Блог Валянціна Стэфановіча: Праверкі на дарогах

Гэта быў адзін з самых звычайных, нічым не прыкметных дзён 2007 года і, як кажуць, у амерыканскім тэле-шоу 911 – “этот день не предвещал ничего плохого". А на двары стаяла цёплае веснавое надвор’е.   

Я разам са сваім калегам і сябрам Уладзем Лабковічам, а таксама  нашымі  знаёмымі адвакатамі Паўлам С. і Аляксандрам Г. збіраліся ў захапляльную вандроўку на паўночны ўсход нашай любай Бацькаўшчыны – у невялічкую лясную вёсачку Малое Сітна.  Гэтае месца знаходзілася  амаль што на самай мяжы з расейскай Пскоўшчынай, сярод глухіх лясоў, азёраў і балот. Раней я ніколі не чуў пра яе існаванне і напэўна ніколі б так і  не наведаў, калі б не адзін факт.

Менавіта ў гэтай вёсачцы на Віцебшчыне адбываў свой тэрмін асуджаны за арганізацыю акцый пратэсту  18 і 19 кастрычніка 2004 года ў Менску супраць, як зараз модна казаць “абнулення” прэзідэнцкіх тэрмінаў А. Лукашэнкам, тагачасны лідэр Маладога фронту Павал Севярынец.  31 траўня 2005 года суд Цэнтральнага р-на г. Мінска прыгаварыў яго і Міколу Статкевіча да трох гадоў абмежавання волі за арганізацыю “групавых дзенняў, які груба парушаюць грамадскі парадак”  з накіраваннем ва ўстанову адкрытага тыпу ці як кажуць у народзе –“хіміі”.

Да пачатаку 2007 года сітуацыя з палітвязнямі ўскладнілася і да раней асуджаных далучыліся новыя асуджаныя ў выніку прэзідэнцкай кампаніі і “Плошчы-2006”. Акрамя таго сітуацыя напружылася актыўным прымяненнем уладамі сумнавядомага арт. 193.1 КК (дзейнасць ад імя незарэгістраваных арганізацый), ахвярамі якога ў асноўным сталі актывісты незарэгістраванай апазіцыйнай моладзевай арганізацыі “Малады фронт”.  Усё выглядала досыць безнадзейна і трывожна. У тым ліку і для нас, вясноўцаў. Нам адкрыта пагражалі крымінальным пераследам з экранаў тэлевізараў, дэманструючы наш офіс і кадры з працэсу па ліквідацыі “Вясны” ў 2003 годзе ў Вярхоўным Судзе. На гэтым фоне з выявамі мяне, Алеся і Уладзя, голас за кадрам абвінавачваў сябраў “Вясны” ў пастаяннай дыскрыдытацыі Беларусі на міжнародным узроўні  і незаконнай дзейнасці без рэгістрацыі. Я амаль, што скурай адчуваў небяспеку, якая навісла над намі.

Аднак геапалітычная сітуацыя вакол Беларусі ўнесла свае карэктывы ў гэты сумны пейзаж. У выніку рэзкіх пагаршэнняў стасункаў з Расіяй, звязаных са значным падвышэннем коштаў на газ, улады пачалі шукаць падтрымкі на Захадзе і заявілі аб зацікаўленасці ў паляпшэнні стасункаў з ЕС і  ЗША. Пачаліся шматлікія перамовы і рэпрэсіі былі пастаўленыя на часовую паўзу. Асаблівай актыўнасцю ў гэтым працэсе тады вылучалася менавіта ЗША. У красавіку 2007 года Беларусь наведаў памочнік дзяржсакратар ЗША Дэвід Крамер і правёў перамовы з тагачаснай намесніцай кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта Наталляй Пяткевіч. Крамер падкрэсліў, што для нармалізацыі стасункаў з ЗША улады Беларусі павінны вызваліць усіх палітвязняў і спыніць крымінальны пераслед палітычнай апазіцыі.  Нягледзячы на непрызнанне А Лукашэнкам наяўнасці палітвязняў у краіне, улады неахвотна, але прыняліся за справу.  Як стала вядома, адміністрацыя выставіла ўмовы вызвалення палітвязняў праз асабістае напісанне прашэнняў аб памілаванні на імя прэзідэнта.

