Выснова расійскіх псіхіятраў: правы віцебскага лекара Пастнова былі парушаныя

Віцебскі ўрач-псіхіятр Ігар Пастноў,  які выступіўз крытыкай улады,  і які падвергнуўся за гэта прымусоваму лячэнню ў закрытым аддзяленні віцебскай псіхлячэбніцы,  прайшоў экспертызу ў Маскве, у Незалежнай псіхіятрычнай асацыяцыі Расіі (НПАР). Абследаванне стала магчымым,  дзякуючы падтрымцы Магілёўскай праваабарончай групы і ПЦ “Вясна”. Выканаўчы дырэктар НПАР Любоў Вінаградава ў інтэрв'ю пракаментавала атрыманыя вынікі абследавання.

- Любоў Мікалаеўна,  раскажыце,  як праходзіла экспертыза асобы Постнова?

- У нас ёсць камісія спецыялістаў,  якая складаецца з трох лекараў-псіхіятраў, медыцынскага псіхолага,  і часам у ёй удзельнічае яшчэ юрыст,  калі справа патрабуе адпаведнага прававога аналізу. Спачатку мы вывучылі ўсе дакументы, якія нам былі прадастаўлены, усё, што тычыцца яго выпадку. Потым з ім гутарыў лекар-псіхіятр,  які збірае гісторыю жыцця і калі гэта хвароба, то гісторыю хваробы. Потым працуе медыцынскі псіхолаг, які просіць выканаць набор пэўных тэстаў і дае сваё заключэнне.

І потым ужо збіраецца ўся камісія, заслухоўвае даклад асноўнага лекара-псіхіятра, лекары разам абмяркоўваюць дадзены выпадак і прымаюць пэўнае рашэнне. Патрэбны час на падрыхтоўку асобнага заключэння. У прынцыпе, гэта тое ж,  што і судова-псіхіятрычная экспертыза. З той розніцай,  што пры судова-псіхіятрычнай экспертызе суд збірае ўсе дакументы,  якія маюць дачыненне да справы, у нас жа разглядаюцца толькі дакументы, прадастаўленыя нам пацыентам.

- У справе Ігара Постнова якія першыя высновы можна зрабіць?

- Першая выснова - несумненна, яго правы былі парушаныя. У тым, што ён быў прымусова змешчаны ў псіхіятрычную бальніцу і праходзіў там лячэнне - у гэтым мы бачым безумоўнае парушэнне яго правоў. Нават калі меркаваць,  што ў яго ёсць нейкія псіхічныя адхіленні,  то ўсё роўна для таго,  каб яго супраць волі лячыць трэба, каб быў выкананы цэлы шэраг крытэрыяў. Гэтых крытэрыяў у яго справе няма. Ён не ўяўляе небяспекі ні для сябе,  ні для навакольных,  ён не з'яўляецца бездапаможным,  і,  нарэшце,  яго стан не такі, каб,  як яны там пішуць,  яго пакіданне без псіхіятрычнай дапамогі прывяло б да сур'ёзнага пагаршэння яго здароўя. Ён не меў патрэбу ў псіхіятрычнай дапамозе,  тым больш у тым выглядзе, у якім яна была яму аказана.

Ёсць яшчэ і шмат этычных парушэнняў. Напрыклад,  яго змясцілі ў тую ж бальніцу і нават тое ж аддзяленне,  дзе ён працаваў - гэта зусім абуральна і недапушчальна. Гэта нельга асудзіць ў судовым парадку,  але гэта патрабуе асуджэння з боку псыхіятрычнай супольнасці.

- З вашага вопыту, на што можа разлічваць пацыент у падобных выпадках?

- Думаю, што ў нас, у Расіі, існуе больш магчымасцяў судовай абароны. Хоць у нас таксама бываюць выпадкі, калі рашэнні аб нядобраахвотнай шпіталізацыі суды выносяць у адсутнасці пацыента,  але ўсё-такі гэта не правіла, а хутчэй выключэнне. І заўсёды ёсць магчымасць праваабаронцам і адвакатам аспрэчыць такое рашэнне суда. А Ігару Постнову ніякіх магчымасцяў сябе абараніць - ні яму, ні якім-небудзь яго прадстаўнікам,  не далі. Гэта значыць, суды аўтаматычна штампуюць, сцвярджаюць рашэнні урачэбных камісій, што няправільна.

Гэтая логіка, маўляў мы не псіхіятры і павінны давяраць іх высновам,  яна цалкам няправільная, таму што суд - гэта два бакі, і суд абавязаны заслухаць абедзве пазіцыі, а потым прыняць рашэнне. Суд павінен ацаніць, наколькі заключэнне ўрачэбнай камісіі з'яўляецца пераканаўчым і для гэтага не трэба мець прафесійныя веды. Бо суд не вырашае, хворы чалавек ці не, ён вырашае ці можна дадзенага чалавека лячыць прымусова.

- Як часта да вас у Асацыяцыю звярталіся беларусы і хто можа прэтэндаваць на дапамогу?

