Уведзеныя зьмены ў Выбарчы кодэкс РБ аналізуе юрыст Уладзімер Лабковіч
Зьмены ў Выбарчы кодэкс. Што ў выніку?
6 кастрычніка ўступілі ў сілу зьмены ў Выбарчы кодэкс, ініцыяваныя Цэнтральнай камісіяй Рэспублікі Беларусь па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэферэндумаў.
Аб тым, што такія зьмены рыхтуюцца, грамадзтву стала вядома ў сярэдзіне верасьня з інтэрвью старшыні Цэнтральнай камісіі Лідзіі Ярмошынай газеце “Звязда”. У сваім інтэрвью спадарыня Ярмошына спрабавала давесьці, што прапануемыя зьмены вельмі карысныя і, безумоўна, адпавядаюць патрабаваньням міжнародных стандартаў. Праўда, Лідзія Міхайлаўна агучыла толькі некаторыя ініцыятывы.
Так, падрабязна было расказана пра прапанову адмяніць другі тур пры правядзеньні выбараў дэпутатаў мясцовых Саветаў, фактычна -- увядзеньні мажэрытарнага прынцыпу адноснай большасьці. Таксама была агучаная ініцыятыва, каб назіральнікам мог быць толькі сябра палітычнай партыі ці грамадзкага аб’яднаньня. Яшчэ вельмі ўскосна ўзгадвалася пра зьмены ў Закон “Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь”. І ўсё. Іншыя зьмены былі пакрытыя таямніцай. Ні адзін з зацікаўленых суб’ектаў ня меў магчымасьці пазнаёміцца з навэламі ў выбарчым заканадаўстве.
У такой сітуацыі ў незалежных эксьпертаў і палітычных партыяў ўзьніклі апасеньні, што падрыхтаваныя зьмены ўтрымліваюць і іншыя моманты, скіраваныя на пагаршэньне ўмоваў удзелу ў выбарах палітычнай апазіцыі і незалежных кандыдатаў. Ні ў кога не было сумневу, што патрабаваньні міжнародных арганізацыяў і дэмакратычных сілаў Беларусі не прынятыя пад ўвагу пры падрыхтоўцы зьменаў у Выбарчы кодэкс. Трэба нагадаць, што АБСЕ неаднаразова настойвала на прывядзеньні беларускага выбарчага заканадаўства ў адпаведнасьць з міжнароднымі нормамі. Так, прапаноўвалася пашырыць правы назіральнікаў, гарантаваць наяўнасьць у выбарчых камісіях прадстаўнікоў палітычных партыяў, якія прымаюць удзел у выбарах, пашырыць магчымасьці агітацыі для кандыдатаў, дэталізаваць і зрабіць больш празрыстай працэдуру падліку галасоў і г.д. Гэта той мінімум, які патрабаваўся, каб зрабіць хоць маленькі крок у бок набліжэньня беларускіх выбараў да міжнародных стандартаў.
Адным з матываў унясеньня зьменаў Лідзія Ярмошына назвала неабходнасьць прывядзеньня заканадаўства ў адпаведнасьць з практыкай яго прымяненьня. У папярэднія кампаніі гэта рэгулявалася пастановамі Цэнтральнай камісіі, якія выклікалі вялікае нараканьне з боку незалежных экспертаў, палітычных партыяў і іншых суб’ектаў выбарчага працэсу. Неаднаразова ўказвалася, што пастановы Цэнтральнай камісіі дапаўняюць дзеючае заканадаўства, растлумачваюць прымяненьне нормаў заканадаўства, хоць такой функцыяй Камісія не надзеленая -- яна мае права толькі тлумачэньня прымяненьня нормаў права. Такім чынам, слушнасьць нараканьняў незалежнага грамадзтва падцвердзіла само кіраўніцтва Цэнтральнай камісіі, ускосна прызнаўшы неадпаведнасьць закону сваю ранейшую дзейнасьць у гэтым накірунку.
Тэкст зьменаў у Выбарчы кодэкс стаў вядомы грамадзтву толькі пасьля іх прыняцьця, калі адпаведны закон быў зьмешчаны на афіцыйным сайце Цэнтральнай камісіі.
