прававога рэгулявання стыхійных сходаў, нельга пагадзіцца з правамерным і законным характарам дзеянняў Аляксея Місючэнкі па гвалтоўным спыненні мірнага сходу. У гэтай сувязі адназначна вынікае, што ў дзеяннях абвінавачанага такой адзнакі складу злачынства, як аб'ект, няма. Такім чынам, у дзеяннях абвінавачанага адсутнічае склад злачынства, прадугледжаны арт. 364 КК.
З улікам прыведзенай вышэй пазіцыі і неабходнасці ўжываць стандарт свабоды стыхійных сходаў у сукупнасці з пазітыўным абавязацельствам дзяржавы садзейнічаць іх правядзенню прынцыпова ўсталяваць, ці маецца ў дзеяннях абвінавачанага склад злачынства, прадугледжаны часткамі 1 и 2 арт. 339 КК. Для гэтага неабходна звярнуцца да Пункта 4 Пастановы Пленума Вярхоўнага Суда ад 24 сакавіка 2005 г. №1 "Аб судовай практыцы па крымінальных справах аб хуліганстве":
«Судам варта мець на ўвазе, што суб'ектыўная бок хуліганства выяўляецца ў выглядзе намеру на грубае парушэнне грамадскага парадку з матывам яўнай непавагі да грамадства. На гэта, у прыватнасці, можа паказваць здзяйсненне вінаватым без якой-небудзь нагоды ці ж з выкарыстаннем нязначнай падставы з боку пацярпелага дзеянняў, якія сведчаць аб імкненні праявіць сваю непавагу да грамадства і прадэманстраваць грэбаванне да агульнапрынятых правілаў інтэрната, правоў іншых асоб, паказаць сваю фізічную перавагу, здольнасць да бясчынства, аб жаданні зняважыць і здушыць іншага чалавека, здзекавацца над яго інтарэсамі або інтарэсамі грамадства».
Дэталёвы ўлік кантэксту, які меў месца, дэманстратыўнай адмовы дзяржавы выконваць свае міжнародна-прававыя абавязацельствы ў галіне правоў чалавека па садзейнічанні грамадзянам у рэалізацыі імі сваіх правоў на ўдзел у кіраванні дзяржавай і права вызначаць лёс сваёй краіны, выказванне меркавання і свабоду сходаў, а таксама ва ўмовах асіметрычнага падыходу ў пераследзе грамадзян за супраціў прыгнёту з боку дзяржавы і адсутнасцю крымінальнага пераследу асоб, якія здзяйснялі злачынствы супраць бяспекі чалавецтва падчас жнівеньскіх падзей мінулага года, нельга, што дзеянні абвінавачанага прадыктаваныя матывам відавочнай непавагі да грамадства, пераважная частка якога паставіла пад сумнеў легітымнасць выбудаванай прэзідэнтам аўтарытарнай вертыкалі ўлады. А з улікам прыведзенага вышэй абгрунтавання прававой прыроды дзеянняў абвінавачанага з пазіцыі міжнародных абавязацельстваў, і зусім вынікае выснова, што ў дзеяннях абвінавачанага не ўгледжваецца прамога намеру на здзяйсненне злачынстваў, прадугледжаных часткамі 1 і 2 арт. 339 КК.
Частью 3 ст. 1 КК прадугледжана, што «Крымінальны кодэкс грунтуецца на Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь і агульнапрызнаных прынцыпах і нормах міжнароднага права». Прыведзеная вышэй аргументацыя са спасылкамі на прынцыпы і нормы міжнароднага права, у тым ліку на прынцып прэзумпцыі на карысць правядзення мірных сходаў, кіруючых прынцыпаў па свабодзе мірных сходаў і абавязкі дзяржавы забяспечваць абарону любога стыхійнага сходу, дазваляе зрабіць выснову аб тым, што ў дзеяннях абвінавачанага адсутнічае такая прыкмета складу злачынства, прадугледжанага арт. 364 КК, як аб'ект, што прыводзіць да высновы аб адсутнасці ў дзеяннях абвінавачанага складу злачынства "гвалт у дачыненні да супрацоўніка АУС", 357 КПК з'яўляецца падставай для пастановы апраўдальнага прысуду. Прыведзеная вышэй аргументацыя дазваляе прыйсці да высновы аб тым,што ў дзеяннях абвінавачанага адсутнічаў прамы намер на выкананне дзеянняў, якія складаюць аб'ектыўны бок складаў злачынстваў, прадугледжаных часткамі 1 і 2 арт. 339 КК.
