Чаму пераважна жанчыны чакаюць блізкіх з турмы
Чаму збольшага менавіта жанчыны чакаюць сваіх блізкіх, якія трапілі за краты? Як мяняецца жанчына, якая чакае, якая змагаецца за асуджанага блізкага чалавека? І ў якіх выпадках не трэба ахвяраваць сваім жыццём?
У інтэрв'ю Ганны Соўсь на Радыё Свабода абмяркоўваюць Валянціна Аліневіч, маці былога палітвязьня Ігара Аліневіча, актывістка грамадзянскай ініцыятывы «За справядлівы прысуд» Людміла Кучура, чый муж знаходзіцца за кратамі ўжо 13 гадоў, і аўтарка кнігі «Турма. Мужчына і жанчына» Алена Струвэ.
«Калі здараецца бяда, як можна кінуць гэтага чалавека і не змагацца?»
Ганна Соўсь: Людміла, ваш муж быў асуджаны на 18 гадоў за забойства дзяржінспэктара на паляванні. Вы чакаеце мужа з турмы ўжо 13 гадоў. Што дае вам сілы чакаць? І не толькі чакаць, але і змагацца за яго вызваленне?
- Людміла Кучура. Фота: svaboda.org
Людміла Кучура: У снежні будзе 14 год, як ён адбывае пакаранне. Як я ўсюды пішу, чужое пакаранне. Чаму я змагаюся за мужа і чакаю яго? Бываюць розныя сем’і, і ў асноўным, напэўна, залежыць ад стаўлення мужчыны да сваёй сям’і, да дзяцей, да жонкі. Калі добрая сям’я, калі станоўчы муж, як кажуць у народзе, не п’е, не б’е, стараецца, каб сям’я была заможнай, каб усё было. Калі здараецца такая бяда, то як можна нават толькі за гэта кінуць гэтага чалавека і не змагацца?
Больш за тое, калі ты ведаеш, што чалавек невінаваты, то тут сам Бог загадаў: трэба змагацца, трэба яму дапамагаць, каб ён змог вынесці тое, што адбываецца ў калоніях. А ў нашых калоніях, канешне, нічога добрага няма для асуджаных. Таму я толькі лічу, што любая жанчына заўсёды пойдзе за мужам, калі сам муж добра ставіўся да жонкі, сям’і, любіў сваю сям’ю, любіў сваю жонку.
Я не ведаю, як бы я сябе павяла, калі б мой муж быў зусім іншы. І я не адна такая. Ёсьць яшчэ прыклады такіх жанчын, як я. Магчыма, яны не так змагаюцца, як гэта я раблю. На працягу ўжо 14 гадоў я не спыняюся, мы пішам скаргі пра невінаватасць мужа, у калоніі мы стараемся адстойваць свае правы — і муж адстойвае, і я яму дапамагаю. Іншага я не бачу. Такіх гераінь многа...
Хацелася б прывесці ў прыклад Марыю Бут-Гусаім, у якой мужа асудзілі на пажыццёвае зняволенне. Жанчына ў 40 гадоў застаецца адна з двума дзецьмі, і муж на пажыццёвым. Чалавека, можна сказаць, можна ўжо выкрасліць з жыцця! А гэтая жанчына, нягледзячы на тое, што пажыццёвае зняволенне, мужа не кінула, і сумела яго дачакацца — так пашанцавала, што яму праз 12 год знялі пажыццёвае, знялі тэрмін, ён выйшаў, прабыў дома тры гады і памёр. Зноў-такі, у іх сям’я была добрая, муж быў добры. Вось гэта і грае вялікую ролю, што жанчына і змагаецца, і чакае.
Ганна Соўсь: Людміла, за гэтыя 13 гадоў колькі разоў вы мелі магчымасць пабачыцца з мужам?
Людміла Кучура: На год па дзве сустрэчы працяглых было. Былі гады, калі ў нас было чатыры працяглых спаткання. Мы на кароткія нават не ездзім, таму што няма сэнсу — на дзве гадзіны па тэлефоне. Калі палічыць, каля 30 спатканняў было, дзесьці так.
Ганна Соўсь: А які графік вашага ліставання?
