"Не проста спрачацца з тым, хто адной нагой стаіць у цябе на спіне". Вялікае інтэрв'ю з асуджаным за акцыю, спланаваную сілавікамі
Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
З 34-гадовым Ягорам Яўстратавым сустракаемся ў невялікім польскім горадзе. Апошні раз мы з ім бачыліся на судзе ў 2021 годзе, на якім яму прызначылі тры гады і два месяцы пазбаўлення волі за акцыю па псаванні машыны міліцыянта, спланаваную сілавікамі. Мужчына адседзеў увесь тэрмін, сутыкнуўшыся ў зняволенні з ціскам. Ягор вызваліўся амаль год таму, але доўгі час заставаўся ў Беларусі. Цяпер ён спрабуе ўладкавацца ў новай краіне, спраўляючыся адначасова і з рэсацыялізацыяй пасля зняволення, і з сацыялізацыяй у эміграцыі. На дапамогу яму BYSOL адкрыў збор. Апынуўшыся ў бяспецы, Ягор Яўстратаў распавёў "Вясне" пра жорсткае затрыманне і раненне дробам, віды катаванняў у наваполацкай калоніі, Віктара Бабарыку і падзяліўся, чаму ён закідваў сістэму скаргамі.
Размову з Ягорам пачынаем з абмеркавання яго фота на судзе, які мы зрабілі на першым пасяджэнні ў 2021 годзе. Гэты здымак можна назваць сімвалам сучаснага беларускага правасуддзя. На ім рукі фігуранта палітычнай справы, які і так знаходзіцца ў так званым "акварыуме", закутыя ў кайданкі за спінай, а на руцэ бачацца наступствы затрымання з раненнямі. Пры гэтым, ён яшчэ трымае свае рэчы. Праваабаронцы "Вясны" змясцілі гэта фота на вокладку дакладу "Крымінальны пераслед па палітычных матывах Беларусь 2021-2022 гг".
- Рукі Ягора Яўстратава на судзе 15 студзеня 2021 года. Фота: spring96.org
"2020 год абудзіў многіх, у тым ліку і мяне"
Ягор распавядае пра сябе, што вучыўся ў Беларускім нацыянальным тэхнічным універсітэце на інжынера-механіка, адслужыў тэрміновую службу ў войску і працаваў у прыватнай мэблевай фірме. Вясной 2020 года, прапрацаваўшы каля шасці гадоў, ён вырашыў звольніцца:
"Перад выбарамі адчувалася такая абстаноўка ў краіне, што нешта абавязкова павінна адбыцца. Таму я вырашыў, што цяпер не лепшы час для пошуку новай працы, і варта звярнуць увагу на сітуацыю ў Беларусі. І пазней я стаў актыўным удзельнікам усялякіх пікетаў, мітынгаў і шэсцяў, а таксама дваровых акцый".
Да 2020 года, прызнаецца Ягор, ён не быў гэтак палітызаваны.
"Мне, вядома, доўгі час не падабалася тое, што адбываецца ў краіне, але такога сацыяльнага напружання, як у той перыяд, раней яшчэ не было. 2020-ы год абудзіў многіх, у тым ліку і мяне. Я зразумеў, што гэты час, калі трэба нешта мяняць".
Але лёсавызначальным для Ягора стаў адзін з мітынгаў у мінскім парку Дружбы Народаў, дзе ён пазнаёміўся з Паўлам Сахарчуком — праз некалькі месяцаў яго змоўшчыкам па справе. Гэта адбылося пасля выступу Ягора на "адкрытым мікрафоне " для пратэстоўцаў.
"Здавалася, мне было, што сказаць, таму я ўзяў мікрафон і вымавіў невялікую прамову. А крыху пазней да мяне падышоў малады чалавек, які распавёў, што сваім выступам я натхніў на прамову і яго самога. Так мы пазнаёміліся з Паўлам Сахарчуком, цёпла і па-сяброўску пагутарылі, але далей сувязь не падтрымлівалі. Праз месяц, падчас традыцыйнага штотыднёвага шэсця па раёне Сухарава, туды як раз па працы заехаў Павел і выпадкова ўбачыў мяне ў калоне тых, хто ішоў. На гэты раз мы абмяняліся з ім кантактамі і ў далейшым працягнулі зносіны. Ён мне распавёў, што ведае людзей, якія настроеныя адказваць сілавікам такімі ж метадамі, якімі яны самі дзейнічаюць супраць народа. Я адказаў яму, што лічу такія дзеянні лагічнымі і цалкам апраўданымі. Тады Павел прапанаваў мне далучыцца да гэтай самай групы людзей. Чамусьці для сябе я вырашыў, што гэта ўсё добрыя знаёмыя Паўла, якіх ён даўно ведае, і я ветліва не пытаўся, кім былі гэтыя людзі. Хоць сам я для яго з'яўляўся чалавекам, якога ён бачыць другі раз у жыцці. Увогуле, потым апынецца, што ў гэтай выпадковай групе людзей апынуліся чатыры сілавікі".
"Вырашылі, што можам адказаць ім тым жа самым"
- Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
Гаворка ідзе пра закрыты тэлеграм-чат пад назвай "Кепка", у якім былі 11 чалавек. У наступстве пяцёра з іх апынуліся на лаве падсудных, двое не змаглі ўдзельнічаць у акцыі, таму што былі на працы, а яшчэ чатыры — як высветлілася потым, сілавікі — проста выпарыліся, як пасля затрымання, так і з матэрыялаў справы.
"З удзельнікамі чата асабіста мы сустрэліся два-тры разы. У нейкі момант прыйшлі да пагаднення, як менавіта мы самі можам адказаць на ўсё тое беззаконне, што тварылі сілавікі. У той час людзі ва ўніформе часцяком разбівалі машыны пратэстоўцам, але ў гэтага медаля ёсць і адваротны бок, бо асабістымі аўтамабілямі валодалі і самі сілавікі. Вырашылі, што можам адказаць ім тым жа самым. У "Чорнай кнізе Беларусі" актыўна публікаваліся даныя супрацоўнікаў МУС: адрасы пражывання, даныя аб асабістых аўтамабілях, лецішчах і іншай маёмасці. Хтосьці з удзельнікаў скінуў у чат публікацыю з ЧКБ і прапанаваў сапсаваць машыну аднаго з начальнікаў Дэпартамента выканання пакарання (ДВП), пра якога там жа паведамлялася, што гэта супрацоўнік МУС, які каардынуе дзеянні сілавікоў на пратэстах і нясе адказнасць за збіццё затрыманых. Мэта здавалася цалкам зручнай і заканамернай. Некаторыя хлопцы вельмі моцна лабіравалі менавіта гэтую машыну і казалі, што самі яе бачылі, ужо паспелі з'ездзіць у той самы двор і машына наўпрост цяпер на месцы. Цяпер я разумею, што гэтая машына была не проста так закінутая ў ЧКБ. Абсалютна ўпэўнены, гэта было загадзя спланаванае мерапрыемства сілавікоў. Пра гэта сведчыць і той факт, што, згодна з матэрыяламі крымінальнай справы, якія былі агучаныя падчас судовага пасяджэння, гэты аўтамабіль быў застрахаваны дагаворам страхавання "Аўтакаска" 28 верасня 2020-га года каля 16 гадзін дня, гэта значыць усяго за некалькі гадзін да таго, як мы яго падрапалі. Але загадзя пра гэта ніхто з нас ведаць не мог, ды і не задумваўся нават, ва ўсіх быў байцоўскі настрой. Тыя самыя хлопцы, што прапанавалі менавіта гэтую машыну супрацоўніка МУС Гейца, заяўлялі, што акцыю неабходна правесці "СЁННЯ".
