Заключэнне экспертаў і юрыстаў ПЦ «Вясна» па крымінальнай справе Станіслава Паўлінковіча па арт. 391 КК
Станіслаў Паўлінковіч. Фота з сайта mspring.online
29 кастрычніка 2020 года Станіслаў Паўлінковіч быў асуджаны суддзёй суда Магілёўскага раёна Магілёўскай вобласці М.С. Курпачэнкам паводле артыкула 391 КК да пакарання ў выглядзе абмежавання волі з накіраваннем у папраўчую ўстанову адкрытага тыпу тэрмінам на 3 гады. У адпаведнасці з артыкулам 7 Закона Рэспублікі Беларусь ад 18 мая 2020 г. №17-З «Аб амністыі ў сувязі з 75-годдзем Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў» Паўлінковіч падлягае вызваленню ад пакарання ў выглядзе абмежавання волі часткова тэрмінам на 1 год. Прадстаўнікі ПЦ "Вясна" ажыццяўлялі бесперапынны маніторынг судовага пасяджэння.
Два гады за абразу суддзі. У Магілёве – першы асуджаны па "крыміналцы" палітычны актывіст
Кантэкст, заканадаўства аб мірных сходах, заахвочванне і абарона правоў чалавека
У канцы красавіка-пачатку мая 2020 года па ўсёй краіне актывізавалася пратэстная актыўнасць грамадзян: набліжэнне выбарчай кампаніі па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь; ігнараванне беларускімі ўладамі праблемы распаўсюджвання пандэміі COVID-19 і ўтойванне рэальных маштабаў захворвання і смяротнасці; правядзенне рэспубліканскага суботніка і парада, прысвечанага Дню Перамогі 9 мая; лакальныя пратэсты ў Брэсце і Светлагорску ў форме «кармлення галубоў» актуалізавалі жаданне грамадзян прымаць удзел у кіраванні справамі дзяржавы, мець свой уплыў і голас у вырашэнні лакальных і дзяржаўных праблем.
Існуючае заканадаўства аб масавых мерапрыемствах фактычна не дазваляе рэалізоўваць грамадзянам права на свабоду сходаў і выказвання меркаванняў. У 2012 г. Еўрапейская камісія за дэмакратыю праз права (Венецыянская камісія) сумесна з Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ падвергла дбайнаму разбору Палажэння Закона "Аб масавых мерапрыемствах" на прадмет адпаведнасці міжнародным стандартам. У заключэнні група экспертаў рэкамендавала прывесці Закон у адпаведнасць з міжнароднымі стандартамі, уключыўшы ў яго ключавы прынцып на карысць правядзення сходаў, у тым ліку шляхам адмены існуючай сістэмы, калі правядзенне сходу ставіцца ў залежнасць ад дазволу мясцовых уладаў.
У кастрычніку 2018 г. у ходзе разгляду пятага перыядычнага дакладу Рэспублікі Беларусь Камітэт па правах чалавека ААН прыняў Заключныя заўвагі, у якіх рэкамендаваў ураду Рэспублікі Беларусь перагледзець свае законы, падзаконныя акты і практыку, у тым ліку Закон «Аб масавых мерапрыемствах», каб гарантаваць магчымасць карыстання ў поўнай меры правам на свабоду сходаў як у заканадаўстве, так і на практыцы, і забяспечыць, каб любыя абмежаванні на свабоду сходаў, у тым ліку шляхам прымянення адміністрацыйных і крымінальных пакаранняў да асоб, якія рэалізуюць гэта права, адпавядалі строгім патрабаванням артыкула 21 Пакта. Беларусі рэкамендавана неадкладным і дзейсным чынам расследаваць усе выпадкі празмернага прымянення сілы супрацоўнікамі праваахоўных органаў, адвольных арыштаў і затрыманняў удзельнікаў мірных пратэстаў і прыцягнуць да адказнасці вінаватых (пункт 53).