Людміла Кучура: Не, мы перапісваліся калісьці. Калі сталі дазваляць тэлефонныя званкі пяць разоў на месяц, то ўжо не бачым сэнсу пісаць гэтыя лісты. Канешне, віншуем з днём нараджэння, са святам. А так муж тэлефануе, учора таксама тэлефанаваў — пагаварылі, ён заўсёды і сыну тэлефануе, і мне тэлефануе. У нас сувязь пастаянная.
Ганна Соўсь: Я вам жадаю як мага хутчэй дачакацца вызвалення мужа.
Людміла Кучура: Дзякуй.
«Святар сказаў: "Змагайцеся за свайго сына, што б там ні было"»
Ганна Соўсь: Валянціна, ваш сын, актывіст анархісцкага руху Ігар Аліневіч выйшаў на свабоду пасля 5 гадоў турмы, ён быў асуджаны на 8 гадоў турмы. Што можа зрабіць маці для сына, калі якога кінулі за краты? Незаслужана альбо заслужана.
- Валянціна Аліневіч. Фота svaboda.org
Валянціна Аліневіч: Мне пашанцавала, што мяне атачалі добрыя людзі, і з самага пачатку мне добрую параду даў святар, у Пскоўска-Пячорскай лаўры. Мой Ігар сядзеў у СІЗА КДБ, і тады адвакатаў не пускалі, нам спатканняў не давалі, мы былі ў поўнай разгубленасці і не ведалі нават за што, чаму і як. Не ведалі, вінаваты ён ці не вінаваты. І паехала я туды, і ў святара спытала на споведзі, расказала пра свае абставіны і гавару: як мне паступаць у дадзенай сытуацыі? І ён мне сказаў: «Змагайцеся за свайго сына, што б там ні было».
Я не магу сказаць, што я такая ўвацаркоўленая, але гэтыя словы надалі мне сілу. Я вельмі ўдзячная гэтаму чалавеку, і ў далейшым я кіравалася гэтым. Справа ў тым, што малітва маці з дна марскога падыме. Паміж маці і сынам, і наогул дзецьмі, існуе настолькі моцная фізычная, а потым і душэўная сувязь, што яна парвацца не можа. І задаеш пытанне, хто ж, калі не ты? Трэба змагацца. Вось і ўсё. І рабіць усё, каб захаваць яго душу, захаваць яго фізічна. Справа ішла нават пра жыцьцё... Умовы там вельмі жахлівыя. І гэтая нітачка, якая звязвае блізкіх людзей, вельмі важная. Вельмі важна яе падтрымліваць з усіх сіл. І настолькі гэтая духоўная нітачка матэрыяльная, што яе можа нават адчуць. За гэтыя гады я гэта таксама ўсвядоміла. Калі ты будзеш захоўваць сілу духа, у яго будзе тое самае.
«Да многіх злачынцаў, якія сядзяць доўгія тэрміны, ездзяць толькі маці»
Ганна Соўсь: Алена, вы шмат гадоў былі аўтаркай праграмы «Свабода ў турмах», сёлета выйшла ваша кніга «Турма. Мужчына і жанчына». Хаця і сярод зняволеных у Беларусі пераважаюць мужчыны, але калі паглядзець на тых, хто чакае, хто носіць перадачы, піша скаргі, актыўна змагаецца за вызваленне, то гэта пераважна жанчыны. Чаму так? Якое вашае тлумачэнне?
- Алена Струвэ. Фота svaboda.org
Алена Струвэ: Можа, гэта спрошчанае тлумачэнне, што жанчыны пераважаюць сярод наведнікаў турмаў. Як правіла, злачынцы, зняволеныя выхоўваюцца ў няпоўных сем’ях. Гэта асобы, схільныя да такіх дэвіянтных паводзінаў, схільныя да парушэння закону. І менавіта ў такіх сем’ях выхоўваюцца гэтыя дзеці, ці ў такіх сем’ях, дзе мужчына не адыгрывае ніякай ролі, і толькі маці побач з дзіцём. Таму маці, зразумела, разам з дзецьмі і ў цяжкіх абставінах. І да многіх злачынцаў, якія сядзяць доўгія тэрміны, па сутнасці ездзяць толькі маці, і сувязь з імі падтрымлівае толькі маці. А як маці памірае, то абрываецца апошняя нітачка з волі ў гэтага чалавека.
