Заключэнне экспертаў і юрыстаў ПЦ «Вясна» па крымінальнай справе Андрэя Цімафеенкі па арт. 366 КК
Андрэй Цімафеенка ў судзе. Фота: TUT.BY
2 снежня ў судзе Кастрычніцкага раёна Віцебска быў абвешчаны прысуд па крымінальнай справе віцябляніна Андрэя Цімафеенкі, абвінавачанага па ч. 1 ст. 366 КК (Гвалт альбо пагроза ў дачыненні да службовай асобы, якая выконвае службовыя абавязкі, або іншай асобы, якая выконвае грамадскі абавязак). Суддзя Сняжана Кіндзеева агучыла прысуд: два гады пазбаўлення волі ў калоніі агульнага рэжыму. Эксперты і юрысты ПЦ «Вясна» прааналізавалі справу Андрэя Цімафеенкі і прыйшлі да наступных высноў.
Віцебск: два гады пазбаўлення волі за тое, што рукой адштурхнуў вайскоўца
Кантэкст, заканадаўства аб мірных сходах, захаванне і заахвочванне правоў і свабод
У маі 2020 года стартавала кампанія па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Перадвыбарная сітуацыя характарызавалася нябачанымі па маштабах і характары рэпрэсіямі ў дачыненні да прэтэндэнтаў, кандыдатаў, членаў іх штабаў, актывістаў і звычайных выбаршчыкаў: больш за 1 500 грамадзян сталі ахвярамі адвольных затрыманняў, арыштаў і несправядлівых судовых спагнанняў. Некалькі дзясяткаў чалавек падвергліся крымінальнаму пераследу, з іх 25 чалавек праваабарончай супольнасцю былі прызнаныя палітычнымі зняволенымі.
Паўсюдныя парушэнні выбарчага заканадаўства, ціск на выбаршчыкаў, непразрыстая дзейнасць выбарчых камісій прадказальна выліліся ў недавер да дакучліва прагназуемых, а пасля і абвешчаных уладамі вынікаў выбараў. Гэтая акалічнасць у сукупнасці з паспелым у грамадстве запытам на палітычныя перамены паслужыла трыгерам да масавых мірных выступленняў грамадзян у большасці гарадоў краіны з пратэстамі супраць фальсіфікацыі выбараў. Гэтыя мірныя акцыі пратэсту ўлады паспяшаліся неабгрунтавана аднесці да разраду масавых беспарадкаў. Дэманстранты і выпадковыя прахожыя былі атакаваныя спецпадраздзяленнямі МУС з непрапарцыянальным прымяненнем фізічнай сілы, спецсродкаў і зброі. У дачыненні да некалькіх тысяч затрыманых пры затрыманні, транспарціроўцы і ўтрыманні ў аддзелах і ізалятарах унутраных спраў, іншых памяшканнях, якія выкарыстоўваюцца для ўтрымання затрыманых (спартыўныя залы, гаражы АУС) былі паўсюдна, мэтанакіравана і арганізавана ўжытыя катаванні і іншыя віды забароненага абыходжання. Такія акты і асобы, якія іх здзяйснялі (у асноўным - супрацоўнікі спецыяльных падраздзяленняў МУС) былі дэманстратыўна адобраны і падтрыманы вышэйшымі службовымі асобамі дзяржавы, у тым ліку - Аляксандрам Лукашэнкам. Расследаванні катаванняў не вядуцца; кіраўнікі падраздзяленняў МУС, якія дапусцілі ўчыненне масавых злачынстваў падначаленымі, не адхіленыя ад пасады, а вінаватыя асобы па-ранейшаму выходзяць у форме без знакаў адрознення і ў масках на падаўленне пратэстаў і затрыманні дэманстрантаў. Такім чынам, гвалт, сімвалам якога сталі людзі ў чорнай або ахоўнай форме без знакаў адрознення, але ў масках і са спецыяльным рыштункам, застаўся беспакараным, а грамадзяне, затрыманыя за ўдзел у мірных пратэстах, зноў падвяргаюцца небяспецы стаць чарговымі ахвярамі катаванняў у аўтатранспарце спецслужбаў або ў памяшканнях раённых аддзелаў і ізалятараў МУС.