Трэба адзначыць, што прынятыя зьмены датычаць некалькіх актаў заканадаўства, а менавіта -- Закона Рэспублікі Беларусь “Аб прэзідэнце Рэспублікі Беларусь”, “Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь” і непасрэдна Выбарчага кодэксу.
Зараз паспрабуем прааналізаваць гэтыя зьмены і іх наступствы для ўдзельнікаў выбарчай кампаніі.
1. Законам унесеныя зьмены ў арт.8 Закона “Аб прэзідэнце Рэспублікі Беларусь”. Гэты артыкул у папярэдняй рэдакцыі абмяжоўваў права адной асобы вылучацца больш за два разы на пасаду прэзідэнта краіны. Пасьля рэферэндума 2004 г., калі па ініцыятыве Лукашэнкі былі ўнесеныя зьмены ў арт.81 Канстытуцыі Беларусі, такое абмежаваньне было зьнятае. Лукашэнка атрымаў права, замацаванае ў Канстытуцыі, вылучацца бясконцую колькасьць разоў. Але ж у сьпешцы парламент не ўнёс неабходныя зьмены ў іншыя законы. Такім чынам, удзел Лукашенкі ў выбарах супярэчыў закону, пры гэтым фармальна адпавядаючы Канстытуцыі. Прадстаўнікі штабоў дэмакартычных кандыдатаў на гэта неаднаразова зьвярталі ўвагу.
2. Зьмены ўнесеныя таксама ў арт. арт. 5 і 6 Закона “Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь” (паўторана і ў ч. 8 арт. 45 Выбарчага кодэксу.) Гэтыя зьмены прадугледжваюць, што ў выпадку калі масавае мерапрыемства праводзіцца на падставе арт. 45 Выбарчага кодэкса Рэспублікі Беларусь у мэтах агітацыі за абраньне кандыдата ў дэпутаты, прэзідэнта, яно праводзіцца са згоды мясцовых органаў улады і рэгулюецца заканадаўствам аб масавых мерапрыемствах. Адзінае палягчэньне ўмоваў арганізацыі і правядзеньня такіх мерапрыемстваў заключаецца ў тым, што заява на такое мерапрыемства можа быць пададзена не пазьней за пяць дзён да заяўленага тэрміну, а рашэньне па дадзенай заяве можа быць атрымана на працягу трох дзён з даты рэгістрацыі заявы. Гэтая зьмена зьўляецца своеасаблівым завяршэньнем дыскусіі незалежных юрыстаў з Цэнтральнай камісіяй. Нагадаем асноўны сэнс гэтай “дыскусіі”: незалежныя юрысты сьцвярджалі, што на масавыя мерапрыемствы, якія праводзяцца ў межах артыкула 45 Выбарчага кодэкса, не распаўсюджваецца Закон “Аб масавых мерапрыемствах”. Гэтая думка грунтавалася на тым, што ў ч.1 арт. 45 Кодэкса сказана, што грамадзянам, палітычным партыям, грамадзкім аб’яднаньням, працоўным калектывам, давераным асобам кандыдатаў у прэзідэнты, у дэпутаты, ініцыятыўным групам, якія праводзяць агітацыю, прадастаўляецца права свабоднага і ўсебаковага абмеркаваньня праграмаў кандыдатаў, іх палітычных, дзелавых і асабістых якасьцяў, правядзеньня агітацыі на сходах, мітынгах, у сродках масавай інфармацыі, а таксама падчас сустрэчаў з выбаршчыкамі. Гэтая норма артыкула прадугледжвала свабоднае агітаваньне на сходах, мітынгах, сустрэчах з выбаршчыкамі. Трэба зьвярнуць увагу, што заканадаўца не прадугледжваў, што дадзеныя мерапрыемствы рэгулюцца заканадаўствам аб масавых мерапрыемствах. Гэтая думка падмацоўваецца ч.6 дадзенага артыкула, дзе