- Да нас беларусы звярталіся нячаста. Бывалі званкі са скаргамі, але людзі часта не могуць прыехаць у Маскву, і некаторым мы проста не можам дапамагчы. Але быў выпадак, напрыклад, Крысціны Шацікавай,  якая прыязджала да нас і мы давалі ёй заключэнне. Мы лічым,  што яе правы былі грубейшым чынам парушаныя ва ўсіх сэнсах: і ў тым, што яе нельга было стацыяніраваць, і ў тым, што яе нельга было лячыць, а таксама пазбаўлялі магчымасці сустрэцца са сваякамі і г.д. Але каб людзі прыязджалі да нас,  гэта адзінкавыя выпадкі.

Раней у нас было вельмі падобнае заканадаўства. У 1999 годзе, калі ў Беларусі прымаўся закон, ён быў поўнай копіяй расійскага. Але з тых часоў і наш закон трошкі змяніўся, і беларускі закон» Аб псіхіятрычнай дапамогі» зведаў шэраг змяненняў. Таму, кажучы аб парушэннях, мы сёння павінны яшчэ аналізаваць беларускае заканадаўства. І яшчэ пытанне, наколькі беларускія суды будуць прымаць нашы заключэння і наколькі будуць з імі лічыцца - гэта мы ўбачым, у прыватнасці, на справе Ігара Постнова.

Думаю, ехаць да нас трэба толькі ў тым выпадку, калі мы ўжо прааналізавалі дакументы і лічым, што можам дапамагчы. Мае сэнс перад тым, як ехаць выкарыстоўваць магчымасці, напрыклад, электроннай пошты. Таму што зусім не заўсёды да нас звяртаюцца людзі,  якім мы можам дапамагчы.

Бо людзі, якія пакутуюць псіхічнымі захворваннямі, як правіла, не лічаць сябе хворымі, але ўпэўнены, што іх правы былі парушаныя. У нас такіх выпадкаў таксама шмат, калі людзі лічаць, што іх незаконна паклалі ў стацыянар,  а мы потым бачым, што заключэнне ўрачоў было правільным. Такія рашэнні могуць аспрэчваць праваабаронцы, а мы як прафесійная арганізацыя лекараў-псіхіятраў сочым, перш за ўсё, за тым, каб не былі парушаныя правы з пункту гледжання недобраахвотнае лячэння.

- Скажыце, а якія дакументы павінны мець пры сабе пацярпелыя? Ці могуць бальніцы не выдаць гісторыю хваробы?

- Пытанне аб атрыманні грамадзянамі інфармацыі аб сваім псіхічным здароўе і аб аказанай ім псіхіятрычнай дапамогі актуальныя і для Расіі, і для Беларусі. Хоць па законе "Аб ахове здароўя грамадзян" кожны чалавек па сваёй заяве мае права атрымаць копіі сваіх медыцынскіх дакументаў, тым не менш, у псіхіятрыі гэта права часта парушаецца. Пачынаюць казаць, што мы ў рукі не даем, або даем толькі па запыце судова-следчых органаў, але гэта ўсё няпраўда. Гэта незаконна.

Трэба абавязкова атрымаць дакументы аб аказанні псіхіятрычнай дапамогі. Калі чалавек быў змешчаны ў бальніцу, значыць выпіску з гісторыі хваробы, а ў ідэале - копію медыцынскай карты: калі быў змешчаны ў стацыянар, чым лячылі, як выпісалі і г.д. Я думаю, што ў Беларусі таксама грамадзяне маюць права на атрыманне такой інфармацыі. Гэта цалкам рэальна, але не заўсёды адразу атрымліваецца.

- І апошняе пытанне. Калі заключэнне першай экспертызы уступае ў супярэчнасць з заключэннем незалежнай камісіі,  то які шлях абароны?

- Ёсць два шляхі. Можна рухацца па адміністрацыйнай лініі і звяртацца ў вышэйшыя медыцынскія арганізацыі. Да прыкладу, калі рашэнне вынес дыспансер або псіхіятрычная бальніца, то можна звярнуцца да галоўнага псіхіятра горада і папрасіць правесці камісійнае абследаванне з мэтай удакладнення або змены дыягназу. І такая камісія можа адбыцца, у такім выпадку камісія сама збірае патрэбныя дакументы. Але гэты шлях не з'яўляецца на самай справе поўнай гарантыяй таго, што дыягназ будзе зменены.

Поўнай гарантыяй з'яўляецца зварот у суд са скаргай на неправамерныя дзеянні псіхіятраў, на нязгоду з дыягназам. І тады думкі розных камісій будуць мець важнае значэнне. Бо чалавек павінен абгрунтаваць, чаму ён не згодны, павінен прывесці пераканаўчыя аргументы. Суд жа павінен будзе прызначыць судова-псіхіятрычную экспертызу. І калі рашэнне такой экспертызы будзе на карысць пацярпелага і суд яго зацвердзіць, то гэта ўжо будзе падставай для змены дыягназу там, дзе ён быў пастаўлены.