Варта падкрэсліць, што заканадаўства аб масавых мерапрыемствах у Беларусі змяшчае шматлікія недахопы, якія істотным чынам перашкаджаюць рэалізацыі права на мірны сход і свабоды выказвання меркавання: Еўрапейская камісія за дэмакратыю праз права (Венецыянская камісія) сумесна з Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ пасля абмеркавання закона "Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь" на прадмет яго адпаведнасці міжнародным нормам у 2012 годзе прызнала закон не адпаведным міжнародным стандартам у галіне правоў чалавека. У прыватнасці, падвергнуты крытыцы вызначэнне масавых мерапрыемстваў у Законе, абмежаванне даступнасці грамадскіх месцаў для правядзення сходаў, дазвольны парадак правядзення. За любыя, нават фармальныя, парушэнні Закона прадугледжана адказнасць у выглядзе буйных штрафаў (да 50 базавых велічынь – 1350 беларускіх рублёў) і адміністрацыйнага арышту тэрмінам да 15 сутак за кожны факт парушэння. Характар абмежаванняў, якія накладаюцца законам і ўжываюцца на практыцы ў сукупнасці такі, што практычна выключае магчымасць рэалізацыі права на мірны сход і свабоды выказвання меркаванняў.
Грамадскасць і ўлады рэзка разыходзяцца ў ацэнцы правамернасці такіх абмежаванняў; улады патрабуюць няўхільнага захавання абмежавальных патрабаванняў, тлумачачы кожны з актаў непадпарадкавання як супрацьпраўнае дзеянне. Такое тлумачэнне дазваляе ўладам расцэньваць акты непадпарадкавання сваім завышаным патрабаванням, якія самі па сабе накіраваныя толькі на рэалізацыю міжнародна прызнаных правоў і асноўных свабод (як правіла, у адсутнасць дапушчальных прычын для абмежаванняў гэтых правоў і свабод) як парушэнні закона, і ўжываць гвалт для спынення гэтага "парушэння".
Праваабаронцы і міжнародныя арганізацыі неаднаразова крытыкавалі ўлады за такога кшталту практыку. У прыватнасці, камітэт па правах чалавека ААН у заключных заўвагах па пятым перыядычным дакладзе Беларусі ў 2018 годзе рэкамендаваў «перагледзець свае законы, падзаконныя акты і практыку, у тым ліку Закон «Аб масавых мерапрыемствах», каб гарантаваць магчымасць карыстання ў поўнай меры правам на свабоду сходаў як у заканадаўстве, так і на практыцы, і забяспечыць, каб любыя абмежаванні на свабоду сходаў, у тым ліку шляхам прымянення адміністрацыйных і крымінальных пакаранняў да асоб, якія рэалізуюць гэта права, адпавядалі строгім патрабаванням артыкула 21 Пакта. Дзяржаве-ўдзельніку варта неадкладным і дзейсным чынам расследаваць усе выпадкі празмернага прымянення сілы супрацоўнікамі праваахоўных органаў, адвольных арыштаў і затрыманняў удзельнікаў мірных пратэстаў і прыцягнуць да адказнасці вінаватых".
Мы, юрысты і эксперты ПЦ "Вясна", падзяляем і падтрымліваем такія падыходы і падкрэсліваем, што затрыманне ўдзельнікаў мірных сходаў з'яўляецца адвольным, а з пункту гледжання і ў дачыненні да тэрмінаў нацыянальнага права – не з'яўляецца «законнай дзейнасцю» супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, іншых асоб, «выкананнем імі абавязкаў па ахове грамадскага парадку».
Выкананне працэдуры судовага пасяджэння:
Абвешчаны склад суда, названыя бакі, выкананы працэсуальныя фармальнасці.
- Суддзя суда Кастрычніцкага р-на г. Віцебска Кіндзеева С. А.
- Пракурор - старшы памочнік пракурора г. Віцебска Матвеева К. О.
- Абвінавачваны - Цімафеенка Андрэй Уладзіміравіч, забяспечаны абаронцам
- Абаронца - адвакат Станкевіч Наталля Станіславаўна
- Пацярпелы - начальнік аддзялення баявой службы 7 асобнай спецыяльнай міліцэйскай брыгады ўнутраных войскаў МУС Рэспублікі Беларусь (вайсковая частка 5524) падпалкоўнік Вараб'ёў і. С.
Адводы суду, пракурора, сакратара – не паступалі
Забеспячэнне эфектыўнай абаронай
Адвакат Станкевіч Наталля Станіславаўна. Адвакат займае актыўную пазіцыю, дапытвае сведкаў, якія паказваюць супраць абвінавачанага, пацярпелага,заяўляе хадайніцтвы ў інтарэсах абвінавачванага і дапаўняе пры неабходнасці абгрунтаванне заяўленых абвінавачваным хадайніцтваў.
Захаванне прэзумпцыі невінаватасці
Абвінавачваны падчас судовага паседжання утрымліваўся ў клетцы і канваіраваўся да месца ў зале суду ў кайданках.
Генеральны пракурор А. Швед 15 кастрычніка 2020 г. заявіў аб тым, што "дзяржабвінаваўцы па [ ... ] справах аб парушэнні грамадскага парадку будуць прасіць суд прызначаць максімальныя меры пакарання".