Павал Севярынец на лесапавале.

Мяне з іншымі правабаронцамі запрасілі ў амбасаду ЗША і давёўшы гэтую інфармацыю спыталі, што мы пра гэта думаем. Я выказаў меркаванне, што многія палітвязні адмовяцца ад такой умовы, паколькі яны прынцыпова не прызнаюць сабе вінаватымі ў тых “злачынствах”, за якія яны былі асуджаныя. Таму гэтая ўмова проста не прымальная.

Праз пэўны час у амбасадзе да нас давялі новыя  ўмовы, агучаныя Пяткевіч –няхай напішуць што-небудзь. Маўляў, нам патрэбны ад іх пісьмовы зварот. Такі парадак.  Вядома, што мы ў “Вясне” былі зацікаўленыя ў вызваленні ўсіх палітвязняў, якія былі прызнаныя такімі беларускай і міжнароднай праваабарончай супольнасцю, таму варта было падумаць аб тым, каб форма звароту сапраўды была фармальнай і ніякім чынам не сведчыла аб прызанні віны асуджанымі.  Адвакат Павал С. прапанаваў вельмі простую магчымую фармулёўку, нешта кшталту “Прашу прымяніць у дачыненні да мяне ўмоўна-датэрміновае вызваленне”. Вось менавіта на гэтую тэму мы і хацелі паразмаўляць з даступнымі для наведвання палітвязянмі, даведацца ці прымальна гэта будзе для іх і іншых.

З Міколам Статкевічам, які адбываў “хімію” у Мінскай вобласці,  я сустракаўся разам з Алесем Бяляцкім. Мікола распавёў пра сваё жыццё, пра ўмовы, пра стаўленне да яго з боку адміністрацыі і кантынгента. Інфармацыю пра пачатак перамоваў ён успрыняў з цікавасцю, але сказаў, што ён асабіста наогул пісаць нічога не будзе і няхай улады самі галаву ламаюць як гэта ўсё аформіць. Пры гэтым ён даводзіў, што прыдуманая Паўлам фармулёўка добрая, да пакаяння не абавязвае і калі іншыя такое напішуць, ніякіх прабем ён з гэтым не бачыць. На тым і разышліся.

Да Паўла Севярынца ў Малое Сітна мы выправіліся ў чатырох, на навюткай, чорнай БМВ адваката Аляксандра Г. Дарога была доўгай, праз усю краіну, прычым да самой вёскі гэта была звычайная грунтоўка. Маланаселеная лясная мясцовасць, нават мабільная сувязь там была не паўсюль. У лепшых традыцыях расейскай і савецкай імперый палітвязня Севярынца саслалі на лесапавал. Добра, што ў нас краіна малая і Сібіры няма, – жартавалі мы з калегамі.

Павал сустрэў нас каля свайго “інтэрнату”, які стаяў пасярод вёскі і ўяўляў сабой звычайны драўляны барак. Мы зайшлі ўнутр, каб пагаманіць ды папіць гарбаткі. Унутры ў невялікім пакоі было чыста прыбрана, стаяла некалькі жалезных ложкаў, стол, шафа.  Разам з Паўлам у пакоі жылі яшчэ некалькі “хімікаў”, у асноўным “аліментшчыкаў”.  Пагаманілі пра жыццё-быццё. Павал распавёў пра тое, як цяжка працуе на лесапавале, пра спробы правакацый супраць яго з боку адміністрацыі “установы”. Пра нашую ідэю адазваўся станоўча, але таксама сказаў, што асабіста пісаць нічога не будзе.  На тым і развіталіся, са спадзяваннем на хуткую сустрэчу на волі.

А вось дарога назад  выдалася няпростай. Пачалося ўсё з таго, што ў машыне Аляксандра парваўся шланг, які адказваў за гідраўліку падвескі. У выніку машына апусцілася на самую нізкую пазіцыю і паўзла амаль на пузе, чапляючыся за грунтоўку. У сувязі з гэтай неспадзяванай паломкай мы вымушаны былі рухацца з мінімальна магчымай хуткасцю. Праз нейкі час я заўважыў як нас на хуткасці апярэдзіла машына хуткай дапамогі. Адкуль яна тут у лесе – падумаў я. Раптам з вакна машыны вытыркнулася рука з жэзлам і замахала нам, патрабуючы спыніцца. Далей падзеі разгортваліся з хуткасцю, якая не пакідала часу на асэнсаванне таго, што адбываецца. Як толькі мы спыніліся – з “хуткай” пачалі выскокваць здаравенныя байцы ў камуфляжнай форме, масках і з аўтаматамі ў руках. Падляцеўшы да машыны яны крыкамі загадлі выбрацца ўсіх з машыны. Усё адбывалася імкліва, як у кіно.