Калі браць жонак, то тут па-рознаму. Дзве цудоўныя жанчыны, якія разам са мной удзельнічаюць у гэтай перадачы — гэта прыклад наперш вельмі добрых і моцных бацькоўскіх сем’яў, дзе дзяўчаты выхоўваліся. У разуменні вернасці, любові, адданасці да сваіх блізкіх, падтрымцы. Гэта ўсё і адбіваецца. Гэта спадчына іх сем’яў. Увесь час, калі я пісала кнігу, рабіла тую перадачу, збольшага мела стасункі менавіта з такімі жанчынамі. Але калі я паездзіла па краіне са сваёй кніжкай, асабліва ў правінцыі, у маленькіх гарадках, я сустракалася і з іншай катэгорыяй. Напрыклад, на Віцебшчыне мне сустракаліся жанчыны (там шмат розных калоніяў, закрытых, адкрытага тыпу, «хімія»), якія бралі шлюбы менавіта з такімі турэмнікамі, якія сядзелі за кратамі, знаёміліся па перапісцы, таму што іншых мужчын там не было побач.
Я размаўляла з такой жанчынай, у яе два такіх мужа было. І яшчэ былі партнёрскія неафіцыйныя сувязі з мужчынамі, таксама былымі зэкамі. Гэта заканчвалася тым, што яна «пахала» на ўсю сям’ю, на мужа, працавала, вазіла яму перадачы, на спатканні ездзіла, і ўсё такое, потым ён вяртаўся і літаральна на наступны тыдзень, самае позняе, пачынаўся мардабой, ягоныя п’янкі, ён то сыходзіў, то прыходзіў — урэшце ўцякалі гэтыя мужыкі. І яна зараз, ёй крыху за сорак, чакае яшчэ аднаго, робіць стаўку на яшчэ аднаго такога мужа, які за кратамі. Я спытала, ну навошта вам гэта, вы ж бачылі, як гэта ўсё развіваецца і як гэта канчаецца? Яна сказала: гэта вам, гарадзкім, лёгка разважаць, а ў мяне гаспадарка — у мяне куры, гусі, у мяне агарод, у мяне дах у доме трэба камусьці чыніць.
Сярод жанчын, якія чакаюць, ёсць тыя, хто прызвычаіўся да ролі ахвяры, такі стакгольмскі сындром, і наадварот — жанчыны, хай латэнтна, але схільныя да дэвіянтных паводзінаў, з высокім, я бы сказала, гарманальным статусам. Маючы блізкія стасункі з мужчынамі, брутальнымі злачынцамі, яны адчуваюць ад гэтага асалоду нейкай улады. У Фрэйда ёсць тлумачэнне падобных паводзінаў жанчыны.
Змагаюцца за сваіх па-рознаму. Калі адны бамбяць розныя інстанцыі скаргамі, лістамі, другія ідуць на ілжэсведчанні. Вядомыя выпадкі, калі жонкі гвалтаўнікоў-педафілаў на следстве казалі — муж невінаваты, ён быў са мной, а непаўналетняя ахвяра — гэта проста сэксуальна разбэшчаная. Карацей, як і ў вольным жыцці тут вялікую ролю адыгрываюць самыя розныя фактары. Акрамя гэтага ёсць жанчыны, якія кідаюць. Тое, што нават у такі няпросты час, усё ж захаваліся верныя, адданыя, любячыя і гатовыя быць да канца з сваімі сямейнікамі жанчыны, гэта добра і дае нейкія надзеі, святло ў канцы тунэлю.
«Я вельмі ціхі, спакойны чалавек, сям’я, дом і не болей. Калі гэта адбылося, я нават сама сабе зьдзівілася»
Ганна Соўсь: Людміла, зняволенне мужа змяніла не толькі вашае жыццё, але і ў пэўным сэнсе раскрыла ваш патэнцыял. Усе гэты гады вы дамагаецеся перагляду справы мужа, вы стварылі грамадзкую арганізацыю ў справе перагляду несправядлівых прысудаў. Фактычна змяніліся ролевыя функцыі: да пасадкі муж быў апорай сям’і, шмат зарабляў, забяспечваў вас і сына. Потым гэтыя функцыі перайшлі да яе. Як змяніла вас зняволенне мужа? Ці працягнеце вы вашу грамадзкую дзейнасць пасля яго вызвалення? Ці стала гэтая справа шырэйшай за толькі справу вызвалення мужа?