Умовы назірання
Нягледзячы на тое, што судовы працэс не быў абвешчаны закрытым, падчас ажыццяўлення маніторынгу судовага працэсу прадстаўнікі ПЦ «Вясна», прадстаўнікі СМІ і іншыя грамадзяне, якія выказалі жаданне прысутнічаць на судовым пасяджэнні, сутыкнуліся з абмежаваннямі на допуск у залу судовага паседжання. У залу дапускалася абмежаваная колькасць асоб: удзельнікі працэсу (адвакат, пацярпелы, сведкі, пракурор), невядомыя "назіральнікі ў чорным" і блізкія сваякі пры прад'яўленні дакументаў, якія сведчаць асобу. Абгрунтаваннем для такіх абмежаванняў з боку суда была названая цяжкая эпідэміялагічная сітуацыя.
Назіральнікі не змаглі прайсці ў залу, гэтак жа, як і прадстаўнікі незалежных СМІ, праваабаронцы. Пасля звароту праваабаронцаў на гарачую лінію Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь у судовым паседжанні быў абвешчаны перапынак ды ў залу былі дапушчаныя некалькі прадстаўнікоў незалежных СМІ.
У адпаведнасці са ст. 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах СМІ і публіка могуць не дапускацца на ўсе судовае разбіральніцтва або частка яго па меркаваннях маралі, грамадскага парадку або дзяржаўнай бяспекі ў дэмакратычным грамадстве, або калі таго патрабуюць інтарэсы прыватнага жыцця бакоў, або – у той меры, у якой гэта, на думку суду, строга неабходна, – пры асаблівых абставінах, калі публічнасць парушала б інтарэсы правасуддзя.
У адсутнасць афіцыйна абвешчанага ў краіне каранціну альбо якіх-небудзь іншых абмежавальных мер пры наведванні публічных месцаў, такога роду абмежаванні, устаноўленыя судом, з'яўляюцца выбарчымі і празмернымі, ніякім чынам не звязанымі з інтарэсамі правасуддзя.
Варта адзначыць, што на фоне адсутнасці якіх-небудзь каранцінных мер у краіне, у тым ліку абмежаванняў на наведванне грамадзянамі публічных месцаў, правядзенне святочных масавых мерапрыемстваў, у тым ліку якія носяць ідэалагічны і прапагандысцкі характар, такога роду абмежаванні пры правядзенні судовага працэсу носяць відавочны выбарчы характар і рэальнай іх мэтай з'яўляецца стварэнне перашкод у ажыццяўленні маніторынгу судовага пасяджэння.
Акрамя таго, у працэсе правядзення маніторынгу назіральнікі сутыкаліся з іншымі перашкодамі - суддзя, іншыя ўдзельнікі працэсу казалі ціха, хутка і неразборліва.
Даследаванне доказаў. Прысуд
Допыт абвінавачваных, пацярпелых і сведак ажыццяўляюць бакі абвінавачвання і абароны. Суд вядзе падрабязны допыт удзельнікаў працэсу нароўні з пракурорам, што парушае прынцып спаборнасці і надае працэсу інквізіцыйны характар.
Прысудам устаноўлена, што Цімафеенка А. У. 06.09.2020 г.у перыяд з 13 гадзін 00 хвілін па 18 гадзін 00 хвілін (больш дакладны час у ходзе следства ўстанавіць не прадставілася магчымым), ідучы пешшу па маршруце руху па вул. Замкавая –вул. Леніна –вул. Праўды –вул. Смаленская –пр. Маскоўскі ў г. Віцебску сумесна з іншымі грамадзянамі прыняў удзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве –вулічным шэсці, удзельнікі якога неслі бел-чырвона-белыя сцягі, скандавалі лозунгі «Ганьба» і «Жыве Беларусь». Свае дзеяннямі абвінавачваны парушыў устаноўлены Законам Рэспублікі Беларусь "Аб масавых мерапрыемствах" парадак арганізацыі масавых мерапрыемстваў, у сувязі з чым, у наступстве, быў затрыманы і прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці пастановай суда Кастрычніцкага р-на г.Віцебска па арт. 23.34 КаАП (Парушэнне парадку арганізацыі або ўдзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве) у выглядзе штрафу ў памеры 5 базавых велічынь.