Мы, юрысты і эксперты ПЦ "Вясна", падзяляем і падтрымліваем такія падыходы, падкрэсліваючы адвольнасць затрыманняў удзельнікаў мірных сходаў толькі за тое, што яны не атрымалі дазволу на іх правядзенне ў мясцовай улады.
Умовы назірання
Судовае пасяджэнне праведзена адкрыта і галосна. Перашкод для разумення сутнасці дзеянняў суда і ўдзельнікаў працэсу не ўзнікла, чутнасць была здавальняючай, судовыя пасяджэнні пачыналася ў тэрмін, час аднаўлення пасяджэння называўся выразна і гучна. Парадак у будынку суда і ў судовым пасяджэнні вызначаў суддзя. Судом не аказвалася перашкод для аўдыёзапісу працэсу, было забаронена весці відэатрансляцыю і рабіць фота. Рэзалютыўная частка прысуду абвешчана публічна.
Выкананне працэдуры судовага пасяджэння:
- Суддзя: Курпачэнка Максім Сяргеевіч
- Пракурор: Пімашкоў Дзмітрый Алегавіч; Старавойтаў Аляксандр Сяргеевіч
- Сакратар: Барсук
- Абвінавачаны: Паўлінковіч Станіслаў Аляксандравіч
- Пацярпелая: Ратнікава Аксана Яўгенаўна
Адводы суду, пракурору, сакратару, іншым удзельнікам працэсу: удзельнікі працэсу не заяўлялі суду адводы.
Заява аб прымяненні катаванняў і/або жорсткага, бесчалавечнага, зневажальнага абыходжання: не паступала.
Забеспячэнне эфектыўнай абаронай
Маісеенка Тамара Іванаўна, адвакат, юрыдычная кансультацыя Ленінскага раёна г. Магілёва. Падчас правядзення пасяджэння заяўляла хадайніцтва аб неабходнасці правядзення паўторнай экспертызы ў дачыненні да абвінавачанага.
Роўнасць правоў бакоў у працэсе
Абарона ў асобе адваката заяўляла хадайніцтва аб неабходнасці правядзення паўторнай псіхолага-псіхіятрычнай экспертызы з мэтай даказаць, што абвінавачаны знаходзіўся ў стане афекту. Суд адхіліў хадайніцтва.
Даследаванне доказаў
Допыт абвінавачаных, пацярпелых і сведак ажыццяўлялі бакі абвінавачвання і абароны, суд зрэдку ўдакладняў асобныя абставіны ў асобы, якую дапытваюць.
Устаноўленыя прысудам акалічнасці
Станіславу Паўлінковічу ставіцца ў віну абраза суддзі Ратнікавай, якая ў пачатку выбарчай кампаніі падчас схаванага ад грамадскасці суда па адміністрацыйнай справе падвергла Паўлінковіча арышту і штрафу, тым самым ізаляваўшы яго ад грамадства на час правядзення пікетаў па зборы подпісаў за вылучэнне асобы ў кандыдаты ў прэзідэнты: «Паўлінковіч, рэалізуючы, свой злачынны намер, накіраваны на абразу суддзі суда Ленінскага раёна г. Магілёва Ратнікавай, прызначанай на пасаду ўказам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь №348 ад 22 жніўня 2018 года тэрмінам на пяць гадоў, з мэтай прыніжэння яе гонару і годнасці ў сувязі з ажыццяўленнем правасуддзя, кіруючыся нізіннымі намерамі, якія выказаліся ў жаданні адпомсціць за вынясенне неправасуднай, на яго думку, пастановы па справе аб адміністрацыйным правапарушэнні аб прыцягненні яго да адміністрацыйнай адказнасці па арт. арт. 23.4, 23.5 КаАП, наўмысна абразіў суддзю пры наступных абставінах.