пазначана, што кандыдаты праводзяць сустрэчы са сваімі выбаршчыкамі на сходах ці ў іншай зручнай для выбаршчыка форме. Гэта яшчэ раз падкрэсьлівае, што адзіным крытэрам пры правядзеньні агітацыі зьўляецца зручнасьць для выбаршчыка, а не рашэньні мясцовага органа ўлады. Асноўным аргументам зьяўляецца норма ч.4 гэтага артыкула, якая рэгулюе правядзеньне агітацыі падчас рэферэндумаў. У гэтай частцы заканадаўца наўпрост прадугледзеў, што правядзеньне сустрэчаў з выбаршчыкамі, публічнае абмеркаваньне пытаньняў, праектаў рашэньняў, якія выносяцца на рэферэндум, ажыцяўляецца ў адпаведнасьці з заканадаўствам, якое рэгулюе правядзеньне масавых мерапрыемтсваў. Такім чынам, асобна прадугледжана, што правядзеньне масавых мерапрыемстваў рэгулюецца сьпецыяльным заканадаўствам толькі пры правядзеньні рэферэндумаў. Заканадаўца гэта асобна падкрэсліў, правёўшы мяжу паміж агітацыяй падчас выбараў і падчас рэферэндума. Любы юрыст, які хоць крыху знаёмы з тэорыяй права, скажа, што ў выпадку, калі заканадаўца ўводзіць сьпецыяльнае абмежаваньне толькі ў дачыненьні да рэферэндума – гэта значыць, што яно вычарпальна распаўсюджваецца толькі на яго.
Трэба адзначыць, што органы ўлады менавіта так і трактавалі дадзеную норму пасьля ўступленьня ў дзеяньне Выбарчага кодэксу -- падчас правядзеньня выбараў у Палату прадстаўнікоў у 2000 годзе. Тады апазіцыйныя актывісты праводзілі сустрэчы з выбаршчыкамі свабодна ў зручнай для выбаршчыкаў форме. Падчас той выбарчай кампаніі людзі затрымліваліся выключна за заклікі да байкоту.
Усё зьмянілася падчас прэзідэнцкіх выбараў 2001 году. Цэнтральная камісія выдала пастанову, дзе ўказвалася, што ўсе агітацыйныя мерапрыемствы рэгулююцца заканадаўствам аб масавых мерпрыемствах. Такім чынам была закладзеная практыка падмяняць закон пастановамі Камісіі, і гэта паўтаралася падчас усіх наступных выбарчых кампаніяў розных узроўняў. Дзеяньні Камісіі неаднаразова абскарджваліся дэмакратычнымі кандыдатамі, таму, верагодна, каб паставіць кропку ў гэтай спрэчцы, пазіцыя Цэнтральнай камісіі ў рэшце рэшт знайшла замацаваньне ў законе.
Якія пасткі прыхаваныя ў новай рэдакцыі закону?
Першае пытаньне: калі зьўляецца суб’ект, які мае права зьвярнуцца з заявай аб правядзеньні мерапрыемства ў органы мясцовай ўлады? У выпадку, калі права на падачу заявы ўзьнікае толькі ў кандыдата пасьля рэгістрацыі, тады ён губляе 5 дзён агітацыі, чакаючы адказу мясцовай улады. Трэба ўлічваць, што ў сярэднім агітацыйны перыяд у Беларусі складае 25 дзён, таму страта часу, безумоўна, адмоўна адабьецца на магчымасьці кандыдатаў сустракацца з выбаршчыкамі падчас пікетаў ці мерапрыемстваў іншага фармату. Да таго ж: ці захаваецца права для звычайных грамадзянаў, палітычных партыяў, грамадзкіх аб’яднаньняў падаваць заявы на правядзеньне агітацыйных мерапрыемстваў? Згодна з Выбарчым кодэксам, усе гэтыя суб’екты маюць права агітаваць, але якой будзе практыка – пакуль невядома.