- Сям'я Кучураў, архіўнае фота svaboda.org
Людміла Кучура: Канешне, мяне гэта вельмі змяніла. Я, у прынцыпе, вельмі ціхі, спакойны, напэўна, як і ўсе ў нашай краіне, чалавек. Сям’я, дом — і не болей. Калі гэта адбылося, я нават сама сабе здзівілася, што я чамусьці дзесьці адразу ў сабе знайшла сілы, нават калі затрымалі мужа. У мяне была першая думка ў галаве: штосьці трэба рабіць. І вось з гэтага ў мяне пачалося. Бог, напэўна, мяне вёў: удалося людзей сабраць.
Хоць не магу сказаць, што ў нашай групе толькі тыя, у каго асуджаныя блізкія. У нас ёсць і тыя, у каго забілі блізкіх, напрыклад, дзяцей — злачынцы не наказаныя, у каго грамадзянскія справы. Напэўна, гэтыя людзі, якіх я сабрала вакол сябе, мне дапамаглі больш загартавацца, быць дзесьці такой напорыстай. Раскрыўся гэты мой патэнцыял у тым жа напісанні скаргаў, у тых жа зносінах з чыноўнікамі. Плюс мне вельмі дапамагла адвакатка, яна была вельмі пісьменная, разумная, яна таксама мяне многаму навучыла. Я нават здзівілася, што ўжо пісаць артыкулы пачала, пачала разбірацца ў крымінальных справай, дзякуючы ёй.
Я не рада, што ў мяне гэта здарылася, але я рада, што ў мяне гэта ўсё атрымалася. Я не стала далей плакацца, што якая я няшчасная! Так, гэта няшчасце, так, гэта бяда, але калі плакацца, будзе яшчэ горш. І гэтая мая дзейнасьць нават дзесьці мне і жыццё дае, яна яго падаўжае, я не зачахла ў гэтым.
Нават калі выйдзе муж... У нашай дзяржаве не толькі адзін ён сядзіць па фальсіфікаванай справе, дастаткова такіх справаў, гэта не я кажу, гэта кажуць адвакаты тых людзей, з якімі я сустракалася і чые глядзела справы. Нават самі ўлады прызнаюць часам, што справы фальсіфікаваныя, але чамусьці не выпускаюць гэтых людзей. І я буду далей займацца гэтым. Проста гэта трэба, гэта трэба для нашай краіны, для нашых людзей, каб урэшце людзі бачылі і ведалі, што яны могуць аказацца ў такой страшнай сітуацыі, і што потым можна рабіць. Каб не сядзелі жонкі і мамы не плакалі. Яны і сябе гэтым даводзяць, і блізкім вельмі цяжка, і ў калоніі, калі сваякі апускаюць рукі.
«Бацькі таксама пакутуюць, але па прыродзе сваёй разумеюць, што суворыя выпрабаванні пойдуць іх дзіцяці на карысць»
Ганна Соўсь: Валянціна, я была ўкладальніцай двух кнігаў «Адзін дзень палітвязня» на Свабодзе. Працуючы з тэмай палітвязняў, я бачыла, як становяцца грамадзкі значнымі фігурамі маці і жонкі палітвязняў. Стала грамадзкай актывісткай Тацяна Севярынец, своеасаблівым сымбалем вернасці і ахвярнасці была Ірына Казуліна. Калі паглядзець не толькі на турму, то вельмі шмат змянілі ў грамадзтве Святлана Коржыч і Людміла Кавалёва. Чаму толькі маці? Чаму не бацькі?
Валянціна Аліневіч: Я знаёмая амаль з усімі гэтымі людзьмі. Гэта настолькі светлыя жанчыны... Справа ў тым, што, напэўна, само ўсведамленне мацярынскай бяды неяк мяняе светапогляд грамадства. Я б хацела яшчэ згадаць Галіну Васільеўну Сіўчык і Волю Завадзкую, якая зараз цяжка хварэе. Гэта такія людзі, проста за шчасце з імі мець зносіны.