"Сілавікі рыхтаваліся да нашай акцыі загадзя"
Так, у ноч з 28 на 29 верасня 2020 года ў вёсцы Баравая Мінскага раёна апынуліся дзевяць чалавек з тэлеграм-чата "Кепка". Ягор распавядае цяпер пра тое, што здарылася гэтак жа, як і тры гады таму пры допыце на судзе. На працэсе ён часткова прызнаў віну, адкрыта распавядаючы пра акцыю і яе матывы.
"Прыехалі на загадзя абумоўлены пункт збору, пераапрануліся, хтосьці ўзяў балончыкі або цвікі, хтосьці — мантажную пену. На пункце збору адзін з удзельнікаў узяў нейкую шкляную бутэльку і гучна разбіў яе аб сцяну. Ніхто з удзельнікаў не зразумеў, што гэта было за дзеянне. Калі яго спыталі, для чаго ён гэта зрабіў, то адказаў: "Хатняя нарыхтоўка". Што за адказ — незразумела. Цяпер ясна, што гэта быў свайго роду гукавы сігнал, мэта якога — выдаць дакладнае месцазнаходжанне нашай групы сілавікам па перыметры, якія, безумоўна, ужо знаходзіліся дзесьці побач. Ад пункту збору мы пешшу пайшлі ў двор, у якім была прыпаркаваная машына Гейца. Калі мы туды прыйшлі, адзін з удзельнікаў прапанаваў прайсціся па двары на разведку. Я пагадзіўся агледзець разам з ім тэрыторыю на прадмет выпадковых мінакоў, але цяпер разумею, што гэта быў таксама сігнал, бо ў пустым двары двух вольна шпацыруючых людзей выдатна відаць, а група затрымання была ўжо напагатове, з дахаў бліжэйшых дамоў вялася аператыўная здымка. Калі мы вярнуліся, то я падрыхтаваў тэлефон для здымкі. Двор быў пусты, так што можна было прыступаць. Усё адбылося даволі стыхійна і хутка: хтосьці запеніў дзверы, хтосьці фарбаваў белым і чырвоным балончыкамі, памятаю свіст ад праколатых шын, ну а я ў некалькіх метрах усё гэта здымаў на камеру. І тут з усіх бакоў — з вуліц, з пад'езда, з машыны — на нас пабег натоўп. Мы не паспелі апамятацца, як апынуліся ў коле. Але, дарэчы, Сахарчук паспеў, напэўна, праз плот пераскочыць, але яго дзесьці праз 10 хвілін прывялі, таму што сілавікі рыхтаваліся да нашай акцыі загадзя і чакалі нас, у тым ліку каля нашых прыпаркаваных машын".
Пасля затрымання хлопцаў МУС паказала пра гэта відэасюжэт, у якім паказалі аператыўную відэаздымку з даху, а таксама збітых фігурантаў справы.
"Зусім не проста спрачацца з тым, хто адной нагой стаіць у цябе на спіне"
"Пры затрыманні супрацоўнікі "Алмаза" выкарыстоўвалі помпавыя стрэльбы з гумовым дробам. У асноўным усе стрэлы прыйшлося на мяне, але, ведаю, што патрапіла і яшчэ ў кагосьці. Праз гэта мне спатрэбілася медыцынская дапамога, таму перад ізалятарам я спачатку трапіў у лякарню".
Ягору спатрэбілася хірургічнае ўмяшанне, таму як, паводле хірургаў, у адваротным выпадку развіццё гангрэны было немінуча, мёртвую тканіну неабходна было выдаліць, а раны апрацаваць. Ён адзначае, што ў бальніцы ўсё падрабязна фіксавалі і фатаграфавалі раненні на спецыяльны фотаапарат установы аховы здароўя, але потым фота кудысьці выпарыліся, як і тыя чатыры ўдзельнікі чата.
"Я чуў гукі стрэлаў, разумеў, што ў мяне трапляе, але ў моманце нічога не адчуваў — боль прыйшла пазней. Тады нас "прынялі", як цяпер кажуць, брутальна: білі дубінкамі, нагамі, ужывалі электрашокер у вобласць шыі, што наогул забаронена, бо ёсць істотныя рызыкі, што з-за спазму чалавек можа адкусіць сам сабе язык. Ва ўсім гэтым не было ніякай неабходнасці — мы былі ўсе на зямлі, а рукі былі за спінамі. Напэўна, біць нас ім было проста ў задавальненне. Усё гэта суправаджалася ўсялякімі абразамі. Яны нават спрабавалі пагаварыць нібыта па душах, пераканаць нас, што мы памыліліся ў поглядах. Аднак зусім не проста спрачацца і прыводзіць разумныя довады таму, хто адной нагой стаіць у цябе на спіне.
Мы ляжалі на зямлі — яны падыходзілі глядзелі на нас. Для іх гэта было ўсё як відовішча: то з рукі кроў цячэ, то там кроў... Неўзабаве нам залілі вочы слёзатачывым газам, і прыйшоў, верагодна, кіраўнік аперацыі. Ён прайшоўся і назваў чатырох чалавек, пасля чаго іх паднялі і кудысьці адвялі. Уласна, гэта былі тыя самыя супрацоўнікі міліцыі. Больш іх ніхто не бачыў, а ў справе яны ніяк не фігуравалі. А мы ўпяцёх яшчэ некалькі гадзін праляжалі на зямлі, а потым нас проста склалі адзін на аднаго ў бусік і павезлі афармляць у аддзяленне. Забралі рамяні, матузкі, змесціва кішэняў, зрабілі вопіс усяго і павезлі ў ізалятар часовага ўтрымання. Я тады заявіў, што мне патрэбная дапамога лекараў. Прыехала хуткая, але супрацоўнікі вельмі лаяліся з імі, бо не хацелі вылучаць людзей для суправаджэння. Але медсястра, якая прыехала, сказала, што калі не апрацаваць раны, то будзе нагнаенне — гангрэна. Таму ў любым выпадку трэба везці, бо трэба было хірургічнае ўмяшанне. Яна настойвала, што мяне трэба адправіць у бальніцу. Там усё запратакаліравалі і сфатаграфавалі, але фотаздымкі потым, на жаль, зніклі".
- Выпіска з медыцынскага дакумента Ягора, якую ён прадаставіў "Вясне"
Ягор узгадвае, што ў зняволенні пісаў скаргу на дзеянні супрацоўнікаў аб неабгрунтаваным прымяненні зброі і спецсродкаў, але атрымаў адпіску, што яны дзейнічалі па сітуацыі ў рамках, дазволеных заканадаўствам. У бальніцы мужчына правёў толькі некалькі гадзін, а пасля яго адвезлі ў ізалятар часовага ўтрымання Мінскага раёна, дзе ўжо знаходзіліся астатнія затрыманыя.