Па-другое, сыходзячы з таго, што ўсё, акрамя тэрмінаў падачы заяваў і адказаў на іх, рэгулюецца нормамі закона “Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь”, улады могуць дазволіць правядзеньне агітацыйных мерапрыемстваў толькі ў сьпецыяльна вызначаных месцах. Такім чынам, можа атрымацца так, што кандыдат, які балатуецца, напрыкалад, у акрузе Заводзкага раёну Менску, будзе накіраваны на плошчу Бангалор, дзе, безумоўна, у яго невялікія шансы сустрэць свайго выбаршчыка. А зараз у большасьці гарадоў краіны ёсьць свае “Бангалоры”. Фармальна гэта будзе законна, бо заканадаўца не абавязаў органы ўлады даваць дазволы на правядзеньне агітацыйных мерапрыемстваў на тэрыторыі неабходнай акругі. Застаецца спадзявацца на здаровы сэнс і спасылацца на норму Кодэксу, што кандыдаты праводзяць мерапрыемствы ў зручнай для выбаршчыка форме.
Па-трэцяе, у адпаведнасьці з 6 арт. Закона “Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь”, павінны быць аплочаныя паслугі міліцыі, хуткай дапамогі, камунальных службаў па ўборцы тэрыторыі, дзе праходзіць масавае мерапрыемства. Пакуль незразумела, з якіх сродкаў праводзяцца гэтыя выплаты. Калі будзе прынятае рашэньне, што за кошт сродкаў, якія выдзяляюцца для правядзеньня агітацыі з дзяржаўнага бюджэту, то іх не хопіць на правядзеньне нават маленькага пікету.
Наступныя зьмены датычаць непасрэдна Выбарчага кодэкса. Спынімся на асноўных з іх.
1. Зьмена, унесеная ў арт.13, прадугледжвае, што ў якасьці назіральнікаў ад палітычных партыяў, грамадзкіх аб’яднаньняў могуць быць вылучаныя толькі сябры (члены) такіх аб’яднаньняў, а не іх прадстаўнікі. Паколькі партыі і грамадзкія аб’яднаньні і так вылучалі ў падаўляючай большасьці сваіх сяброў, то гэтая навэла можа быць ахарэктарызаваная як фармальная.
2. Істотная зьмена ўнесеная ў арт. 21 і датычыць парадку азнаямленьня са сьпісамі выбаршчыкаў. Зыходзячы з ранейшай рэдакцыі, выбаршчыку за 15 дзён да выбараў прадастаўлялася магчымасьць азнаёміцца з агульным сьпісам выбаршчыкаў. На практыцы гэтае права абмяжоўвалася палажэньнямі “Метадычных рэкамендацыяў для працы ўчастковых камісіяў”, выдадзеных Цэнтральнай камісіяй. Нягледзячы на тое, што “рэкамендацыі” – гэта не пастановы, для камісіяў яны фактычна насілі абавязковы характар і няўхільна выконваліся. Атрымлівалася, што насуперак нормам Выбарчага кодэксу, выбаршчык мог даведацца толькі тое, ці ён сам унесены ў сьпіс выбаршчыкаў. Зараз ранейшая практыка замацаваная ў артыкуле Выбарчага кодэксу. Такім чынам, ранейшае засакрэчваньне сьпісу выбаршчыкаў, якое ажыцьцяўлялася выбарчымі камісіямі ў парушэньне закону, зараз будзе адбывацца на законных падставах. Гэта дазваляе любым чынам, сыходзячы з патрэбаў улады, маніпуляваць колькасьцю выбаршчыкаў на ўчастку: павялічваць ці памяньшаць гэтую колькасьць, свабодна дапаўняць сьпісы “мёртвымі душамі” ці не ўключаць у сьпісы тых, хто на працягу апошніх выбараў не прымаў у іх удзелу і г.д. Такім чынам можна лёгка падагнаць яўку пад свае патрэбы. Безумоўна, уведзеная норма Кодэксу не адпавядае прынцыпам празрыстасьці выбараў і галоснасці працы выбарчых камісіяў.