Так, ён 21 мая 2020 года каля 10 гадзін 30 хвілін, знаходзячыся ў зале судовага пасяджэння №2 суда Ленінскага раёна г. Магілёва па адрасе: г. Магілёў, вул. Дабралюбава, д. 4, наўмысна, падчас абвяшчэння суддзёй Ратнікавай рашэння суда па справе аб адміністрацыйных правапарушэннях аб прыцягненні Паўлінковіча да адміністрацыйнай адказнасці па арт. арт. 23. 4, 23.5 КаАП у прысутнасці іншых асоб, публічна выказаў у адрас суддзі Ратнікавай абразы, якія прыніжаюць яе гонар і годнасць, выяўленыя ў непрыстойнай форме. Адно са слоў па лінгвістычных прыкметах з'яўляецца абсцэнным (нецэнзурным) незалежна ад кантэксту: яно абражае, прыніжае гонар і годнасць, выказана ў непрыстойнай форме, іншыя словы выкарыстаныя для прыніжэння гонару і годнасці суддзі суда Ленінскага раёна г. Магілёва Ратнікавай, паколькі ўтрымліваюць адпаведныя слоўнікавыя стылістычныя паметы, якія паказваюць на іх ужыванне для выказвання негатыўнай ацэнкі асобы адрасата».
Устаноўлена, што Станіслаў Паўлінковіч мае пастаяннае месца працы, раней не судзімы. Магчымасць прызначэння пакарання, не звязанага з абмежаваннем волі, і іншых мер крымінальнай адказнасці судом не абмяркоўвалася. У якасці абцяжваючых віну абставінаў суд прызнаў здзяйсненне злачынства з нізінных падахвочванняў (п. 8 ч. 1 арт. 64 КК).
Згодна з заключэннем экспертаў №26.8-8/1041 ад 21 жніўня 2020 года, Паўлінковіч па сваім псіхічным стане мог усведамляць фактычны характар і грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў і кіраваць імі ў перыяд часу інкрымінаванага яму дзеяння. У Паўлінковіча мелася ў перыяд здзяйснення інкрымінаванага яму дзеяння і маецца ў цяперашні час псіхічнае расстройства (захворванне) у форме "эмацыйна-няўстойлівага расстройства асобы". У цяперашні час Паўлінковіч па сваім псіхічным стане можа ўсведамляць значэнне сваіх дзеянняў і кіраваць імі. Па сваім псіхічным стане ён не можа самастойна абараняць свае правы і законныя інтарэсы ў крымінальным працэсе.
ЗАКЛЮЧНЫЯ ВЫСНОВЫ
Назіранне за гэтай крымінальнай справай у выніку дае магчымасці зрабіць высновы, якія маюць значэнне для далейшых ацэнак справы і палажэнні абвінавачаных.
Эксперты і юрысты ПЦ "Вясна" бачаць палітычныя матывы ў дзеяннях уладаў у дачыненні да абвінавачанага.
Пад палітычнымі матывамі маюцца на ўвазе рэальныя падставы. Важна прааналізаваць не толькі публічна пазначаныя падставы рашэнняў органаў улады, але і выявіць іх сапраўдныя матывы непрымальных у дэмакратычным грамадстве дзеянняў або бяздзейнасці праваахоўных і судовых органаў, іншых суб'ектаў ўладных паўнамоцтваў, накіраваных на дасягненне хоць бы адной з наступных мэтаў:
- умацаванне альбо ўтрыманне ўлады суб'ектамі ўладных паўнамоцтваў;
- недобраахвотнае спыненне або змяненне характару чыёй-небудзь публічнай дзейнасці.