"Я казаў, што мне трэба на перавязку, бо лекары ў лякарні сказалі, што мяне трэба будзе перыядычна прывозіць, але асабістага складу для паездак у лякарню ў ІЧУ не было прадугледжана. Таму супрацоўнікі самі, як умелі, мянялі мне павязкі — дзесьці з гумарам, дзесьці з разуменнем, але яны сапраўды стараліся. Праз трое сутак на ІЧУ пухліна пачала спадаць. А потым мяне перавялі на "Валадарку", дзе быў прафесійны медыцынскі персанал, да якога я хадзіў на перавязкі, а потым выдаляў швы".
Узгадваючы пачатак гісторыі пераследу, Ягор адзначае, што маральна ён быў гатовы да затрымання:
"Вядома, прысутнічалі страх, няўпэўненасць і неразуменне, што чакае наперадзе, але не скажу, што гэта мяне вельмі чапляла. А вось сваякоў — так. Я разумеў, што блізкім складаней, чым мне, бо я ведаю, што са мной адбываецца. А яны прыдумляюць і накручваюць сябе".
На "Валадарцы" мужчыну пратрымалі каля двух месяцаў. Першая камера, у якую трапіў у СІЗА Ягор, была вядомай як "Шанхай", дзе змяшчаецца да 24 чалавек.
"Я туды прыходжу, а мяне ўжо ўсе там ведаюць — бачылі рэпартаж па тэлевізары аб нашым затрыманні. Там я пазнаёміўся з людзьмі, пра якіх сам раней чытаў, напрыклад, Уладзіславам Міхалапам, Паўлам Манкіненкам і Аляксеем Сцерлікавым".
"Два дні на вывучэнне ўсіх матэрыялаў справы"
Справу мінчан вяла цэлая следчая група пад кіраўніцтвам Карыны Канстанцінаўны Борыс. Паводле Ягора, у нейкі момант следчыя пачалі працаваць у паскораным рэжыме, верагодна, атрымаўшы на тое ўказанне зверху.
"Борыс дала два дні на вывучэнне ўсіх матэрыялаў справы — а гэта каля 11 тамоў па 400 старонак кожны, калі памяць не змяняе. Я ёй сказаў, што за два дні такі аб'ём інфармацыі вывучыць немагчыма, і я буду вывучаць столькі, колькі таго запатрабуе час і дазваляе заканадаўства. Але следчая сказала, што калі я за два дні не азнаёмлюся з матэрыяламі справы, то яна прыкладзе да матэрыялаў крымінальнай справы дакладную запіску, што я адмовіўся ад азнаямлення, ніяк не матывуючы сваё рашэнне. І больш за тое, пазбавіць спаткання са сваякамі. Я адмовіўся ад вылучаных следчай умоваў, а яна зрабіла менавіта тое, што і абяцала. Хоць я пачаў вывучаць матэрыялы — гэта было відаць па спецыяльнай ведамасці, дзе адзначаны старонкі тома, якія я паспеў вывучыць".
Ягор распавядае, што цягам двух гадоў яшчэ пісаў скаргі ў Следчы камітэт і пракуратуру на дзеянні Борыс, але яму прыходзілі адпіскі, такія як "праверка праведзеная, парушэнняў не выяўлена".
Але перад судом Ягору ўсё ж далі час на азнаямленне з матэрыяламі справы, таму ў ізалятары часовага ўтрымання ён прабыў 44 дні.
"Мяне прывозілі каля шасці разоў у суд, за якія я прачытаў усе тамы справы. Але гэта было ў падвальнай камеры, дзе мала святла. Натуральна, ніякага кампутара там не было, таму я не мог азнаёміцца з матэрыяламі, якія былі на лічбавых носьбітах. Мяне папярэдзілі, што я магу чытаць толькі пісьмовыя паказанні і змесціва шматлікіх дыскаў, якія былі прыкладзены да матэрыялаў справы, заставалася для мяне загадкай. Усе дыскі былі апячатаныя і дастаць іх, не сарваўшы пломбу, я не мог. Больш за тое мяне папярэдзілі, што калі я гэта зраблю, то зараблю яшчэ адзін артыкул да тых, якія ў мяне ўжо ёсць. Але даставаць дыскі з канвертаў усё роўна не мела сэнсу, бо азнаёміцца з іх змесцівам было ўсё роўна няма на чым".
"Гэта ўдар па сваяках"
- Ягор Яўстратаў на судзе ў студзені 2021 года. Фота: spring96.org
Мужчына ўзгадваючы суды, кажа, што гэта было руцінна і манатонна, але ён быў рады нават пры такіх умовах пабачыцца са сваякамі.
"Мабыць, самым запамінальным на судзе момантам было тое, калі адзін з адвакатаў заявіў хадайніцтва аб праглядзе роліка МУС, які раней паказвалі па тэлебачанні. Яны так спяшаліся зрабіць рэпартаж, што выкарыстоўвалі ў ім кадры аператыўнай здымкі з даху, на якіх выразна відаць, што нас — удзельнікаў акцыі — дакладна не пяць. Сам суддзя Шаўцоў, які вёў працэс, да гэтага запэўніваў, што нас было пяцёра... Ён нават асабіста ўслых пералічваў людзей, якія трапілі на камеру майго тэлефона, і, сапраўды, у кадры майго тэлефона ні разу адначасова не аказвалася больш за два-тры чалавекі. І вось, калі яму далі доказ, што нас было на месцы дакладна не пяць, ён абвясціў тут жа абвясціў аб заканчэнні пасяджэння і прызначыў наступнае праз тыдзень. А праз тыдзень гэты факт спецыяльна не ўспаміналі".
Прысуд у тры гады і два месяцы калоніі Ягор, з ягоных словаў, успрыняў спакойна. Але падчас размовы мужчына ўвесь час нагадваў, што цяжэй было сваякам.
"Мне цяжэй было разумець, што гэта ўдар па сваяках. Але для мяне нармальна. У той час былі такія прысуды — у два-тры гады пазбаўлення. Крыху раней давалі мякчэй тэрміны, а праз паўгода-год многім ужо прызначалі па сем-восем гадоў калоніі. Ну я трапіў у такі перыяд. Потым у калоніі я сустракаў людзей, якім за каментар два гады давалі, а ў мяне за дзеянне — тры".
Фігуранты справы падалі апеляцыю, а пракурорка, у сваю чаргу, пратэст. Пасяджэнне прайшло ў адсутнасць Ягора і іншых.
"Па справе былі памылкі пракуроркі — яна прызначыла штраф крыху меншы, які прадугледжвае заканадаўства. І таму гэты пратэст, хоць і фармальна, пагаршаў наша становішча. Таму нас павінны былі прывезці на разгляд скаргі, але гэтага не адбылося. Проста ў нейкі момант прыйшло апавяшчэнне, што ўсё, што хацела пракурорка — задаволіць, а ўсё, што мы — адхіліць".