3. Зьмены ў ч. 2 арт. 35 Кодэксу непасрэдна датычаць парадку вылучэньня прадстаўнікоў у выбарчыя камісіі ўсіх узроўняў. У новай рэдакцыі падрабязна прапісана, што ў выбарчыя камісіі маюць права вылучаць сваіх сяброў толькі тыя арганізацыйныя структуры партыяў і аб’яднаньняў, якія маюць ніжэйстаячыя структуры. Істотна зьмяніўся парадак фармаваньня ўчастковых выбарчых камісіяў. Так, у ранейшай рэдакцыі правам вылучэньня прадстаўнікоў ва ўчастковыя выбарчыя камісіі валодалі першасныя структуры партыяў і аб’яднаньняў, якія маглі вылучаць сваіх прадстаўнікоў ў гарадзкія (у гарадах раёнага падпарадкаваньня), пасялковыя, сельскія і ўчастковыя выбарчыя камісіі. Такая норма дазваляла суполкам партыяў і аб’яднаньняў вылучаць ва ўсе вышэйазначаныя выбарчыя камісіі. Згодна з новай рэдакцыяй артыкула, суполкі могуць вылучаць сваіх прадстаўнікоў выключна ва ўчастковыя камісіі таго ўчастка, на тэрыторыі якога зарэгістравана суполка. Гэта значыць, што суполкі пазбавіліся права вылучаць сваіх прадстаўнікоў у гарадзкія камісіі, а таксама ў іх захавалася права вылучэньня толькі ў адну камісію на тэрыторыі таго участка, дзе ў яе ёсьць юрыдычны адрас. Гэтыя зьмены з пункту гледжаньня ўлады заканамерныя. Так, пасьля кампаніі па ліквідацыі юрыдычных адрасоў партыяў, грамадзкіх аб’яднаньняў, гэтыя суб’екты маюць невялікую легальную геаграфію сваёй дзейнасьці. Таму ствараецца натуральная і цалкам законная сітуацыя: няма вылучэньня, няма і прадстаўнікі партыяў, аб’яднаньняў у камісіях. Няма суполак -- няма і праблемаў. Гэта адразу ж адбілася на фармаваньні камісіяў падчас сёлетніх выбараў у мясцовыя Саветы, калі апазіцыйныя партыі здолелі вылучыць агулам толькі 120 прадстаўнікоў.
4. Зьмены ў арт. 45 Выбарчага кодэкса па-новаму рэгулюць парадак правядзеньня агітацыі. Так, ч. 7 новай рэдакцыі артыкула дазваляе пры вызначэньні памяшканьняў для правядзеньня сустрэчаў з выбаршчыкамі кіраўнікам арганізацыяў прадастаўляць іншыя памяшканьні, акрамя тых, якія вызначаныя выбарчымі камісіямі. На першы погляд, гэта добрая зьмена, бо яна дазваляе па дамове з адміністрацыямі памяшканьняў павялічваць магчымасьць правядзеньня агітацыйных сустрэчаў. Але ж гэтая зьмена мае і засьцярогі. Так, з яе не вынікае, што пры такіх дазволах па-за рашэньняў камісіі будзе дзейнічаць прынцып роўнасьці ўсіх кандыдатаў. Можа атрымацца так, што кандыдатам ад апазіцыі будзе прапаноўвацца абмежваваная камісіямі колькасьць сустрэчаў з выбаршчыкамі ў маленькіх нязручных памяшканьнях, а кандыдаты ад улады будуць карыстацца зусім іншымі магчымасьцямі.
5. Яшчэ адна зьмена, на якую варта зьвярнуць увагу – гэта ў ч. 9 арт. 45. Яна датычыць новых патрабаваньняў да дадзеных, якія павінны быць пазначаныя пры вырабе агітацыйнай прадукцыі. У папярэдняй рэдакцыі было ўказана, што агітацыйныя друкаваныя матэрыялы пры іх вырабе не патрабуюць сьпецыяльнага дазволу. Такія матэрыялы павінны толькі ўтрымліваць інфармацыю аб арганізацыях ці асобах, якія адказныя за іх выраб, а таксама аб накладзе гэтых матэрыялаў. У новай рэдакцыі фактычна адменена права вырабу матэрыялаў без сьпецыяльнага дазволу. Згодна з новай рэдакцыяй, агітацыйныя матэрыялы павінны ўтрымліваць назву і адрас арганізацыі (індывідуальнага прадпрымальніка), нумар ліцэнзіі на паліграфічную дзейнасьць, дату яе выдачы, тыраж і нумар заказу. Такім чынам, улічваючы кантроль над арганізацыямі, якія маюць ліцэнзію на паліграфічную дзейнасьць, улады максімальна ўскладнілі магчымасьці вырабу друкаванай прадукцыі.