Пры гэтым, знаходзячыся каля дома № 19 па вул. Леніна ў г. Віцебску, будучы актыўным удзельнікам несанкцыянаванага масавага мерапрыемства, у мэтах перашкоджання законнай дзейнасці намесніка начальніка штаба – начальніка аддзялення баявой службы 7 асобнай спецыяльнай міліцэйскай брыгады ўнутраных войскаў МУС Рэспублікі Беларусь (в. ч 5524) падпалкоўніка Вараб'ёва І.С., г. зн. службовай асобы, якая выконвае службовыя абавязкі па ахове грамадскага парадку і спыненні адміністрацыйнага правапарушэння, прадугледжанага арт. 23. 34 КаАП, прымусу апошняга да змены характару гэтай дзейнасці шляхам дэстабілізацыі сваімі актыўнымі дзеяннямі ўзмоцненай вайсковай ланцужкі, спрабаваў справакаваць службовую асобу Вараб'ёва І. С. на прымяненне фізічнай сілы і спецыяльных сродкаў, наўмысна і супрацьпраўна станавіўся ў баявую стойку, пры гэтым утрымліваў у руках палімерную бутэльку, замахваўся рукамі і бутэлькай у бок службовай асобы Вараб'ёва І. С., дэманструючы тым самым намер прымяніць да апошняга гвалт, выказваў у яго адрас славесныя пагрозы прымянення гвалту, тым самым выказваў у адрас службовай асобы Вараб'ёва І. С. пагрозы гвалтам, якія той рэальна ўспрымаў і меліся падставы баяцца іх ажыццяўлення, пасля чаго наўмысна і супрацьпраўна нанёс рукамі не менш аднаго траўміруемага ўздзеяння ў вобласць тулава і верхняй левай канечнасці службовай асобы Вараб'ёва І.С. , прычыніўшы апошняму боль, і нанёс пабоі.
Абвінавачваны прызнаў віну часткова і паказаў суду, што ў той дзень браў удзел у сходзе, але не з'яўляўся яго актыўным удзельнікам. Калі міліцыя заступіла дарогу пратэстоўцам, спрабаваў абысці ланцужок па праезнай частцы, і ў гэты момант у яго кірунку пачаў рухацца адзін з супрацоўнікаў МУС, трымаючы дубінку напагатове. Калі апошні пачаў адыходзіць ад яго, сапраўды зрабіў адзін штуршок у плячо, ніякіх вусных пагроз у адрас супрацоўніка не выказваў, у баявую стойку не станавіўся, бутэлькай не размахваў, ланцужок вайскоўцаў не дэстабілізаваў, а проста спрабаваў яе абысці па праезнай частцы.
Пацярпелы суду распавёў, што ажыццяўляў ахову грамадскага парадку і выбыў на месца правядзення несанкцыянаванага сходу грамадзян, дзе ён і яго падначаленыя вайскоўцы сталі ў ланцужок, заступіўшы тым самым дарогу пратэстоўцам. Далей ён убачыў, як адзін з пратэстоўцаў (Цімафеенка) абыходзіць ланцужок па праезнай частцы. Ён павярнуўся да Цімафеенкі так як баяўся, што той мог здзейсніць гвалтоўныя дзеянні ў дачыненні да яго. Цімафеенка ўстаў у баявую стойку, выкрыкваў у яго бок пагрозы "ідзі сюды", падзываў яго рукамі да сябе, і ён успрыняў гэтыя пагрозы, як рэальныя. Пазней пацярпелы зразумеў, што Цімафеенка правакуе яго на прымяненне фізічнай сілы і спецсрэдстваў і адышоў ад яго. Затым у нейкі момант пацярпелы адчуў штуршок у вобласць левага пляча, ад якога ён страціў раўнавагу. Калі павярнуўся, ён убачыў Цімафеенку. Дадзены штуршок успрыняў як напад на яго і прымяненне гвалту ў сувязі з выкананнем абавязкаў па ахове грамадскага парадку.
Цялесныя пашкоджанні яму нанесеныя не былі, бо пацярпелы быў у экіпіроўцы.
У якасці доказаў судом былі запатрабаваныя і агледжаны ў судовым паседжанні відэазапісы падзей, што адбыліся. Адно з іх па ўсёй бачнасці з'яўлялася аператыўнай запісам, які праводзіўся супрацоўнікамі МУС, а другое відэа, зробленае парталам tut.by. Другі запіс з'яўляецца даступным для прагляду і аналізу. Відэа ўтрымлівае рэпартаж з тых падзей у г. Віцебску. Згодна інфармацыі журналістаў, гэта была першая спроба сілавога спынення сходу ў Віцебску – да дадзенага моманту міліцыя не перашкаджала правядзенню сходаў. Гэтак жа з прагляду відэа можна зрабіць выснову аб абсалютна мірным характары сходу, які праходзіў па цэнтральных вуліцах горада 6 верасня.
Тым не менш практычна на ўсім працягу шэсця супрацоўнікі міліцыі перашкаджалі яго правядзенню, перагароджвалі ланцужкамі ім дарогу (пратэстоўцы рухаліся па ходніках), ажыццяўлялі затрыманні грамадзян, ужывалі ў шэрагу выпадкаў фізічную сілу, спецсродкі (гумовыя палкі, газ).