“Ну вось даездзеліся” – паспеў падумаць я.

“Адкуль едзеце?” –спытаў адзін з бамбізаў у камуфляжы. Мабыць іх камандзір.

“З Малога Сітна” – адказаў я.

“Што ў вас у багажніку?” – ніяк не раэагуючы на мой папярэдні адказ працягнуў бамбіза.

“Нічога” – адказаў наш кіроўца Аляксандр.

“Адкрыйце!” – рашуча запатрабаваў той.

Аляксандр адкрыў багажнік і бамбіза зазірнуў унутр. Ен быў пусты. Абсалютна.

“А што ў вас з машынай?” – спытаў бамбіза.

“Шланг парвала, травіць. Кепскія ў вас тут дарогі” –адказаў Аляксандр.

“А у вас у Менску добрыя?” – ужо неяк расслаблена і больш лагодна спытаў бамбіза.

“Шчаслівай дарогі!” – нечакаючы адказу сказаў ён.

Загрузіўшыся назад у машыну, лятучы атрад знік гэтак жа хутка, як і з’явіўся, пакінуўшы нас у поўнай роспачы сярод лясоў і балот.

“І што гэта было?” –адышоўшы ад убачанага праз некалькі хвілін прамовіў Уладзь.

Ніякіх версій у нас не было, але ўсе заўважылі, што бамбізы ніяк не адрэагвалі на тое, што мы ехалі з Малога Сітна і нічога не пыталіся пра Севярынца. Мы вырашылі абавязкова, па магчымасці, звязацца з ім, каб высвятліць ці ўсё ў яго добра пасля нашага візіту.

Я не ведаю, як мае калегі, але я па-праўдзе кажучы напалохаўся той нечаканай сустрэчы на лясной дарозе. Канешне, я не думаў, што нас усіх тут жа пастраляюць на месцы, але нічога добрага ад гэтай сустрэчы чакаць не выпадала. Прычым пазваніць калегам і родным аб затрыманні, калі што, было б не магчыма. Сувязі не было.

Пазней мы звязаліся з Паўлам і ён распавёў, што ў яго ўсё было добра пасля нашай сустрэчы, а гэты лятучы атрад хутчэй за ўсё – паляўнічыя за кантрабандай. Менавіта праз такія лясныя пралазы, па якіх мы ехалі, цягаюць кантрабанду безакцызных цыгарэт ды палёную гарэлку а-ля “Максімка”. Гэта было падобна на праўду. Верагодна ім паступіў сігнал, што па лесе амаль на пузе сунецца невядомая машына з мінскімі нумарамі, мабыць бітком набітая скрынямі з цыгарэтамі і скрынямі з гарэлкай. Вось чаму бамбізы ніяк не адрэгавалі на  назву вёскі, адкуль мы вярталіся. Адзінае, што іх цікавіла – змесціва багажніка машыны.

А Павал Севярынец неўзабаве быў вызвалены разам з Міколам Статкевічам. Так распачынаўся працэс павольнага і маруднага “гандлю” Лукашэнкі з Захадам. Працэсу, які расцягнецца амаль на два гады і завершчыцца доўгачаканым вызваленнем усіх палітвязняў ужо ў наступным, 2008-м годзе. Усіх, якія на той момант знаходзіліся ў турмах – Зміцера Дашкевіча, Артура Фінькевіча, Юрыя Лявонава, Аляксандра Здвіжкова, Андрэя Клімава, Аляксандра Казуліна і іншых.

Так распачалася першая “лібералізацыя” 2008-2010 гг., якая скочнчыцца халодным зімнім днём 19 снежня 2010 г. на прыступках Дома Ураду ў Менску. Да наступнай адлігі пройдзе доўгіх пяць год. Але гэта ўжо іншая гісторыя.