Заява праваабаронцаў Беларусі аб прызнанні 15 новых палітычных зняволеных
Сумесная заява праваабарончых арганізацый Беларусі
6 верасня 2023 г.
Мы, прадстаўнікі праваабарончай супольнасці Беларусі, адзначаем, што ўлады злоўжываюць магчымасцямі крымінальнага заканадаўства і ўжываюць да пратэстоўцаў і іншадумцаў празмерна жорсткія меры адказнасці, звязаныя з пазбаўленнем волі на працяглы тэрмін за здзяйсненне дзеянняў, якія не пацягнулі цяжкіх наступстваў. У прыватнасці, кваліфікацыя дзеянняў як тэрарызму заведама не адпавядае таму, што, у адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі, павінна ўкладацца ў гэтае паняцце.
Пад тэрарызмам у міжнародным праве звычайна разумеюцца акты гвалту, якія здзяйсняюцца ў адносінах да грамадзянскага насельніцтва ў палітычных ці ідэалагічных мэтах.
У Дэкларацыі аб мерах па ліквідацыі міжнароднага тэрарызму, сфармуляванай у рэзалюцыі 49/60, Генеральная Асамблея заявіла, што тэрарызм уяўляе сабой "злачынныя акты, накіраваныя або разлічаныя на стварэнне абстаноўкі тэрору сярод шырокай грамадскасці, групы асоб або канкрэтных асоб у палітычных мэтах".
У адпаведнасці з рэзалюцыяй 1566 (2004) 2004 Рады Бяспекі, дзеянні, якія павінны перадухіляцца і карацца незалежна ад таго, апраўдваюцца яны меркаваннямі палітычнага, філасофскага, ідэалагічнага, расавага, этнічнага, рэлігійнага або іншага падобнага характару, маюць наступныя тры характарыстыкі:
- здзяйсняюцца, у тым ліку супраць грамадзянскіх асоб, з намерам прычыніць смерць або сур'ёзную шкоду здароўю або захапіць закладнікаў;
- здзяйсняюцца з мэтай выклікаць стан страху ў шырокай грамадскасці, або групы людзей, або асобных асоб, запалохаць насельніцтва або прымусіць урад або міжнародную арганізацыю здзейсніць якое-небудзь дзеянне або ўстрымацца ад яго здзяйснення;
- уяўляюць сабой злачынствы па сэнсе міжнародных канвенцый і пратаколаў, якія тычацца тэрарызму.
У адсутнасці гэтых прыкмет супрацьпраўныя дзеянні не маюць сапраўды тэрарыстычнага характару і павінны кваліфікавацца як злачынствы супраць парадку кіравання (пагроза ўжывання гвалту супраць службовых асоб), асобы або супраць уласнасці (напрыклад, наўмысныя знішчэнне альбо пашкоджанне чужой маёмасці) з ужываннем санкцый, адпаведных цяжару і грамадскай небяспекі зробленага.
Нам вядома аб узяцці пад варту паводле адвольнага абвінавачвання ва ўчыненні тэрарыстычнага акту з абцяжарвальнымі віну абставінамі паводле арт. 289 ч. 3 КК Максіма Лапаціна, Андрэя Лапаціна, Сяргея Кострыжа, Вадзіма Пацэнкі ў сувязі з нападам невядомых на баявы самалёт узброеных сіл РФ, які базаваўся на вайсковым аэрадроме ў Беларусі.
Таксама мы адзначаем, што прыцягненне да крымінальнай адказнасці за распальванне іншай сацыяльнай варожасці або варажнечы (арт. 130 КК) следствам і судамі селектыўна і дыскрымінацыйна ўжываецца выключна для абароны інстытутаў улады, прычым вылучэнне прадстаўнікоў улады, супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, вайскоўцаў і да т. п. у якасці сацыяльных груп, якія падпадаюць пад абарону ў гэтым кантэксце, нам уяўляецца неабгрунтаваным.
Мы настойваем на недапушчальнасці прымянення закона, які абараняе прадстаўнікоў улады, супрацоўнікаў органаў правапарадку і суддзяў ад пагроз у сувязі з правамерным выкананнем імі сваіх службовых абавязкаў, для пакарання тых грамадзян, якія выказаліся ў сувязі з відавочным парушэннем прадстаўнікамі дзяржаўных інстытутаў Канстытуцыі і закона, уцягнутасцю прадстаўнікоў улады, пракурораў і суддзяў у працэс катаванняў і ў стварэнне атмасферы беспакаранасці за катаванні і іншыя грубыя парушэнні правоў чалавека, якія часта маюць прыкметы злачынстваў супраць чалавечнасці. Таксама недапушчальнае прымяненне крымінальнага закона для спынення часам празмерна рэзкіх выказванняў на адрас агрэсараў у сувязі з развязанай Расійскай Федэрацыяй поўнамаштабнай вайны ва Украіне.