"Усе мае лісты ў пракуратуру з калоніі і магілёўскай турмы траплялі ў "Нарнію"
Так, праз віцебскае СІЗА Ягор апынуўся ў наваполацкай калоніі № 1. Гэта была вясна 2021-га года, таму мужчына быў там адным з першых асуджаных па палітычных матывах. Ён быў на двух прафілактычных уліках: "як схільны да экстрэмісцкай і іншай дэструктыўнай дзейнасці" і "схільны да агрэсіі". На сабе Ягор насіў характэрную "жоўтую бірку".
"Напэўна, "Валадарка", з пункту гледжання захавання правоў, была самым нядрэнным месцам. Там, калі скаргу адпраўляеш, табе прыносяць паперу на подпіс, што скарга сапраўды адпраўлена. У гэтым плане жодзінская турма, дарэчы, таксама худа-бедна працавала. А вось усе мае лісты ў пракуратуру з наваполацкай калоніі і магілёўскай турмы проста траплялі ў "Нарнію".
У кожным СІЗА былі свае асаблівасці. У Жодзіне, напрыклад, камеры куды больш і прасторней, чым на "Валадарцы", але бывае, што колькасць людзей у камеры перавышала колькасць ложкаў. Ложкаў — 12, а нас у камеры — 14. Двое ноччу не спяць, але потым днём маглі адаспацца. Затое на "Валадарцы" было дазволена крыху больш, чым у астатніх месцах, сядзець было прасцей. А віцебскае СІЗА — паказальнае месца. Я там прабыў усяго дзесяць дзён, але там было складаней за ўсё: пастаянныя прыборкі, матрацы днём скручваліся і складваліся наверх, сумкі вымаліся і складаліся на ніжнія ярусы — проста праца дзеля працы без якога-небудзь сэнсу і неабходнасці".
"Кожны хацеў выйсці на сваіх умовах, а не прасіць памілаванне ў чалавека, якога ніхто не выбіраў"
- Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
Былы вязень успамінае, што ў 2021 годзе ў калонію прыйшло каля 20 лістоў палітвязням з прапановай на напісаць памілаванне. Мужчына адмовіўся ад гэтага.
"Неўзабаве пасля лістоў у калонію прыехалі пракуроры, выклікалі ў кабінет па адным усіх палітычных, дзе прапаноўвалі напісаць прашэнне аб памілаванні. Пры гутарцы з пракурорам супрацоўнікаў калоніі ў кабінеце не было, таму ўсё адбывалася без псіхалагічнага ціску. Аднак амаль ніхто не пагадзіўся. Усе думалі, што і так гэта ўсё хутка скончыцца. Кожны хацеў выйсці на сваіх умовах, а не прасіць памілаванне ў чалавека, якога ніхто не выбіраў. Ды і ў гэты інстытут [памілавання] ніхто не верыў, і, як аказалася, ён не працуе. Ніякіх санкцый за маю адмову пісаць прашэнне да мяне не ўжывалася. Ды і не маглі адправіць адразу 30 чалавек у ШІЗА. А яшчэ адзін раз прапаноўвалі расказаць на відэакамеру, што я "выправіўся і ўсвядоміў свае памылкі". Падобныя відэазапісы потым адпраўляліся на дзяржаўнае ТБ і перыядычна круціліся ў навінах. Опер Багданаў А.А., які мне гэта прапаноўваў, спрабаваў падчапіць на кручок хуткім вызваленнем, але я адмовіўся. Пазней у лісце сваякам я высмеяў гэтую недарэчную спробу, і той ліст я хутчэй пісаў самому Багданаву. Ведаў, што ён будзе яго чытаць. Ён і прачытаў, але вось ліст за межы калоніі не выпусціў".
"ШІЗА ў калоніі — зброя індывідуальнага паражэння"
Перыядычна ў калоніі Ягора змяшчалі ў штрафны ізалятар (ШІЗА), а потым — у памяшканне камернага тыпу (ПКТ).
"У ШІЗА я трапляў часта. За два месяцы мог тройчы з'ездзіць на 10 сутак. У цэлым у ВК-1 я знаходзіўся не так ужо і доўга, усяго пяць з паловай месяцаў, з якіх у атрадзе прабыў каля двух з паловай. Астатні час прыйшлося як раз на ШІЗА і ПКТ. Упершыню ў ШІЗА я трапіў амаль адразу пасля прыезду ў лагер, калі яшчэ быў на "каранціне", натуральна, па разнарадцы.
Самы просты спосаб знайсці фармальнае парушэнне — гэта праверыць асабістыя рэчы асуджанага і параўнаць іх з вопісам гэтых рэчаў. Прычапіцца да майго вопісу рэчаў было ўвогуле складана, але атраднік, якому даручылі скласці рапарт на мяне, вельмі стараўся знайсці неадпаведнасць, падышоў да выканання пастаўленай задачы творча. Убачыў у мяне ў сумцы сшытак без вокладкі, якая менавіта ў такім выглядзе і прадавалася ў краме. На яго погляд такі сшытак, раз ён не мае вокладкі, у вопісу павінны быць запісаны як "набор старонак". Зразумела, калі б я запісаў яго як набор старонак, то ён рэзка зноў стаў б сшыткам. Акрамя гэтага, з маёй сумкі знікла адна цыгарэта, так што замест упісаных у вопіс рэчаў 720 штук былі толькі 719. Гэтага цалкам дастаткова, каб скласці рапарт аб парушэнні. Так, вясной 2021 года, я ўпершыню апынуўся ў ШІЗА на 10 сутак і адразу ў самы небяспечны перыяд — міжсезонку. Батарэі толькі-толькі адключылі, і, быццам гэтага мала, спецыяльна ствараліся скразнякі, так што ў летняй турэмнай вопратцы было холадна.
Наогул ШІЗА ў калоніі — зброя індывідуальнага паражэння. Ствараюцца ўсе ўмовы, каб падарваць здароўе чалавека. Калі ў калоніі адбываліся збіванні, то гэта абавязкова здаралася менавіта ў ШІЗА, далей ад вачэй сотняў асуджаных. Асабіста і не бачыў, каб кагосьці збівалі ў самім лагеры, а ў ШІЗА гэта было звычайнай практыкай. Кожную раніцу ў ШІЗА ўсіх ставілі на расцяжку. Там гэта называецца "поза для надгляду". Акрамя гэтага, у кожную камеру пад стол вылівалі пяцілітровую каністру хлоркі, нібыта для дэзінфекцыі памяшкання. Інвентара для ўборкі асабліва не было, таму даводзілася прыбіраць усё гэта нейкай анучай, выціскаць яе ў рукамыйніцу і так па крузе, пакуль усе пяць літраў не збярэш. Усё гэта рабілася для прыніжэння чалавечай годнасці. У прынцыпе, былы начальнік ПК-1 Андрэй Пальчык і не хаваў гэтага. Ён у адкрытую казаў, што зэкі для яго бруд пад пазногцямі, і яму прасцей зэка спісаць, чым сабаку. Пальчык быў гэтакім царком у сваім лагеры, дзе спрабаваў кантраляваць усё. Многія элементы ціску на зняволеных, якія ўведзеныя на ПК-1, гэта выключна яго асабістая ініцыятыва. Па сваёй натуры ён схільны да садызму, а праз прыніжэнне навакольных праяўляе свой аўтарытэт. Напрыклад, калі ў чалавека ў ШІЗА разбалеўся зуб, то па ўсіх правілах яго павінны адправіць да стаматолага на лячэнне. Але Пальчык прыдумаў, што зубы ў ШІЗА і ПКТ не лечаць, а толькі выдаляюць. І калі згаджаешся вырваць зуб, то толькі тады ён даваў каманду вывесці асуджанага да стаматолага. Ён быў зацікаўлены, каб чалавек выйшаў з ШІЗА без зубоў, з застужанымі ныркамі, падарваным здароўем. У яго быў такі выраз, які ён шмат каму казаў: "Ты сядзеш у ШІЗА адзін, а выйдзеце ўтрох — ты, твой гемарой і сухоты".