Абедзве мэты ўгледжваюцца ў дзеяннях уладаў, прадстаўленых у гэтай справе МУС, Следчым камітэтам, пракуратурай і судом: крымінальны пераслед абвінавачаных распачаты ў перыяд узмацнення рэпрэсій у дачыненні да грамадзянскай супольнасці перад тварам будучай небяспекі страты аўтарытарнай улады прэзідэнтам дзяржавы і страты ўплыву выбудаванай ім сістэмы "выканаўчай вертыкалі ўлады". Судовы разгляд справы прайшоў у канцы кастрычніка 2020 г. - пасля шэрагу палітычных падзей, якія ў корані змянілі адносіны ўладаў і грамадства, які не ўспрымае больш паўнамоцтваў дзеючай улады, якая захавала сваё становішча ў выніку паўсюдных грубых фальсіфікацый і злоўжыванняў падчас прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня, і абрала адзіным інструментам уплыву на сітуацыю прымяненне брутальнага фізічнага гвалту, які выходзіць за рамкі ўсіх, у тым ліку нацыянальных, прававых нормаў, нароўні з адкрыта сегрэгацыйнай практыкай рэагавання органамі правапарадку і судамі на парушэнне нацыянальнага закона рознымі суб'ектамі. У гэтай абстаноўцы перад дзяржаўнымі інстытутамі, якія захавалі лаяльнасць уладам, стаіць задача татальнага падаўлення мірных пратэстаў, запалохвання дэманстратыўна жорсткімі санкцыямі рознага характару, у тым ліку – крымінальнымі, усіх удзельнікаў і назіральнікаў гэтых працэсаў, і прымусу да адмовы ад ажыццяўлення сваіх правоў і свабод.
Перад назіраннем стаяла задача ўстанавіць, ці быў абвінавачаны абмежаваны ў свабодзе ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, іншых правоў і свабод, гарантаваных Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах.
У адпаведнасці з Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь, чалавек, яго правы, свабоды і гарантыі іх рэалізацыі з'яўляюцца вышэйшай каштоўнасцю і мэтай грамадства і дзяржавы.
Артыкул 19 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах гарантуе права на свабоду перакананняў і іх выказванне, усталёўваючы дапушчальныя абмежаванні гэтага права. Гэтыя абмежаванні не звязаны са службовым становішчам тых асоб, аб якіх распаўсюджаныя звесткі або інфармацыя. Такім чынам, узровень абароны супраць дыфамацыйных формаў выказвання меркавання (замахаў на гонар, годнасць і рэпутацыю асобы шляхам распаўсюджвання зневажальных звестак альбо сцвярджэнняў абразлівага характару) у службовых асоб дзяржавы, будзь гэта прэзідэнт, пракурор ці суддзя, не можа быць вышэй, чым у любых іншых грамадзян.
Дэкрыміналізацыя дыфамацыйных правапарушэнняў з'яўляецца стандартам, сфармуляваным і абгрунтаваным у рашэннях шэрагу міжнародных арганізацый. Міжнародныя органы, ААН і АБСЕ, рэкамендавалі скасаваць законы, якія прадугледжваюць крымінальную адказнасць за дыфамацыю, або, як мінімум, не пазбаўляць волі за ўчыненне дыфамацыйных правапарушэнняў, прыняўшы за норму грамадзянска-прававы пераслед. Парламенцкая асамблея АБСЕ заклікала да адмены ўсіх законаў, якія прадугледжваюць крымінальную каральнасць дыфамацыі публічных асоб, дзяржавы або яго органаў. Паўнамоцныя прадстаўнікі ААН, АБСЕ і ААД па пытаннях свабоды слова заяўлялі, што "крымінальны пераслед за дыфамацыю не з'яўляецца апраўданым абмежаваннем свабоды выказвання перакананняў; усе законы аб крымінальным пераследзе за дыфамацыю падлягаюць адмене і замене, дзе гэта неабходна, грамадзянска-прававымі мерамі адказнасці".
У прыватнасці, Парламенцкая асамблея АБСЕ заклікала да адмены ўсіх законаў, якія прадугледжваюць крымінальную каральнасць дыфамацыі публічных асоб дзяржавы або яго органаў: "Захаванне свабоднага «адкрытага і дэмакратычнага грамадства патрабуе, як мага больш шырокіх магчымасцяў для ажыццяўлення свабоды слова і самавыяўлення для сродкаў масавай інфармацыі і ўсяго грамадства ў цэлым. Такім чынам, законы, якія прадугледжваюць крымінальнае пакаранне за дыфамацыю грамадскіх дзеячаў або меры пакарання за дыфамацыю дзяржавы, дзяржаўных органаў і службовых асоб дзяржавы як такіх, не спрыяюць свабодзе слова і падрываюць дэмакратыю і павінны быць адмененыя там, дзе яны дзейнічаюць» (Варшаўская дэкларацыя ПА АБСЕ, 8 ліпеня 1997 г., п. 140).