Чаму менавіта маці? Я павінна сказаць, што не толькі маці, бо ўспомніце бацьку Колі Дзядка. Ужо як ён «рубіўся» за свайго сына! Але гэта было адно з выключэнняў. Я вам, напэўна, адкажу словамі майго сына, які пра гэта напісаў у сваёй кнізе «Еду ў Магадан»:
«Нашы дарагія маці, хто ж сапраўды няшчасны — дык гэта яны. Бацькі таксама пакутуюць, але па прыродзе сваёй разумеюць, што суровыя выпрабаванні пойдуць іх дзіцяці на карысьць. А маці не прымае ніякіх довадаў, калі яе сын за кратамі. Зняволеных заўсёды двое. Маці не можа ані дня пражыць без перажыванняў за сваё дзіця. Стаяць у чарзе на перадачу, чакаць ліста, лавіць любую навіну пра турму або калонію, дзе мы адбывае тэрмін. Гэта іх вырак з дня ў дзень, з году ў год. І таму сапраўднымі гераінямі і пакутніцамі з'яўляюцца маці заключаных».
Я б сказала, што пакутуюць не толькі маці, не толькі жанчыны, а пакутуюць цалкам усе сем’і. Са здароўя нацыі, і псыхалягічнага, і матэрыяльнага, складаюцца праблемы вось гэтых невялікіх сем’яў. Нацыя не можа быць здаровая, калі столькі людзей пакутуе. І гэта тычыцца і сённяшняга дня, калі вельмі многа людзей незаслужана сядзяць у турмах. Ігар яшчэ казаў, што «паколькі пераважная большасьць зняволеных — мужчыны, то з'ява зэчак набыла выразна гендэрны характар. Так называюць жанчын, якія чакаюць сваіх сыноў, братоў, мужоў. І ўва многіх сэнсах яны таксама сядзяць, і часта пакутуюць больш, чым самі арыштанты».
У нашай сям’і змагаліся і я, і мой муж, і ўся мая сям’я. Але некаторыя былі больш навідавоку, а некаторыя менш. Але яны таксама зрабілі свой унёсак.
«Ня ведаю ніводнай жанчыны, якая змагалася за свайго мужа, каб яна заставалася здаровай»
Ганна Соўсь: Алена, з вашага шматгадовага досведу кантактаў са зняволенымі і іх блізкімі, якія асноўныя высновы вы маглі бы зрабіць што да вырашальнай ролі жанчыны, маці, жонкі, сяброўкі? Ці гэта так ва ўсім свеце адбываецца? Ці гэта толькі беларуская спецыфіка?
Алена Струвэ: У сэнсе фармавання вырашальнай ролі жанчыны падчас вось такіх экстрэмальных абставінаў, сядзення блізкіх у турмах ці нейкай іншай трагічнай гісторыі, гэта, я б сказала, беларуская спецыфіка. Мы ездзілі на сустрэчы з чытачамі разам з фінскай журналісткай, і яна расказвала, што ў Фінляндыі няма перадач, не возяць перадачы, не зарабляюць на перадачы сваім мужам і сынам іх маці і жонкі. Дастаткова ежы ў турмах, дастаткова вельмі такой добрай, збалансаванай ежы. Ніхто не мусіць працаваць на тое, каб апрануць свайго мужа больш-менш, каб здабываць нейкія лекі невядома дзе, каб траціць сваю энэргію ў розных кабінетах, сутыкацца часам з хамскім стаўленнем з боку чынавенства, якое працуе ў пэнітэнцыярнай сістэме.
Гэтыя жанчыны, нашыя жанчыны, спецыфічна праходзяць праз усе гэтыя цяжкасці. І гэта, я думаю, безумоўна адбіваецца. Так, яны могуць зрабіць усё і перавярнуць горы, але запас іх трываласці проста мінімальны. Я не ведаю ніводнай жанчыны, якая б змагалася за свайго мужа, якая б разам з ім, фігуральна кажучы, не сядзела гэтыя вялікія тэрміны, каб яна заставалася здаровай. Усе яны маюць хранічныя захворванні, і часам вельмі цяжкія, яны і апэрацыі пераносілі. Вось мае суразмоўніцы ў гэтай перадачы не выключэнне — яны таксама сутыкнуліся з праблемамі здароўя. Таму гэтая спэцыфіка фармавання ролі жанчын у такіх экстрэмальных умовах — выключна беларуская.