"Мог ударыць нагой таго асуджанага, які бліжэй за ўсё знаходзіўся да яго"
Ягор адзначае, што многія віды ціску і катаванняў у наваполацкай калоніі № 1 з'яўляліся асабістай ініцыятыўнай групай былога начальніка Андрэя Пальчыка:
"Наогул усе гэтыя расцяжкі ШІЗА, збіванні, хлорка, адкрытыя вокны і скразнякі ў зімовы час і, наадварот, закручванне вокнаў на шрубы ў летні — гэта ўсе яго прамыя ўказанні. У тым ліку ён сам не саромеўся ставіць людзей на расцяжку, часта мог ударыць нагой таго асуджанага, які бліжэй за ўсё знаходзіўся да яго на ранішняй праверцы. Але калі Пальчыка не было, па вечарах або ў выходныя дні, то ніхто падобнымі рэчамі не займаўся, праверкі праходзілі максімальна хутка і без якіх-небудзь зневажанняў. А перад ім усе супрацоўнікі калоніі хацелі выслужыцца, прадэманстраваць, што ўсе яго ўказанні выконваюцца, ператрусы супрацоўнікамі праводзіліся дэманстратыўна груба і бесцырымонна.
Наогул па ўсіх паперах у ШІЗА павінна быць цяжка трапіць, бо гэта лічыцца суровай, крайняй формай пакарання. Так, напрыклад, перад ШІЗА наогул павінен быць абавязковы медагляд. Лекар павінен пацвердзіць, што ў цябе няма супрацьпаказанняў да падобнага віда пакарання. Бо ёсць у рэгламенце гутаркі, дысцыплінарныя спагнанні, пазбаўлення чарговых перадач, пазбаўлення кароткіх і працяглых спатканняў... Але на практыцы ў калоніі за любое парушэнне ты проста едзеш на чарговыя 10 сутак, якія лёгка ператвараюцца ў 20 сутак і гэтак далей. Таксама часцяком у ПК-1 на суткі адпраўляюць чалавека перад яго вызваленнем".
"Ідэалагічная праца выклікала ва ўсіх толькі смех ці раздражненне"
- Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
У зняволенні Ягор шмат чытаў. Напрыклад, у ПКТ ён прачытаў "Новую зямлю" і "Сымона-музыку" Якуба Коласа, Ільфа і Пятрова.
"Бібліятэка —савецкая. Таму ўсё, што было ў Савецкім саюзе, было і ў нас. У любой турме шырокі выбар класікі".
Былы вязень успамінае, што ідэалагічная праца прысутнічала ва ўсіх месцах зняволення, але, на думку Ягора, яна неэфектыўная.
"Ідэалагічная праца выклікала ва ўсіх толькі смех ці раздражненне — незалежна ад палітычных перакананняў. Усё гэта робіцца абсалютна фармальна і для галачкі. На працягу тыдня ў кожнага атрада дзве-тры лекцыі, якія ў нагрузку даручалі правесці таму ці іншаму супрацоўніку ПК-1. Вядома, такі супрацоўнік зусім не зацікаўлены ў падобнай працы, бо яго асноўныя абавязкі ніхто за яго не зробіць, а на зарплаце лекцыі станоўча не адбіваюцца. Па суботах і нядзелях быў абавязковы прагляд нейкіх прапагандысцкіх перадач па дзяржаўным тэлебачанні, але з іх увесь атрад дружна смяяўся. Вядома, выглядала іранічна: сядзець у лагеры і слухаць пра тое, як мы выдатна пры Лукашэнку зажылі. Так што, ідэалагічнае "перавыхаванне" там ніяк не працуе. Я наогул сумняваюся, што існуюць эфектыўныя метады, каб памяняць унутраныя перакананні чалавека".
"З палітычнымі яны стараліся працаваць жорстка, але прыкрываліся ПУР"
Былы зняволены распавядае, што ў ягоным выпадку абышлося без збіванняў — толькі расцяжкамі. Ён тлумачыць гэта тым, што яго наведваў адвакат, падтрымлівалі сваякі, якія ў выпадку чаго маглі звярнуцца ў СМІ.
"Яны разумелі, хто можа данесці да грамадскасці тое, што адбываецца ў лагеры, а хто — не. Бывала, палітычных збівалі, але гэта ўсё ж было радзей. З палітычнымі яны стараліся працаваць жорстка, але прыкрываліся ПУР [правілы ўнутранага распарадку]. Калі дзесьці можна чалавека зламаць і спаслацца на ПУР, то яны гэта зробяць. На маіх вачах сітуацыя ў месцах зняволення пагаршалася — усё станавілася больш жорсткім.
Здаралася ўсякае. Памятаю, адзін хлопец у суседняй камеры ШІЗА за некалькі дзён да вызвалення не хацеў стрыгчыся. Ён не быў палітычным. Яго пабілі і сілком крыва пастрыглі, проста правялі машынкай для стрыжкі па галаве ў некалькіх месцах. Аднак нельга лічыць, што палітычных не чапалі. Быў выпадак, калі групу новапрыбылых у ПК-1 павялі з каранціну на медагляд. Медсястра, якая ў той дзень дзяжурыла ў медчастцы паводзіла сябе нервова і неадэкватна тымі, хто прыбылі на агляд, і крычала: "Адыдзіце ад мяне, ад вас смярдзіць!" Адзін з палітычных, Ігар Пыж'янаў, ёй адказаў, што, калі б яна знаходзілася ў такіх умовах, як яны, то невядома яшчэ які б пах быў ад яе самой. Яе гэта вельмі закранула, і яна наскардзілася супрацоўнікам. Так што ён вельмі хутка апынуўся ў ШІЗА, дзе я меў задавальненне з ім пазнаёміцца. Увесь той час, што Ігар знаходзіўся ў камеры, да яго ставіліся жорстка, кожную раніцу надавалі яму "асаблівую ўвагу", моцна цягнулі [ставілі на расцяжку], білі дубінкай, і па нагах, каб пасадзіць на шпагат. У Пыж'янава была старая траўма нагі, якая рэгулярна давала пра сябе ведаць, ён часам кульгаў, але гэта іх не хвалявала. Пасля такой расцяжкі ён нават быў не здольны самастойна стаць на нагах, даводзілася яму дапамагаць, падымаць яго з падлогі. Вядома, Ігар крычаў так, што гэта было чуваць ва ўсіх суседніх камерах... А тая самая медсястра часцяком прысутнічала на гэтых ранішніх абыходах і выдатна чула ўсе гэтыя крыкі. Калі Пальчык выходзіў з камеры, то казаў ёй: "Яму вельмі сорамна — ён прасіў прабачэння, чулі?"