У раёне вул. Леніна дарогу пратэстоўцам перагарадзіў чарговы ланцужок вайскоўцаў унутраных войскаў у спецыяльнай амуніцыі - шлемах, ахоўных камізэльках і шчытах, з гумовымі палкамі ў руках. Варта адзначыць, што вайскоўцы былі без апазнавальных знакаў, якія паказваюць на іх прыналежнасць да той ці іншай сілавой структуры, без індывідуальных нумарных знакаў і ў масках.
Наблізіўшыся да вайскоўцаў пратэстоўцы пачалі крычаць "дайце нам прайсці!", пры гэтым ніякіх гвалтоўных дзеянняў у дачыненні да вайскоўцаў яны не здзяйснялі.
На відэа відаць, як адзін з дэманстрантаў (Цімафеенка) абыходзіць ланцуг па праезнай частцы. Убачыўшы гэта, да яго накіроўваюцца два вайскоўцаў у форме, адзін з якіх пазней вяртаецца да ланцугу, а другі (пацярпелы Вараб'ёў І. С.) працягвае рухацца ў напрамку Цімафееенка, трымаючы ў руках напагатове гумовую палку. У нейкі момант ён падымае яе ў верх, дэманструю сваім рухам гатоўнасць яе ўжыць, затым зноў апускае яе. Цімафеенка ў гэты час стаіць насупраць яго ў звычайнай позе, перакідаючы пластыкавую бутэльку з рук у рукі, на відэа чуваць, як ён кажа яму: "ідзі сюды..." і робіць падзываючыя жэсты рукамі. Ніякіх славесных пагроз прымянення гвалту з боку Цімафеенкі больш не чуваць, рукамі і бутэлькай у бок пацярпелага і іншых вайскоўцаў ён не замахваецца. Праз некаторы час Вараб'ёў паварочваецца да Цімафеенкі спіной і сыходзіць у бок ланцужкі вайскоўцаў, якая ўжо не можа стрымліваць дэманстрантаў. Вараб'ёў сумесна з іншымі вайскоўцамі спрабуе перашкаджаць руху людзей, у гэты момант відаць, як Цімафеенка штурхае пацярпелага ў плячо і той губляе раўнавагу, але не падае. З відэа бачна, што гэта быў хутчэй штуршок, а не ўдар у плячо, што пацвярджае ў сваіх паказаннях і сам пацярпелы. Ніякага траўміруючага ўздзеяння гэты штуршок не меў і пацярпелы не атрымаў ад яго ніякіх траўмаў.
Іншых паказанняў сведак у судовым працэсе заслухана не было. Такім чынам высновы суда будаваліся выключна на паказаннях абвінавачванага, пацярпелага і відэа матэрыялаў, што і было пакладзена ў аснову вынесенага судом прысуду.
Паказанні абвінавачванага былі судом ацэненыя крытычна, а аргументы невінаватасці абвінавачанага ў здзяйсненні інкрымінаванага злачынства наогул не знайшлі адлюстравання ў прысудзе, і ім не была дадзена ацэнка судом.
ЗАКЛЮЧНЫЯ ВЫСНОВЫ
Назіранне за гэтай крымінальнай справай у выніку дае магчымасці зрабіць высновы, якія маюць значэнне для далейшых ацэнак справы і палажэння абвінавачванага.
Эксперты і юрысты ПЦ "Вясна" бачаць палітычныя матывы ў дзеяннях уладаў у дачыненні да абвінавачванага:
Пад палітычнымі матывамі маюцца на ўвазе рэальныя падставы. Важна прааналізаваць не толькі публічна пазначаныя падставы рашэнняў органаў улады, але і выявіць іх сапраўдныя матывы непрымальных у дэмакратычным грамадстве дзеянняў або бяздзейнасці праваахоўных і судовых органаў, іншых суб'ектаў ўладных паўнамоцтваў, накіраваных на дасягненне хоць бы адной з наступных мэтаў:
- умацаванне альбо ўтрыманне ўлады суб'ектамі ўладных паўнамоцтваў;
- недобраахвотнае спыненне або змяненне характару чыёй-небудзь публічнай дзейнасці.