6. У арт. 46 Кодэксу ўнесены шэраг зьменаў, якія датычаць выкарыстаньня СМІ ў агітацыйных мэтах. Так, была ўведзеная новая ч. 5, якая прадугледжвае, што праграмы кандыдатаў могуць быць зьмешчаныя толькі ў тых СМІ, якія вызначаныя Цэнтральнай камісіяй, што фактычна забараняе кандыдатам зьмяшчаць свае праграмы ў незалежных СМІ.
7. Артыкул 49 Кодэксу, у якім гаворыцца пра адказнасьць за парушэньні выбарчага закону, пашыраны ўвядзеньнем адказнасьці адносна прэтэндэнтаў у кандыдаты і іх ініцыятыўных групаў. Таксама ўведзеная адказнасьць за парушэньне роўнасьці ўсіх кандыдатаў. Прадугледжваецца безумоўнае зьняцьцё кандыдата, калі ён выкарыстаў у мэтах агітацыі сродкі звыш тых, якія выдзеленыя з бюджэту для правядзеньня агітацыі.
7. Унесеныя таксама зьмены ў арт. 61 Кодэксу, які прадугледжвае парадак вылучэньня кандыдатаў. Так, у ранейшай рэдакцыі адной са зьвестак, якую трэба падаваць у камісію пры рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, а потым пазначаць у падпісным лісьце, зьўлялася “прафесія”. Зараз гэты тэрмін выключаны. Але ж менавіта інфармацыя аб прафесіі будучага кандыдата найбольш цікавіць выбаршчыка, бо ступень яго адукацыі зьўляецца адным з асноўных крытэрыяў пры прыняцьці рашэньня выбаршчыкам аб тым, ці ставіць за яго подпіс. У нашай сітуацыі, калі шматлікія актывісты апазіцыі маюць вышэйшыю адукацыю і навуковыя ступені, але пазбаўленыя магчымасьці працаваць па сваёй прафесіі, для іх вельмі важна адлюстроўваць гэты характарызуючы момант падчас вылучэньня ў кандыдаты.
8. Дадатак у ч. 13 арт. 61 вызначае, што ў выпадку, калі з падпіснога ліста подпіс выключаны сябрам ініцытыўнай групы, такі подпіс не ўлічваецца пры правядзеньні праверкі. Ранейшая рэдакцыя прадугледжвала, што такоое выняцьцё робіцца ў той форме, як гэта вырашае сябра ініцыятыўнай групы. Зараз жа неабходна такое выняцьцё зрабіць пісьмова. Закон не тлумачыць, што маецца на ўвазе, ці пісьмова ў самім сьпісе выбаршчыкаў, як гэта практыкавалася раней, ці адмысловай заявай. Ня выключана, што гэты момант будзе акрэслены сьпецыяльнай пастановай Цэнтальнай камісіі.
9. Норма, якая рэгулюе парадак вылучэньня кандыдатаў палітычнымі партыямі (арт. 62), таксама зьмененая па аналогіі з вылучэньнямі ў камісіі. Магчымасьць вылучаць кандыдатаў маюць выключна тыя структуры, у якіх ёсьць ніжэйстаячыя структуры. Таксама новая норма забараняе вылучаць кандыдатаў першасным структурамі партыі, хаця раней яны мелі такое права пры вылучэньні ў раённыя, гарадзкія (у гарадах з раённым дзяленьнем), пасялковыя, сельскія Саветы.