У ШІЗА адбываліся рэчы і горш: незадоўга да таго, як я заехаў у калонію № 1, там павесіўся асуджаны па наркатычным артыкуле. Кажуць, што на яго целе было шмат пабояў, якія, зразумела, захаваліся пасля смерці. Калі я ўжо там быў, прыязджала следчая, гутарыла са сведкамі з ліку зняволеных, ад іх я і даведаўся пра абставіны здарэння. Можа і гэта выпадак разам з публічнымі інтэрв'ю вызваленых палітвязняў паўплываў на тое, што Пальчыка прыбралі з той калоніі".
Паводле Ягора, усім рэпрэсіям і сваім адкрытым перавышэнням паўнамоцтваў супрацоўнікі ўсё ж усяляк спрабуюць даць выгляд законнасці.
"Віктар Бабарыка паводзіў сябе нават у калоніі як нацыянальны лідар"
- Ягор Яўстратаў падчас адной з акцый пратэсту ў 2020 годзе ў майцы, якую зрабіў сам. Фота прадастаўлена героем
Таксама Ягор успамінае, што ўсім было забаронена размаўляць з палітвязнем Віктарам Бабарыкам.
"У калоніі Віктар Бабарыка не згубіў сваёй годнасці нягледзячы на тое, што хадзіў у турэмнай робе. Але ён усё роўна заставаўся мясцовай зоркай. Калі ён праходзіў, асабліва па пачатку, то ўсе азіраліся і глядзелі на яго. Віктара стараліся трымаць у ізаляцыі, каб з ім ніхто не меў зносіны. Таму яго адправілі ў пякарку, куды проста так не зойдзеш. Мясцовыя яго не чапалі — баяліся яго адвакатаў, агалоскі. Я б сказаў, што Віктар Бабарыка паводзіў сябе нават у калоніі як нацыянальны лідар. Куды б ён не прыйшоў, ён з усімі заўсёды вітаўся. Ён не ведаў нікога, але яго ведалі ўсе.
Таксама ў калоніі Віктар Дзмітрыевіч вырашыў пытанне з бібліятэкай, якое гадамі ніхто не мог вырашыць. Для кожнага атрада была вылучана гадзіна часу на тыдзень, калі можна было арганізавана прыйсці ў бібліятэку і выбраць кнігу. Для майго атрада — умоўна па серадах з 14 да 15 — але праблема ў тым, што ўвесь атрад у гэты дзень быў на промцы і паход у бібліятэку не быў паважнай прычынай, каб пакідаць працоўнае месца. Тым больш у той час палітычныя працавалі па шэсць дзён на тыдзень. А з промкі вярталіся каля 18 гадзін, калі бібліятэка ўжо была зачынена. Віктар Бабарыка неяк намякнуў, што калі гэтае пытанне не вырашыцца, то гэтай справай зоймуцца яго адвакаты. І бібліятэка неўзабаве пачала працаваць да 19-ці гадзін — зняволеныя паспявалі зайсці туды пасля працы.
Але вось нейкія гутаркі з ім было забаронена заводзіць. Калі толькі Віктар Дзмітрыевіч быў размеркаваны ў атрад, адзін зняволены (не палітычны) з ім цёпла пагутарыў, падтрымаў яго. Гэта была прыватная размова, без лішніх сведак. Але пра гэтую гутарку ў адміністрацыі даведаліся і таго чалавека вельмі хутка адправілі ў ШІЗА. І тыя, хто з ім сядзеў у адной камеры, пазней распавядалі, што, як яго цягнулі [ставілі на шпагат, пры гэтым білі па нагах], даўно так нікога не цягнулі. Гэта рабілася ў настаўленне астатнім. Пагалоска па лагеры хутка разыходзіцца, так што ўсе зразумелі, якія будуць наступствы ад зносін з Бабарыкам. Верагодна, з секцыі, у якой жыў Віктар Дзмітрыевіч, былі нейкія жучкі. Такіх людзей звычайна садзяць у маленькія секцыі на чатыры-шэсць чалавека, разам з загадчыкамі гаспадаркі, каб яны былі заўсёды навідавоку".
"Тэма грошай і карупцыя ідуць рука аб руку ў калоніі"
У наваполацкай калоніі для палітычных зняволеных устаноўлены шасцідзённы працоўны тыдзень на прамысловай зоне.
"Там працы няма, але ўсе пры гэтым павінны хадзіць на промку — гэта праца на статыстыку, па паперах 100% выхад. Яшчэ калі мы толькі прыехалі ў Наваполацк і былі на каранціне, усіх прымушалі напісаць заяву, што ўвесь будучы заробак з промкі кожны добраахвотна згодны пералічваць на патрэбы калоніі. Нам адразу агучылі, што заробак за месяц складзе каля двух рублёў у месяц, так што ніхто асабліва не разлічваў на гэтыя грошы, таму большасць даволі ахвотна такую заяву напісалі, нікому не хацелася трапіць "на аловак". І ўсё ж гэтая абавязалаўка некаторых абурала. Я і Глеб Гатоўка, а можа і яшчэ хтосьці, не сталі нічога пісаць. Так што мае тры-чатыры рублі ў месяц я атрымліваў проста на свой рахунак, а не адпраўляў у фонд лагера. Наогул некалькі палітвязняў пазней адмовіліся ад выхаду на промку, напісаўшы заяву на імя начальніка калоніі, што лічаць гэтую працу рабствам і прымусовай працай. Іх, вядома, адправілі ў ПКТ і пазней прызначылі турэмны рэжым.
"Нібыта хацеў да першай гадавіны пратэстаў арганізаваць стачку на прамзоне", — былы палітвязень
Наогул тэма грошай, якія паступаюць, і карупцыя ідуць рука аб руку ў калоніі. Напэўна, па бухгалтэрыі нам усім налічваюцца прыстойныя сумы ў заробную ведамасць за выпрацоўку, але пасля з гэтай сумы спісваецца на тваё ж утрыманне, харчаванне, аплата лагернай робы і ўсе іншыя выдаткі. Ну а пара-тройка рублёў дастаецца самому зэку, якія тут жа пералічваюцца ў фонд лагера.