У дзеяннях уладаў, прадстаўленых у гэтай справе МУС, Следчым камітэтам, пракуратурай і судом угледжваюцца абедзве мэты: крымінальны пераслед абвінавачванага распачаты ў перыяд узмацнення рэпрэсій у дачыненні да грамадзянскай супольнасці перад тварам будучай небяспекі страты аўтарытарнай улады прэзідэнтам дзяржавы і страты ўплыву выбудаванай ім сістэмы "выканаўчай вертыкалі ўлады". Затрыманне А. Цімафеенка і разгляд яго справы ў судзе пасля шэрагу палітычных падзей, якія ў корані змянілі адносіны ўладаў і грамадства, якое не ўспрымае больш паўнамоцтваў дзеючай улады, якая захавала сваё становішча ў выніку паўсюдных грубых фальсіфікацый і злоўжыванняў падчас прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня, і абрала адзіным інструментам уплыву на сітуацыю прымяненне брутальнага фізічнага гвалту, які выходзіць за рамкі ўсіх, у тым ліку нацыянальных, прававых нормаў, нароўні з адкрыта сегрэгацыйнай практыкай рэагавання органамі правапарадку і судамі на парушэнне нацыянальнага закона рознымі суб'ектамі. У гэтай абстаноўцы перад дзяржаўнымі інстытутамі, якія захавалі лаяльнасць уладам, стаіць задача татальнага падаўлення мірных пратэстаў, запалохвання дэманстратыўна жорсткімі санкцыямі рознага характару, у тым ліку – крымінальнымі, усіх удзельнікаў і назіральнікаў гэтых працэсаў, і прымусу да адмовы ад ажыццяўлення сваіх правоў і свабод.
Перад наглядам стаяла задача ўсталяваць, ці быў абвінавачваны пазбаўлены волі ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах.
Да паказаных парушэнняў акрамя згаданых раней варта аднесці наступныя:
- мера стрымання ў дачыненні да А.Цімафеенкі была неабгрунтавана абраная ў выглядзе заключэння пад варту. У адпаведнасці з арт. 9 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, ўтрыманне пад вартай асоб, якія чакаюць судовага разбору, не павінна быць агульным правілам, але вызваленне можа ставіцца ў залежнасць ад прадстаўлення гарантый яўкі на суд, яўкі на судовае разбіральніцтва ў любой іншай яго стадыі і, у выпадку неабходнасці, яўкі для выканання прысуду.
Больш падрабязна пытанні абгрунтаванасці заключэння пад варту адлюстраваны ў адпаведных заўвагах агульнага парадку (№8 1992 года і №35 2914 года) - дакументах, дзе выкладзены ў абстрактным выглядзе тлумачэнні камітэта аб нарматыўным змесце адпаведных артыкулаў і палажэнняў Пакта: "Заключэнне пад варту павінна быць заснавана на прынятым у кожным канкрэтным выпадку рашэнні аб тым, што яно абгрунтавана і неабходна з улікам усіх абставінаў для такіх мэтаў, як папярэджанне ўцёкаў, умяшання ў працэс збірання доказаў або рэцыдыву злачынства. Адпаведныя фактары павінны быць прапісаны ў законе і не павінны ўтрымліваць расплывістых і шырокіх стандартаў, такіх як "грамадская небяспека". Утрыманне пад вартай да суда не павінна быць абавязковым для ўсіх абвінавачаных у канкрэтным злачынстве без уліку індывідуальных абставінаў. Акрамя таго, дасудовае ўтрыманне пад вартай павінна прымяняцца не на аснове магчымага прысуду за стан злачынства, а на аснове вызначэння неабходнасці ў гэтай меры стрымання. Суды павінны разглядаць пытанне аб тым, ці дазволяць альтэрнатывы дасудоваму ўтрыманню пад вартай, такія як заклад, электронныя бранзалеты або іншых ўмовы, ліквідаваць неабходнасць ва ўтрыманні пад вартай у дадзеным канкрэтным выпадку». Абвінавачваны быў пазбаўлены ўсяго гэтага комплексу гарантый. Між тым, ён меў пастаяннае месца жыхарства на тэрыторыі Беларусі, пастаянную працу. Абставінаў, якія сведчаць аб тым, што ён можа схавацца ад суда або перашкодзіць расследаванню шляхам аказання ціску на сведак і пацярпелых, не ўстаноўлена. Больш таго, аказанне ціску на пацярпелага – супрацоўніка МУС наогул практычна выключана і невыканальна.
Наяўнасць меры працэсуальнага прымусу ў выглядзе часовага абмежавання права на выезд з Рэспублікі Беларусь практычна выключала само па сабе асцярогі за тое, што абвінавачваны пакіне Беларусь да суда без дазволу адпаведнага органа.