У Заўвазе агульнага парадку №34 (2011) прадугледжана, што любыя абмежаванні ў мэтах абароны маральнасці павінны разглядацца ў кантэксце ўніверсальнага характару правоў чалавека і прынцыпа недапушчэння дыскрымінацыі (п. 32).
Камітэт выказвае занепакоенасць у сувязі з законамі аб такіх дзеяннях, як непавагу да суду, непавага да прадстаўнікоў улады, непавагу да сцяга і сімволікі, паклёп на кіраўніка дзяржавы, абарона гонару дзяржаўных службовых асоб; ён таксама заяўляе, што законам не павінны ўсталёўвацца больш жорсткія меры пакарання выключна ў сувязі са становішчам асобы індывіда, чыя рэпутацыя была нібыта падвергнутая сумневу. Дзяржавам−удзельніцам не варта забараняць крытыку такіх структур, як армія або адміністрацыйны апарат (п. 38).
Такім чынам, наяўнасць у Крымінальным кодэксе Рэспублікі Беларусь крымінальнай адказнасці, якая прадугледжвае пакаранне за абразу суддзі, не адпавядае міжнародным стандартам у галіне свабоды выказвання меркавання. Праваабарончы цэнтр "Вясна" неаднаразова выступаў за выключэнне дыфамацыйнай арт. 391 з Крымінальнага кодэкса.
Па агульнаму правілу пераслед за абразу звычайных грамадзян ажыццяўляецца па артыкуле 189 КК толькі ў выпадку, калі яна мела месца ў публічным выступе, альбо ў друкаваным ці публічна дэманстраваным творы, альбо ў сродках масавай інфармацыі, альбо ў інфармацыі, распаўсюджанай у глабальнай кампутарнай сеткі Інтэрнэт, іншай сеткі электрасувязі агульнага карыстання альбо выдзеленай сеткі электрасувязі. Прычым паняцце «публічнае выступленне» не раўназначна паняццю «публічна», якое таксама выкарыстоўваецца ў некаторых канструкцыях дыспазіцыю КК: пад публічным выступам прынята разумець вуснае выступленне перад аўдыторыяй на сходзе, лекцыі, мітынгу і іншым масавым мерапрыемстве або скапленні людзей. Такім чынам, выказванне абраз у той жа сітуацыі ў дачыненні да звычайнага грамадзяніна злачынствам б не з'яўлялася.
Не зняпраўджанае сцвярджэнне абвінавачанага аб тым, што выказаныя абразы былі адрасаваныя «дзейнай уладзе»: у прысудзе суд, адпрэчваючы пазіцыю абвінавачанага, спаслаўся выключна на паказанні, якія адлюстроўваюць суб'ектыўнае ўспрыманне рэчаіснасці людзей, у той ці іншай ступені зацікаўленых у вынясенні абвінаваўчага прысуду абвінавачанаму: суддзі, сакратара судовага пасяджэння, супрацоўнікаў міліцыі: «падчас абвяшчэння пастановы Паўлінковіч стаяў насупраць суддзі Ратнікавай, і абразлівыя словы былі адрасаваныя ў адрас суддзі». Між тым, у судовым пасяджэнні ўзаемнае размяшчэнне суддзі і асобы, у дачыненні да якога вядзецца адміністрацыйны працэс, вызначаецца судом або іншымі прадстаўнікамі ўлады; пастанова суда выслухоўваецца, як правіла, звярнуўшыся тварам да таго, хто яе абвяшчае.