Пытанне прызначэння пакарання абвінавачанаму ў тэксце прысуду не абмяркоўвалася і не матываванае: "... суд прыйшоў да высновы, што мэты крымінальнай адказнасці - выпраўленне асобы, якая ўчыніла злачынствы, і папярэджанне здзяйснення новых злачынстваў абвінавачаным, аднаўленне сацыяльнай справядлівасці будуць дасягнутыя пры прызначэнні Царэнку А. А. пакарання па ч.1 арт. 339, ч. 2 арт. 339, арт. 364 КК у выглядзе пазбаўлення волі, і не знаходзіць падстаў для прызначэння яму іншых пакаранняў, прадугледжаных санкцыяй названых вышэй артыкулаў», што не сумяшчальнае з ч. 1 арт. 62 КК. Заканадавец у ч. 1 арт. 62 КК прама паказвае на абавязковасць матывіроўкі ў прысудзе абранай меры пакарання. Матывіроўка (абгрунтаванне) абранай меры пакарання з'яўляецца практычным выразам асноўных пачаткаў прызначэння пакарання, і перш за ўсё, прынцыпу яго індывідуалізацыі. Частка 2 арт. 360 КПК абавязвае суд у апісальна-матывіровачнай частцы абвінаваўчага прысуду паказваць матывы рашэння ўсіх пытанняў, якія адносяцца да прызначэння пакарання.
У сувязі з выкладзеным, указанне ў тэксце прысуду "на заключэнне судова-медыцынскай экспертызы ад 24.09.2020 №27-6-5. 7/17/12, пры правядзенні экспертызы ў Емяльянава І. В. выяўлены ранкі (8) лобнай вобласці злева, верхняй губы справа, падбародчнай вобласці справа, правай шчокавай вобласці, шыі, якія маглі ўтварыцца ад не менш трох траўматычных уздзеянняў цвёрдага тупога прадмета (прадметаў) з абмежаванай траўміруячай паверхняй, паўсталі ў тэрмін да адных сутак на момант агляду экспертам 24.09.2020 і ставяцца да катэгорыі цялесных пашкоджанняў, не пацягнуўшых за сабой кароткачасовага расстройства здароўя або нязначнай стойкай страты працаздольнасці" зроблена без ацэнкі судом правамернасці ўмяшання супрацоўнікаў ДАІ ў свабоду стыхійнага сходу і патрабаваннямі яго спынення, што не сумяшчальна з ч.1 арт. 19 КПК: «суд ацэньвае доказы, кіруючыся законам і сваім унутраным перакананнем, заснаваным на ўсебаковым, поўным і аб'ектыўным даследаванні ўсіх абставінаў крымінальнай справы ў іх сукупнасці».
У ходзе ацэнкі тэксту судовага прысуду і кантэксту, які суправаджаў крымінальная справа, перад групай экспертаў стаяла задача ўсталяваць ці асуджаны абвінавачаны да пазбаўлення волі выбарча ў дачынеені да іншым асобам. Аналіз правапрымяняльнай практыкі, зроблены аналітыкамі ПЦ "Вясна" ў зняволенні па справе Змітра Караткевіча (пункт 20) дазваляе прыйсці да высновы, што Андрэй Царонак падвергнуты пакаранню па арт. 364 КК (пакаранне па арт. 364 КК паглынае пакаранне па частках 1 і 2 арт. 339 КК як больш строгае) выбарча, паколькі выгляд і памер пакарання выходзяць за рамкі правапрымяняльнай практыкі па дадзеным артыкуле з улікам адсутнасці шкоды жыццю і здароўю супрацоўнікам АУС, прызнаным па справе пацярпелымі.
Такім чынам, у рамках разгляду крымінальнай справы Андрэя Царонка парушаныя ўсе яго асноўныя правы, якія знаходзяцца ў фокусе маніторынгу крымінальнай справы, якія Рэспубліка Беларусь, будучы ўдзельніцай Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, абавязаная добрасумленна выконваць. Прыведзенае вышэй абгрунтаванне аб прыкметах фальсіфікацыі доказаў крымінальнай справы, выбарчы ў адносінах да іншых характар прымянення да абвінавачанага максімальна суровага віду пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі, прадугледжанага санкцыяй арт. 364 КК, дазваляе прыйсці экспертам і аналітыкам ПЦ «Вясна» да адназначнай высновы аб наяўнасці ў справе Андрэя Царонка палітычнага матыву пераследу і запатрабаваць яго неадкладнага вызвалення і поўнай рэабілітацыі як рэпрэсаванага за рэалізацыю сваіх асноўных правоў па Пакце.
У сувязі з гэтым ПЦ "Вясна" лічыць неабходным паставіць перад праваабарончай супольнасцю Беларусі пытанне аб прызнанні Андрэя Царонка палітычным зняволеным і запатрабаваць яго неадкладнага вызвалення.
