Праваабаронцы накіравалі альтэрнатыўны даклад Камітэту па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі
5 жніўня пачынаецца 113-я сесія Камітэта па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі, на якой будзе разгледжаны даклад беларускіх уладаў аб выкананні імі абавязальніцтваў у межах Міжнароднай канвенцыі аб ліквідацыі ўсіх формаў расавай дыскрымінацыі. Беларусь будзе даваць справаздачу 15 і 16 жніўня. Беларускі Хельсінкскі Камітэт і Human Constanta ў супрацоўніцтве з Беларускім ПЭН і Lawtrend прааналізавалі сітуацыю з расавай дыскрымінацыяй і накіравалі Камітэту альтэрнатыўны даклад, што закранае ў тым ліку праблемы, якія ўзніклі ў выніку палітыкі ўладаў пасля 2020 года (апошнія каментары і рэкамендацыі Камітэта былі атрыманы ў папярэднім справаздачным цыкле, у 2017 годзе). Альтэрнатыўны даклад дазваляе Камітэту, прадстаўнікам дзяржавы ды іншым зацікаўленым актарам азнаёміцца з праблемамі, якія дзяржава не згадвае ў сваім дакладзе, убачыць сітуацыю ў тым ліку з пункту гледжання ўразлівых груп, не прадстаўленай у афіцыйнай пазіцыі, а таксама прапануе рэкамендацыі для паляпшэння сітуацыі.
Дынаміка праблемных пытанняў
Мы не ставілі задачу раскрыць, як Беларусь выконвае ўсе свае абавязальніцтвы згодна з Канвенцыяй. Замест гэтага мы засяродзіліся на пытаннях, якія Камітэт адзначаў у якасці праблемных яшчэ ў 2017 годзе і якія, на жаль, не страцілі сваёй актуальнасці. Акрамя таго, мы распавялі, як дзеянні ўладаў пасля 2020 года паўплывалі на сітуацыю з расавай дыскрымінацыяй (да якой у тым ліку адносіцца дыскрымінацыя па нацыянальнай / этнічнай прыкмеце).
Большая частка рэкамендацый самога Камітэта, грамадзянскай супольнасці, а таксама рэкамендацый у межах Універсальнага перыядычнага агляду ў дачыненні да барацьбы з дыскрымінацыяй, засталася нявыкананай.
Сярод іншага:
- у краіне па-ранейшаму адсутнічае комплексны антыдыскрымінацыйны закон і эфектыўныя сродкі прававой абароны для людзей, што сутыкнуліся з актамі дыскрымінацыі; суддзі не гатовыя разглядаць дыскрымінацыйныя справы і, у прыватнасці, працаваць з Канвенцыяй (нягледзячы на сцвярджэнні дзяржавы аб адваротным);
- не спыняецца дыскрымінацыя ромскага насельніцтва краіны — у тым ліку праз практыкі этнічнага прафілявання, масавая неабгрунтаваная адмова ў доступе да асобных медычных паслуг;
- акты расавай дыскрымінацыі і выкарыстанне мовы варожасці з боку дзяржавы / пры папушчальніцтве апошняй не толькі не спыніліся, але выйшлі на новы ўзровень.
Пасля 2020 года
Мы ўжо пісалі, што агульная сітуацыя з роўнасцю і недыскрымінацыяй у краіне пастаянна пагаршаецца. Пасля 2020 года дыскрымінацыйныя практыкі паступова становяцца часткай сістэмнай палітыкі па выдзяленні груп, з якімі дзяржава стасуецца па-іншаму. Да іх адносяцца і асобныя нацыянальныя меншасці, у першую чаргу — прадстаўнікі дзяржаў, якім у ідэалогіі дзеючага рэжыму адведзена месца "знешняга ворага" — палякі, літоўцы, украінцы.
Пасля 2020 года:
- у межах агульнай зачысткі грамадзянскай супольнасці ліквідуюцца і арганізацыі, што займаюцца захаваннем і развіццём нацыянальных культур і традыцый;
- ажыццяўляецца пераслед актывістаў вышэйзгаданых нацыянальных меншасцяў;
- загорнуты назад прагрэс у галіне абароны моваў нацыянальных меншасцяў: паводле ацэнак нацыянальных экспертаў і экспертаў Рады Еўропы, у 2017 годзе Беларусь ужо была гатовая да далучэння да Еўрапейскай хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасцяў. З 2023 года заканадаўства больш не прадугледжвае магчымасці стварэння ўстаноў дашкольнай, агульнай сярэдняй адукацыі, у якіх дзеці маглі б вучыцца на мове сваёй нацыянальнай меншасці, адзіны магчымы фармат — стварэнне асобных суполак і класаў у такіх установах. Больш за тое, зачыняюцца польскія і літоўскія школы, ажыццяўляецца ціск на арганізацыі, якія прадстаўляюць паслугі па вывучэнні нямецкай, польскай мовы;
- пастаянна пагаршаецца сітуацыя з правам на ўдзел у культурным жыцці (у цяперашні час умовы для яго рэалізацыі фактычна адсутнічаюць: ацэнка за 2023 г. — 1/10, у цэлым за 5 гадоў сітуацыя пагоршылася на 4.4 пункта), што ў значнай ступені адбіваецца на нацыянальных меншасцях: акрамя таго, што звужваюцца магчымасці для навучання на сваёй мове, яны сутыкаюцца з дыскрымінацыйнай культурнай палітыкай (цэнзурай, прызнаннем кніг, СМІ ды іншай інфармацыйнай прадукцыі "экстрэмісцкімі", знішчэннем гісторыка-культурнай спадчыны ў межах захавання "правільнай" з пункту гледжання дзяржавы гістарычнай памяці, распаўсюджваннем варожых да іх наратываў у СМІ і ў адукацыйных матэрыялах, і гэтак далей;
- з пачаткам поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну асобны пераслед ужываецца супраць украінцаў: на іх распаўсюдзіліся практыкі прафілявання і падвышанай увагі з боку кампетэнтных органаў, украінская культура фактычна знаходзіцца пад забаронай і прыраўноўваецца да выказвання нязгоды з афіцыйным курсам дзяржавы па падтрымцы дзеянняў Расійскай Федэрацыі;
- створана экасістэма "антыэкстрэмісцкага" заканадаўства, якая дазваляе дзяржаве душыць цэлы комплекс правоў і свабодаў іншадумцаў (ці тых, каго ўлады адносяць да іх) пад падставай барацьбы з "экстрэмізмам".