У ПК-1 досыць шмат пенсіянераў, якія атрымліваюць штомесячную пенсію ў памеры, устаноўленым дзяржавай. Толькі пенсія праходзіць праз лагерную бухгалтэрыю і з яе таксама спісваецца велізарная частка на гэтыя ж самыя патрэбы — аплата ўтрымання пенсіянера ў лагеры за яго ж пенсію. На асабісты рахунак добра калі даходзіць пара базавых ад усёй пенсіі. Хто загадзя здагадаўся, перааформіў пенсію на сваю пажылую жонку. У тэорыі можна выклікаць адваката і аформіць даверанасць на атрыманне пенсіі на сваяка, але адміністрацыя ПК-1 усяляк гэтаму перашкаджае, не пускаючы адвакатаў у лагер або саджаючы такіх пенсіянераў у ШІЗА.
Таксама зняволеных прымушалі штомесяц пералічваць грошы ў фонд атрада, калі ў таго грошы на рахунку, вядома, вадзіліся. Сума магла мяняцца, пры мне гэтая "даніна" складала 20 рублёў у месяц. Гэта такі ўзаконены рэкет, па сутнасці. На палітычных забаранілі гэтую практыку распаўсюджваць. Тыя, хто адмаўляўся, неўзабаве траплялі ў ШІЗА і наогул станавіліся "злоснікамі" [злосныя парушальнікі рэжыму] з усімі вынікаючымі наступствамі: ад магчымасці закупляцца не больш чым на дзве базавыя ў месяц (супраць пяці базавых у астатніх), пазбаўленнем перадач з дома, горшымі ўмовамі працы на промцы — рычагоў уздзеяння хапала, каб прымусіць асуджанага "добраахвотна" плаціць грошы".
"Супрацоўнікі дагэтуль баяцца скаргаў і публічнасці"
Падчас размовы Ягор некалькі разоў згадвае, што публічнасць і фіксацыя рознымі спосабамі парушэнняў — гэта важна. Ён тлумачыць чаму.
"Для мяне асабіста гэта важна. Не так важна, што здарылася б са мной, але людзі павінны пра гэта ведаць. Тым больш мне хутка стаў зразумелы "відэлец" іх магчымасцяў і нічога сверхкрытычнага я для сябе там не бачыў. Таксама супрацоўнікі дагэтуль баяцца скаргаў і публічнасці. Яны і самі адзін аднаго здаюць, не давяраюць. Колькі было выпадкаў, што саджалі начальнікаў атрада за тое, што мабільны тэлефон камусьці пранёс. Здаюць адзін аднаго не толькі зэкі, але і супрацоўнікі калоній.
Дзесьці раз на месяц у калонію прыязджаў пракурор, да якога на прыём мог запісацца любы зняволены, але вось палітычных да яго не дапускалі. У мяне не было магчымасці туды трапіць. Адміністрацыя баялася, што патэнцыйна мог рушыць услед нейкі пісьмовы зварот да пракурора, на які яму давялося б рэагаваць.
Калі б Пальчык сапраўды быў такім бясстрашным і ўсёмагутным, якім спрабаваў здавацца, ён бы не хаваў палітычных ад пракурораў, і наадварот. Нават у гэтых фармальных прыездах усе яны бачылі для сябе пагрозу. Калі ў мяне быў суд, паводле якога мяне павінны былі перавесці на турэмны рэжым утрымання, адвакат спрабаваў аспрэчыць кожнае парушэнне, што я раней атрымаў у лагеры. І гэта быў чарговы фарс, а не суд. Усё пытанне ў тым, на колькі гадоў цябе адправяць у турму. Пасля суда адвакат параіў напісаць мне асабіста скаргу пракурору і аспрэчыць усе тыя парушэнні, якія на мяне павесілі ў ПК-1. Я тады ўтрымліваўся ў ПКТ, і супрацоўнікі разумелі, што я магу напісаць такую паперу, бо яны таксама чулі гэтую параду ад адваката. Так што як толькі я сеў за стол і ўзяў у рукі асадку, задняй датай мне выпісалі нейкае парушэнне, і з ПКТ вярнулі назад у ШІЗА, дзе не прадугледжаны ні асадка, ні папера. У ШІЗА я ўтрымліваўся ўжо да самага ад'езду ў турму ў Магілёве. Для іх гэта быў легальны спосаб зрабіць так, каб я нічога нікуды не напісаў.
Усе яны баяцца афіцыйных папер, а публічнасці, я думаю, яшчэ больш".
Ягор кажа, што пісаў шмат зваротаў да пракурора, бо часу было з запасам.
"Я, вядома, не верыў, што скаргі могуць нешта кардынальна памяняць, але быў упэўнены, што ўсе парушэнні трэба фіксаваць. Пракурор ім не сябар нейкі — ён за чарговую зорачку на сваіх пагонах з радасцю раскруціць любога з іх на крымінальную справу. Цяпер на такія справы накладзены табу, таму і трэба ўсё фіксаваць, каб у будучыні кожны адказаў за свае дзеянні".
"Аператыўна там медыцынскую дапамогу не акажуць"
- Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
Узровень медыцынскай дапамогі ў калоніі Ягор расцэньвае як вельмі нізкі:
"У медчастку вельмі неахвотна вадзілі, трапіць туды — цэлы квэст. Ды і агляд у лекара праходзіў хутчэй фармальна. Трэба заўсёды было даказваць, што табе патрэбна медыцынская дапамога, што табе дрэнна. А калі ты палітычны, то даказваць што-небудзь у прынцыпе сэнсу не мела. Максімум — дадуць пігулку. Калі стала дрэнна ўвечары, так прыём у лекара ўсё роўна толькі не раней за дзесяць раніцы. Аператыўна там медыцынскую дапамогу не акажуць, разлічвай толькі на сябе.
Сам я больш-менш здаровым сеў, і амаль такім жа выйшаў. Трохі зрок пагоршыўся ў турме, праўда, зубы, вядома, патрабавалі ўмяшання. Але гэта ўсё папраўна. А вось тыя, у каго сур'ёзныя праблемы са здароўем, хранічныя, там істотна яго пагаршаюць.
У мае першыя 10 сутак у ШІЗА ў майго сукамерніка С.А. Пінчука па асабістым распараджэнні Пальчыка забралі кліфт [верхнюю куртку]. Гэта быў канец красавіка— анамальна халодны для нашых шырот. Чуў тады па радыё, што тэмпература на вуліцы ў начны час апускалася да +1 - +3, хоць днём была не моцна вышэй 8-10 цяпла. Батарэі адключаныя, акно адкрыта, у камеры скразняк, а Пінчук суткамі ходзіць у адных штанах і майцы-алкашцы. У адну такую ноч ён проста страціў прытомнасць ад пераахаладжэння. Так і ляжаў на падлозе, пакуль дзяжурны медбрат не прыйшоў. Замерылі тэмпературу, градуснік паказаў 35,1. Медбрат зрабіў яму нейкі разаграваючы масаж, але, галоўнае, вельмі рэкамендаваў папрасіць прабачэння перад начальнікам калоніі, каб той аддаў кліфт. Ды толькі і ў кліфце цяплей не было. Тэмпературныя нормы наогул прапісаныя, у тым ліку і для ШІЗА, і як быццам нават павінны выконвацца, ды толькі ніхто ў гэтым не адміністрацыі не зацікаўлены".