10. Артыкул 66 Кодэксу, які рэгулюе парадак падачы дакументаў аб вылучэньні кандыдатаў у дэпутаты, выкладзены ў новай рэдакцыі. Як пазітыўны момант, трэба адзначыць, што ў артыкуле больш дасканала і падрабязна выкладзеныя сама працэдура. Аднак гэты артыкул максімальна ўскладніў працэдуру вылучэньня кандыдатаў ад палітычных партыяў. Так, у старой рэдакцыі прадугледжвалася, што разам з іншымі дакументамі падаецца даведка аб наяўнасьці ніжэйстаячай структуры, якая пацьвярджае права на вылучэньне кандыдата ў адпаведны Савет ці акругу пры выбарах у Палату прадстаўнікоў, а таксама даведка, што вылучаны кандыдат зьўляецца сябрам партыі. Зараз жа падкрэсьлена, што даведка аб наяўнасьці структуры выдаецца абласным упраўленьнем юстыцыі. Сэнс гэтай праўкі можна растлумачыць толькі абцяжарваньнем працэдуры вылучэньня, бо як старая так, і новая рэдакцыя прадугледжвала падачу пасьведчаня аб рэгістрацыі ніжэйстаячай структуры. Пасьведчаньне аб дзяржаўнай рэгістрацыі (пастаноўцы на ўлік) зьўляецца дакументам строгай адказнасьці, яно выдаецца рэгіструючым органам і ўтрымлівае неабходныя зьвесткі аб арганізацыйнай структуры.
Таксама трэба адзначыць, што слова “даведка” са старой рэдакцыі Кодэксу замененае выразам “копія дакумента”, які пацьвярджае сяброўства ў партыі. Закон “Аб палітычных партыях” не ўтрымлівае заканадаўча замацаванага парадку ўліку сяброў, акрамя таго, што такі парадак мусіць быць прапісаны ў Статуце, а сяброўства павінна быць фіксаваным. Такім чынам, незразумела, пра якую копію дакумента ідзе гаворка ў зьмененай рэдакцыі. У старой рэдакцы Выбарчага кодэксу запіс быў больш зразумелы. Раней сама палітычная партыя пацьвярджала, што вылучаная асоба зьўляецца яе сябрам.
11. Артыкулам 95 Кодэкса практычна адмененыя выбары дэпутатаў мясцовых Саветаў замест выбыўшых. У ранейшай рэдакцыі прадугледжвалася, што такія выбары адбываюцца ў чатырохмесячны тэрмін з моманту выбыцьця дэпутата. У новай рэдакцыі тэрмін правядзеньня выбараў прыбраны. Гэта можна растлумачыць жаданьнем паменьшыць матывацыю адкліканьня дэпутатаў мясцовых Саветаў, бо навошта праводзіць такую працэдуру, калі правядзеньне выбараў іншых дэпутатаў не рэгламентавана і пад пытаньнем.
12. Зьмены ў арт. 112 Кодэксу рэгулююць парадак правядзеньня мясцовага рэферэндуму. Зараз забаронена выносіць на рэферэндум пытаньні, якія ўрэгуляваныя заканадаўчымі актамі Беларусі. Відаць, улады прааналізавалі не даведзеную да завяршэньня кампанію дэмакратычных партыяў па правядзеньні мясцовага рэферэндуму ў Менску па пытаньні перайменаваньня прасьпектаў і вуліцаў сталіцы (згодна з указам А. Лукашэнкі ў 2005 годзе). Зараз такі рэферэндум проста немагчымы, грамадзтва на мясцовым узроўні пазбавілася права адмяняць рашэньні, уведзеныя заканадаўчымі актамі.
Аналіз асноўных зьменаў і дапаўненьняў у Выбарчы кодэкс паказвае, што яны не наблізілі выбарчае заканадаўства Беларусі да міжнародных стандартаў, не стварылі празрыстай дэмакратычнай працэдуры правядзеньня выбараў, якая б выклікала давер ва ўсіх суб’ектаў. Унесеныя зьмены ў сваёй большасьці накіраваныя на пагаршэньне ўмоваў правядзеньня выбарчых кампаніяў і не ўлічваюць рэкамендацыяў дэмакратычных партыяў, незалежных эксьпертаў і міжнароднай супольнасьці.
Юрыст У. Лабковіч