- Абвінавачванага ўвесь час прывозілі ў суд у кайданках і ўтрымлівалі ў клетцы. Дадзеныя абставіны дазваляюць зрабіць выснову аб тым, што ў дачыненні да А. Цімафеенка быў парушаны стандарт прэзумпцыі невінаватасці па пункце 30 заўваг агульнага парадку №32 (2007): «У адпаведнасці з пунктам 2 артыкула 14 кожны абвінавачаны ў крымінальным злачынстве мае права лічыцца невінаватым, пакуль вінаватасць яго не будзе даказаная згодна з законам. Прэзумпцыя невінаватасці, якая мае асноватворнае значэнне для абароны правоў чалавека, ускладае абавязак даказвання на абвінавачванне, гарантуе, што ніякая віна не можа быць прэзюміравана да таго часу, пакуль вінаватасць не была даказаная па-за ўсялякіх разумных сумневаў, забяспечвае, каб сумневы тлумачыліся на карысць абвінавачванага і патрабуе, каб з асобамі, якім прад'яўляюцца абвінавачванні ў здзяйсненні крымінальнага дзеяння, звярталіся ў адпаведнасці з гэтым прынцыпам. Усе дзяржаўныя органы ўлады абавязаны ўстрымлівацца ад прадвызначэння зыходу судовага разбіральніцтва, напрыклад, устрымліваючыся ад публічных заяў, у якіх сцвярджаецца аб вінаватасці абвінавачванага. Падчас судовага разбору падсудныя паводле агульнага правіла не павінны закоўвацца ў кайданкі або ўтрымлівацца ў клетках або якім-небудзь іншым чынам прэзентаваць на судзе ў абліччы, які паказвае на тое, што яны могуць быць небяспечнымі злачынцамі».
Акрамя гэтага, перад наглядам стаяла задача вызначыць, пазбаўлены ці абвінавачваны волі выбіральна у параўнанні з іншымі асобамі.
Калі звярнуцца да практыкі прымянення пакарання па ч. 1 артыкуле 366 КК, можна зрабіць выснову аб тым, што да абвінавачванага ўжытыя непрапарцыйнальна высокае і несуразмернае зробленаму тэрмін пазбаўлення волі на два гады. У той час, як санкцыі дадзенай часткі арт.166 КК прадугледжваюць і не звязаныя меры пакарання не звязаныя з пазбаўленнем волі – штраф, папраўчыя работы тэрмінам да двух гадоў, а таксама арышт і абмежаванне волі да пяці гадоў, якое можа ажыццяўляцца і без накіравання ў ПУАТ.
Нягледзячы на гэта судом была абраная мера пакарання, звязаная менавіта з пазбаўленнем волі.
На прыкладзе шэрагу публікацый у СМІ можна зразумець, што пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі на два гады было ўжытае непамерна зробленаму і агульнай практыцы.
Напрыклад, у адсутнасць палітычнага матыву пераследу, 33-гадовы грамадзянін быў асуджаны да трох гадоў абмежавання волі без накіравання ў выпраўленчую ўстанову закрытага тыпу за некалькі ўдараў, нанесеных у стане алкагольнага ап'янення супрацоўніку ДАІ.
У Лоеўскім раёне мясцовы жыхар пры затрыманні за парушэнне грамадскага парадку ў стане алкагольнага ап'янення нанёс удар міліцыянту і быў пакараны трыма з паловай гадамі абмежавання волі без накіравання ў ПУАТ.
У Мінску грамадзянін у мэтах перашкоджання законнай дзейнасці старэйшага інспектара аддзела правапарадку і прафілактыкі КУС Адміністрацыі Маскоўскага раёна г. Мінска, выліў яму ў твар кіпень, а затым распыліў пярцовы балончык, прычыніўшы тэрмічны і фітахімічны апёк. За ўчыненне злачынства, прадугледжанага часткай 2 артыкула 363 КК Рэспублікі Беларусь, грамадзянін асуджаны да двух гадоў абмежавання волі.
За 8 месяцаў 2019 года ў Мінску разгледжаны судамі 13 крымінальных спраў аб аказанні супраціву супрацоўнікам міліцыі і прымянення ў адносінах да іх фізічнай сілы. "Тром падсудным прызначана пакаранне ў выглядзе арышту, астатнім - абмежаванне волі без накіравання ў выпраўленчую ўстанову адкрытага тыпу".
Пацярпелы афіцэр МУС не атрымаў якіх-небудзь пашкоджанняў. Абвінавачаны не прыцягваўся раней да крымінальнай адказнасці.
У прысудзе абранне віду і памеру пакарання абвінавачванага у выглядзе пазбаўлення волі на працяглы тэрмін судом не абгрунтавана.
Такім чынам, пазбаўленне волі да абвінавачанага ўжытае ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах:
- роўнасць перад судом;
- права лічыцца невінаватым, пакуль вінаватасць не будзе даказаная згодна з законам;
- права на тое, каб быць у тэрміновым парадку дастаўленым на судовае разбіральніцтва на працягу разумнага тэрміну, або на вызваленне;
- права на разгляд справы ў судзе, каб гэты суд мог неадкладна вынесці пастанову адносна законнасці затрымання і распарадзіцца аб вызваленні, калі затрыманне незаконнае.