"Камусьці не падабаецца турэмны рэжым, таму што ціснуць сцены"
У калоніі Ягор быў абмежаваны ў кантактах са сваякамі: у званках, спатканнях і карэспандэнцыі ў абодва бакі. А потым яго і зусім перавялі на турэмны рэжым да канца тэрміну.
"Мне сказалі: "Маўчаў бы — сядзеў бы тут далей!" Але я лічу апублічванне правільным. Ды і ў турме мне было лепш насамрэч".
На думку Ягора, у адміністрацыі калоніі таксама ёсць план па пераводу на турэмны рэжым.
"Тут застаецца толькі вызначыць, каго менавіта адправіць у турму з калоніі. Вельмі часта назад адпраўляюць тых, хто толькі нядаўна прыехаў з турмы. Проста закрываюць зноўку, як, напрыклад, Яўгена Афнагеля. 90%, калі ты прыехаў з турмы, то ў турму і вернешся. І гэта не толькі з палітычнымі, так працуе з усімі.
Я быў у магілёўскай турме, і адчуваў там сябе нядрэнна. Былі кнігі заўсёды пад рукой, а тое, што вакол мяне чатыры сцяны — не турбавала. Камусьці не падабаецца турэмны рэжым, сцены некаторым вельмі ціснуць на псіхіку, ім трэба неба над галавой, сонца, зносіны — усё то, чаго ты ў турме пазбаўлены.
Па ўмовах пасля калоніі № 1 мне ў Магілёве было больш чым камфортна. Можна было парадавацца ўжо ад аднаго таго факту, што ў турме працавала ацяпленне. Нейкіх збіванняў я не бачыў і пра такія выпадкі не чуў за час майго знаходжання ў СТ-4, перастаў з такой рэгулярнасць трапляць у ШІЗА. У цэлым, можна казаць пра паляпшэнне ўмоваў утрымання, хоць на паперы гэта і лічылася пагаршэннем".
"Часта ладзяць правакацыі, калі трэба раскруціць каго-небудзь на новы артыкул"
У нейкі момант у зняволеных сталі забіраць станкі для галення, але спачатку толькі ў палітычных. Ягор гэта называе адным са спосабаў ціску на палітвязняў.
"У нас сталі забіраць станкі для галення, складалі іх у асобны пакет і выдавалі тройчы на тыдзень. І была такая абсурдная сітуацыя, калі ў зняволенага, які знаходзіцца на прафуліку як "схільны да суіцыду", быў на руках станок, а ў палітычнага — не. А неяк пакет з нашымі станкамі і зусім страцілі. У пакеце тым былі станкі для галення адразу пецярых сукамернікаў, дарагія, іх з дому сваякі дасылалі, у кагосьці нават трымер там захоўваўся. Мы паведамілі пра гэта адміністрацыі турмы на абходзе з просьбай разабрацца ў сітуацыі і знайсці нашы станкі, так нам у той жа дзень зладзілі ператрус у камеры. У выніку, засталіся і без станкоў, яшчэ і ў ШІЗА паехалі. Аднаго адправілі на 10 сутак, а мяне — на 20".
У 2022 годзе ў магілёўскай турме здарылася забойства, распавядае Ягор:
"У месцах зняволення часта ладзяць правакацыі, калі трэба раскруціць каго-небудзь на новы артыкул. Новы артыкул — новы тэрмін. Так здарылася, напрыклад, з Іванам Вярбіцкім, якога асудзілі праз такую правакацыю паводле артыкула 411 Крымінальнага кодэкса. Яе дапамог ажыццявіць асуджаны з псіхічным засмучэннем Барысевіч. У яго не было сваякоў, таму за гарбату і цыгарэты ён выконваў такія брудныя сакрэтныя даручэнні ад опера С.І. Нікіціна. Вярбіцкі тады сядзеў у "двайніку" як раз з гэтым Барысевічам. Як распавёў мне Іван Францавіч, у іх з Барысевічам была працяглая слоўная сварка, за якой у гэты час назіралі супрацоўнікі СТ-4, у тым ліку і Нікіцін. У нейкі момант Вярбіцкі даў у морду Барысевічу і толькі пасля гэтага дзверы адчыніліся і ў камеру ўвайшлі з задаволенай усмешкай усе тыя, хто назіраў за канфліктам. Сваёй мэты яны тады дамагліся. Дарэчы, у наступстве гэтага зэка, Барысевіча, у турме зарэзаў іншы зняволены, асуджаны па шэрагу артыкулаў, у тым ліку за нанясенне цяжкіх цялесных пашкоджанняў свой цяжарнай жонцы. Апошні мыйкай [лязом] перарэзаў горла Барысевічу. Хтосьці нават казаў, што спрабаваў цалкам галаву адрэзаць. Што адбылося паміж імі — дакладна ніхто не ведае. Усё адбывалася на першым паверсе, а я ў гэты перыяд быў на трэцім. Прыязджалі следчыя ў турму. Для беларускай сістэмы гэта гучны выпадак, зусім не радавы".
Пасля гэтага станкі сталі забіраць ва ўсіх зняволеных турмы без выключэнняў.
"Хутка зляцелі ружовыя акуляры"
- Ягор Яўстратаў. Фота: spring96.org
30 жніўня 2023 года Ягор вызваліўся з магілёўскай турмы № 4. Мужчына ўспамінае, што ўжо на ранішнюю праверку апрануў вопратку, якую загадзя падрыхтаваў, каб не выходзіць у турэмнай робе. Пры вызваленні ў яго забралі ўсе запісы.
"Я з імі вельмі доўга спрачаўся на гэты конт, не хацеў сыходзіць. Мне ўпрошвалі пакінуць памяшканне турмы, казалі, што сваякі мяне там чакаюць, нават міліцыю пагражалі выклікаць. На што я адказаў, што сваякі мяне чакалі тры гады — тры гадзіны яшчэ пацерпяць. Ніякіх папер, што яны нешта забралі, мне не выдалі.
Да вызвалення я ў многіх пытаўся пра першыя адчуванні на волі. Усе казалі, што ўсё будзе здавацца новым. Напрыклад, ты можаш пайсці ў краму і проста хадзіць паміж радамі. Проста пайсці туды, куды захочаш, як вольны чалавек. Але да свабоды хутка прывыкаеш. Цяпер мне здаецца, што гэтыя тры гады зняволення былі калісьці даўно..."
Каля паўгода пасля вызвалення Ягор жыў у Беларусі.
"Але ў мяне хутка зляцелі ружовыя акуляры і я зразумеў, што жыць там я не змагу. З працай таксама было складана".
З нядаўняга часу Ягор жыве ў іншай краіне і спрабуе ўладкавацца. Яму трэба вывучыць новую мову, легалізавацца, пайсці вучыцца і знайсці працу. Пакуль, як кажа Ягор, складана меркаваць, што яго чакае ў будучыні, але ён дапускае, што можа вярнуцца ў Беларусь.
Падтрымаць Ягора фінансава:
Дапамога былому палітвязню адаптавацца ў Польшчы пасля эвакуацыі з Беларусі
"Раптам падумаў, што пэўна я не магу лічыць сябе самотным пасля 2020 года?"