Як захаваць сябе, сямʼю і не зварʼяцець, калі наперадзе гады чакання?
Ганна Соўсь: Людміла і Валянціна, ад турмы ў Беларусі ніхто не застрахаваны, як ніхто і не застрахаваны ад таго, што самы блізкі чалавек апынецца за кратамі. Якія вашыя парады для тых, хто цяпер чакае, для тых, хто верыць і дапамагае? Як захаваць сябе, сямʼю і не зварʼяцець, не расчаравацца, калі наперадзе гады чакання?
Людміла Кучура: Людзі павінныя зразумець, што ніхто не застрахаваны ні ад турмы, ні ад сумы. У нас гэта ўжо як дадзенае. Калі раней вельмі кепска ставіліся людзі да такіх сітуацый, стараліся не мець зносінаў, то цяпер, па-мойму, гэтая грань у нас крыху сціраецца, і людзі ўжо ставяцца з разуменнем. Мы такі народ: калі суседа пасадзілі, дык у мяне нічога не будзе. Я зараз усім гавару: людзі, задумайцеся: гэта можа быць з кожным.
Па-першае, ведайце свае правы. Трэба больш чытаць прававой літаратуры, каб ведаць, як сябе абараніць у першы момант, калі затрымалі. І таму, каго затрымалі, і потым як сябе паводзіць сваякам. Людзей не навучыш. У нас атрымліваецца так, што пакуль мы самі не адчуем, мы нікога не слухаем. Я заўсёды кажу — цікаўцеся, чытайце ў інтэрнэце, чытайце гісторыі іншых людзей. Вось гэта можа і дазволіць потым у першы момант нешта ўпомніць і абараніць нават мінімальна свайго блізкага. І сябе таксама.
Валянціна Аліневіч: Мае парады — верыць у свайго блізкага чалавека; спадзявацца на лепшы зыход; і любіць яго і падтрымліваць усімі сіламі. У тым ліку часта пісаць лісты, і ні ў якім разе не раскісаць самой. Люда ўжо казала, што ў дапамозе блізкім, дапамозе людзям, якія трапляюць у такую ж сітуацыю, ты сам робішся лепшым. І нейкія сілы дадаюцца. Гэта вельмі важна. Ну і не раскісаць ні ў якім выпадку! Бо як ты сам сябе адчуваеш, і маральна, і фізычна, так будзе сябе адчуваць і твой любімы чалавек. Нават на адлегласці.
Прыяжджаеш на спатканне — усміхайся, апранайся, захоўвай здароўе дзеля іх. Таму што акрамя цябе больш ніхто ім не дапаможа. І яшчэ адна парада: не звяртаць увагу на тых людзей, якія ў дадзены момант адварочваюцца ад цябе, баяцца табе пазваніць і пераходзяць на іншы бок вуліцы — я пра такія выпадкі таксама вельмі часта чула. Ведаць, што ты маеш рацыю, што твая справа вялікая, і ісці, не звяртаючы ўвагі ні на каго да сваёй мэты.
Ганна Соўсь: Алена, сённяшнія ўдзельніцы перадачы, Валянціна і Людміла — прыклад вернасці і ахвярнасці. Але не ўсе могуць чакаць, дараваць і змагацца, не ўсе могуць і прыняць блізкага чалавека, які вярнуўся на волю, бо і ён змяніўся. У якіх выпадках варта не чакаць? У якіх выпадках не трэба несці свой крыж?
Алена Струвэ: Такую параду я адмоўлюся даваць адназначна, таму што гэта ўсё залежыць ад жанчыны, і жанчына прыме канчатковае рашэнне сама. Але для гэтага трэба шукаць псіхолагаў, трэба ісці да святароў, здабыць гармонію ў самой сабе, і знайсці ў сабе адказ на пытанне.