Па выніку назірання за судовым пасяджэннем юрысты і эксперты ПЦ «Вясна» мяркуюць, што пераследуемы па палітычных матывах А. Цімафеенка наогул не здзейсніў крымінальна каральнага правапарушэння: дзейнасць супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, якія на працягу ўсяго дня ажыццяўлялі перашкоды правядзенню мірнага сходу, затрымлівалі яго ўдзельнікаў, ўжывалі ў іх дачыненні спецсродкі і фізічную сілу, выходзіла за межы «выканання імі абавязкаў па ахове грамадскага парадку». Стыхійны сход 6 верасня 2020 года па шэрагу цэнтральных вуліц г. Віцебска насіў выключна мірны характар, па стандартах (пункт 131 кіруючых прынцыпаў АБСЕ па свабодзе мірных сходаў) ён павінен абараняцца ўладамі. Таму абвінавачванню і суду трэба было кваліфікаваць дзеянні абвінавачванай як учыненыя не ў сувязі з выкананнем пацярпелым функцый аховы грамадскага парадку і ў цэлым ажыццяўлення службовай дзейнасці, а ў выпадку прычынення таму шкоды і пашкоджанняў - зыходзячы з наяўнасці намеру на прычыненне шкоды і цяжару наступстваў.
Зыходзячы з аналізу прадстаўленых суду доказаў, паказанняў абвінавачанага і пацярпелага можна зрабіць выснову аб тым, што дзеяннямі абвінавачванага пацярпеламу не была нанесена шкода здароўю. Так, пры допыце ў судовым пасяджэнні пацярпелы Вараб'ёў суду растлумачыў, што ён адчуў штуршок у плячо, ад якога яму не былі прычыненыя пашкоджанні, бо ён быў у ахоўнай экіпіроўцы.
З паказанняў абвінавачванага дадзеных ім на этапе папярэдняга следства і ў судзе можна зрабіць высновы аб тым, што ў яго дзеяннях не было ніякага намеру на прычыненне якіх-небудзь пашкоджанняў супрацоўніку альбо прычыненне якой-небудзь несімвалічнай шкоды альбо шкоды здароўю афіцэру МУС Вараб'ёву, а штуршок у плячо апошняга быў справакаваны дзеяннямі апошняга –дэманстрацыяй гатоўнасці прымянення спецсродкаў да абвінавачанага, ажыццяўленне актыўных дзеянняў па перашкодзе ў прасоўванні ўдзельнікаў мірнага сходу яго падначаленымі вайскоўцамі ўнутраных войскаў. Таксама варта мець на ўвазе, што гэта была першая дэманстрацыя ў г. Віцебску, якую спрабавалі гвалтоўна спыніць прадстаўнікі сілавых ведамстваў, да гэтага дня яны не перашкаджалі іх правядзенню. На працягу ўсёй дэманстрацыі 6-га верасня супрацоўнікі міліцыі і ўнутраных войскаў атакавалі ўдзельнікаў сходу, ужывалі да іх фізічны гвалт, гумовыя дубінкі і газ. У сувязі з гэтым у Цімафеенка і іншых удзельнікаў сходу пры сутыкненні па ходзе руху калоны з чарговай ланцужком вайскоўцаў унутраных войскаў былі ўсе падставы баяцца чарговага прымянення гвалту да іх.
Як бачна іх відэа тых падзей, А. Цімафеенка рукамі на супрацоўнікаў міліцыі не замахваўся, якіх-небудзь іншых гвалтоўных дзеянняў у дачыненні да іх не здзяйсняў, пагроз прымянення гвалту ў дачыненні да пацярпелага і іншых вайскоўцаў МУС, якія стаялі ў ланцугу і перагарадзілі шлях удзельнікам сходу, не выказваў.
У сувязі з гэтым лічым высновы суда, пакладзеныя ў аснову вынесенага ў дачыненні да А. Цімафеенкі прысуду, не адпавядаюць абставінам справы, а працягласць і ўмовы пазбаўлення волі відавочна непрапарцыянальныя (неадэкватныя) правапарушэнню, у якім ён быў прызнаны вінаватым. Цімафеенка А.. быў пазбаўлены волі выбіральна у параўнанні з іншымі асобамі.
Усе выкладзеныя акалічнасці сведчаць аб неабходнасці патрабаваць ад уладаў перагляду вынесенага ў дачыненні да Андрэя Цімафеенкі прысуду пры захаванні права на справядлівае судовае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на прысуд, і вызваліць яго з-пад варты. Таксама неабходна рэкамендаваць праваабарончай супольнасці прызнаць Андрэя Цімафеенку палітвязням з патрабаваннем перагляду вынесеных судовых рашэнняў і вызвалення з-пад варты з ужываннем іншых мер, якія забяспечваюць яго яўку ў суд.