Нам вядома аб асуджэнні:
Юрыя Ташкінава паводле ч. 1 арт. 130 (распальванне іншай сацыяльнай варожасці або варажнечы), арт. 361-2 КК (фінансаванне дзейнасці экстрэмісцкага фармавання) за негатыўныя выказванні ў адрас дзяржаўных прапагандыстаў, антываенныя выказванні, ахвяраванні на падтрымку пратэстоўцаў у Беларусі да трох гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Аляксандра Скатарэнкі паводле ч. 1 арт. 130, арт. 391 (абраза суддзі) за выказванні ў сетцы інтэрнэт да пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Сяргея Нікіціна паводле арт. 364 (пагроза ўжывання гвалту ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў), арт. 369 Крымінальнага кодэкса (абраза прадстаўніка ўлады), арт. 368 (абраза А. Лукашэнкі), арт. 366 (пагроза ў дачыненні да службовай асобы, якая выконвае службовыя абавязкі, ці іншай асобы, якая выконвае грамадскі абавязак), арт. 130, арт. 391, арт. 188 (паклёп), арт. 389 КК (пагроза ў дачыненні да суддзі або народнага засядацеля) за выказванні ў сетцы інтэрнэт да шасці год пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Міхаіла Мякекі паводле ч. 1 і 3 арт. 130, ч. 1 арт. 342 (арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак або актыўны ўдзел у іх), ч. 2 арт. 366 (пагроза ў дачыненні да службовай асобы), ч. 2 арт. 367 КК (паклёп у дачыненні да А. Лукашэнкі) за каментары ў сетцы інтэрнэт да шасці гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Ганны Скрыган у закрытым судовым пасяджэнні паводле арт. 130 КК да двух гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі;
Анатоля Сашунова па арт. 130, ч.1 арт. 368, арт. 369 КК за каментары ў сетцы інтэрнэт, якія крытыкуюць дзеянні сілавых ведамстваў і А. Лукашэнкі да чатырох гадоў пазбаўлення волі ў папраўчай калоніі.
У дачыненні да фігурантаў палітычна матываваных крымінальных спраў неабгрунтавана ўжываецца ўтрыманне пад вартай у адсутнасць дастатковых падстаў для прымянення меры стрымання, якая абмяжоўвае асабістую свабоду: як адзначае Камітэт па правах чалавека ААН, "утрыманне пад вартай у выглядзе меры стрымання павінна быць разумным і неабходным у любых абставінах". "Утрыманне пад вартай асоб, што чакаюць суда, павінна быць выключэннем, а не правілам... вызваленне ад такога ўтрымання пад вартай можа ставіцца ў залежнасць ад прадстаўлення гарантый яўкі на суд, яўкі на судовае разбіральніцтва ў любой іншай яго стадыі і (у выпадку неабходнасці) яўкі для выканання прысуду. Гэтая прапанова тычыцца асоб, што чакаюць судовага разбору па крымінальным абвінавачванні, гэта значыць пасля прад'яўлення абвінавачвання, але аналагічнае патрабаванне, якое ахоплівае перыяд да прад'яўлення абвінавачвання, выцякае з забароны адвольнага арышту... Прымяненне дасудовага ўтрымання пад вартай у адносінах да падазраваных і абвінавачаных не павінна быць агульнай практыкай. Заключэнне пад варту павінна быць заснавана на прынятым у кожным канкрэтным выпадку рашэнні аб тым, што яно абгрунтавана і неабходна з улікам усіх абставінаў для такіх мэтаў, як папярэджанне ўцёкаў, умяшання ў працэс збірання доказаў або рэцыдыву злачынства... Адпаведныя фактары павінны быць прапісаны ў законе і не павінны ўтрымліваць расплывістых і шырокіх стандартаў, такіх як "грамадская небяспека"... дасудовае ўтрыманне пад вартай павінна ўжывацца не на аснове магчымага прысуду, а на аснове вызначэння неабходнасці ў гэтай меры стрымання".
Нам вядома пра ўтрыманне пад вартай:
Івана Янчука па арт. 130 КК за перадачу дадзеных пратэсным інтэрнэт-рэсурсам;
Жанны Волкавай па арт. 130 КК за выказванні ў сетцы інтэрнэт;
Веранікі Ніколкінай паводле арт. 130, 342 КК за выказванні ў сетцы інтэрнэт у дачыненні да беларускіх уладаў і расійскіх вайскоўцаў;
Сяргея Леанюка па арт. 130 КК за каментары ў сетцы інтэрнэт.
Таксама змешчаны пад варту па абвінавачванні ў здрадзе дзяржаве па ч. 1 арт. 356 КК аналітык і кіраўнік аналітычнага партала Belarus Security Blog, эксперт у галіне бяспекі Андрэй Паротнікаў. Абставіны справы, выкладзеныя ў прапагандысцкім дакументальным фільме дзяржаўнага тэлеканала прыводзяць да цвёрдага пераканання ў адсутнасці ў дзеяннях абвінавачанага дадзенага складу злачынства. Расследаванне крымінальнай справы можа быць бесперашкодна праведзена ва ўмовах знаходжання А.Паротнікава на волі.
Ацэньваючы ўсе гэтыя выпадкі крымінальнага пераследу, мы бачым палітычны матыў пераследу абвінавачаных. Мы лічым, што рашэнні аб прымяненні меры стрымання і судовыя рашэнні прыняты па палітычных матывах у парушэнне прынцыпу вяршэнства права.
У чарговы раз падкрэсліваем, што характар дзеянняў абвінавачаных часта быў следствам сістэматычных, шырока распаўсюджаных парушэнняў правоў чалавека, адсутнасці магчымасці свабоднага выказвання меркавання, быў выкліканы адсутнасцю расследавання злачынстваў у дачыненні да мірных пратэстоўцаў і іншых ахвяр жорсткага абыходжання і катаванняў, расчараваннем у здольнасці ўладаў выкарыстоўваць сілу закона для абароны парушаных правоў грамадзян, адсутнасцю справядлівага суда і ўмоў для дэмакратычнай і канстытуцыйнай змены ўлады на сапраўдных выбарах.
Мы ў чарговы раз нагадваем, што разгляд палітычна матываваных крымінальных спраў у закрытым або фактычна ў закрытым судовым пасяджэнні, у адсутнасць публікі, назіральнікаў і незалежнай прэсы, у створанай уладамі абстаноўцы нецярпімасці да дзейнасці праваабарончых арганізацый і праваабаронцаў і незалежных журналістаў груба парушае працэсуальныя правы абвінавачаных і крытычна дыскрэдытуе ацэнку дакладнасці, дастатковасці і дапушчальнасці тых ці іншых доказаў абвінавачвання.
У адпаведнасці з Кіраўніцтвам па вызначэнні паняцця "палітычны зняволены", палітычным зняволеным з'яўляецца асоба, пазбаўленая волі, калі пры наяўнасці палітычных матываў яго пераследу мае месца хоць бы адзін з наступных фактараў:
- a) пазбаўленне волі было ўжытае ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных пактам або Еўрапейскай канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод;
- d) асоба пазбаўлена волі выбіральна ў параўнанні з іншымі асобамі.
Мы, прадстаўнікі беларускай праваабарончай супольнасці, заяўляем аб прызнанні палітычнымі зняволенымі Юрыя Ташкінава, Аляксандра Скатарэнкі, Сяргея Нікіціна, Міхаіла Мякекі, Ганны Скрыган, Анатоля Сашунова, Івана Янчука, Жанны Волкавай, Веранікі Ніколкінай, Сяргея Леанюка, Андрэя Паротнікава, Максіма Лапаціна, Андрэя Лапаціна, Сяргея Кострыжа, Вадзіма Пацэнкі. Мы патрабуем ад уладаў Беларусі:
- перагледзець вынесеныя ў дачыненні да названых палітвязняў прысуды і меры стрымання пры захаванні права на справядлівае разбіральніцтва і ліквідацыі фактараў, якія паўплывалі на кваліфікацыю дзеянняў, від і памер пакарання, від меры стрымання;
- вызваліць названых палітвязняў, ужыўшы іншыя меры для забеспячэння іх яўкі ў суд;
- неадкладна вызваліць усіх палітычных зняволеных, перагледзець палітычна матываваныя прысуды і спыніць палітычныя рэпрэсіі супраць грамадзян краіны.
Праваабарончы цэнтр "Вясна";
Беларускі дом правоў чалавека імя Барыса Звозскава.
Прававая ініцыятыва;
Беларускі ПЭН;
Human Constanta;
Беларуская асацыяцыя журналістаў.
[1] https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/Factsheet32ru.pdf