У прысудзе не пазначана ўтрыманне абразлівых выкрыкаў абвінавачанага, а ёсць толькі апісанне гэтых выразаў з дапамогай ацэначных і навуковых тэрмінаў, якія не даюць магчымасці даць незацікаўленую ацэнку высноў экспертаў і суда ў частцы аднясення выказванняў абвінавачанага да прыніжаючых гонар і годнасць асобы, выяўленым у непрыстойнай форме (абразе). Больш таго, у прысудзе маецца толькі спасылка на заключэнне эксперта, які ў сваю чаргу звярнуў увагу, што ў фрагменце запісанай у судовым пасяджэнні размовы маюцца два выказванні, у якіх змяшчаецца негатыўная ацэнка асоб, прысутных пры абвяшчэнні рашэння па справе аб адміністрацыйным правапарушэнні і тры выказванні, у якіх змяшчаецца негатыўная ацэнка асобы, якая прысутнічае пры вынясенні гэтага рашэння. Лінгвістычны аналіз лексемы названых выразаў паказаў розныя вынікі: ад пераноснага значэння да лаянкі. Суд не даў ацэнкі заключэння эксперта і не зрабіў высновы аб наяўнасці ў канкрэтных выказваннях абразы пэўнага твару, не прызнаў канкрэтныя выразы, адрасаваныя суддзі, зневажаючымі гонар і годнасць асобы, выяўленай у непрыстойнай форме.
Прызнанне судом у якасці абцяжваючых віну абставінаў па п. 8 ч. 1 арт. 64 КК здзяйсненне Паўлінковічам дзеяння з нізінных падахвочванняў выклікае абгрунтаваныя сумневы зыходзячы з наступнага. Так, матывы, якія характарызуюцца нізінным зместам, маюць адмоўную маральна-этычную ацэнку, і таму іх варта адрозніваць ад матываў, пазбаўленых нізіннага зместу, якія выбачаюцца пэўнымі аб'ектыўнымі або суб'ектыўнымі фактарамі, напрыклад, неправамернымі дзеяннямі самога пацярпелага.
Справа аб адміністрацыйным правапарушэнні Паўлінковіча была звязаная з рэалізацыяй ім сваіх канстытуцыйных правоў (на свабоднае выказванне меркавання, мірныя сходы): Станіслаў Паўлінковіч быў затрыманы 8 мая, на самым старце выбарчай кампаніі па выбарах Прэзідэнта, і падвергнуты 15 сутках арышту за ўдзел у акцыі пад назвай "кармленне галубоў". 23 траўня ў Паўлінковіча заканчваўся тэрмін адбыцця адміністрацыйнага арышту, пасля якога яго павінны былі вызваліць, але 21 мая яго ўпотай ад грамадскасці падвергнулі яшчэ 15-ці суткам арышту нібыта за непадпарадкаванне пры затрыманні 8 траўня, што выклікала ў судзе ягоную эмацыйную рэакцыю. Падчас тайнага правядзення справы аб адміністрацыйным правапарушэнні Паўлінковічу не далі магчымасці паведаміць сваім родным пра суд і выклікаць адваката для ўдзелу ў працэсе. Важна адзначыць, што правядзенне падобнага роду пасяджэння парушае прынцып галоснасці, які спрыяе ўмацаванню даверу да парадку вядзення адміністрацыйнага працэсу, забеспячэнню бесстароннасці, дакладнага захавання законнасці пры разглядзе справы аб адміністрацыйным правапарушэнні. Выклікае абгрунтаваныя сумневы і той факт, наколькі правамерным было прыцягненне Станіслава Паўлінковіча другі раз да адміністрацыйнай адказнасці ў выглядзе 15 сутак арышту. Далей мы прыводзім абгрунтаванне таго, чаму другія 15 сутак арышту, якія суддзя Ратнікава вынесла 21 мая, на думку экспертаў і юрыстаў ПЦ «Вясна», былі неправамернымі.
Паняцце сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў
Згодна з ч. 1 арт. 2.7 КаАП сукупнасцю адміністрацыйных правапарушэнняў прызнаецца здзяйсненне двух або больш адміністрацыйных правапарушэнняў, прадугледжаных рознымі часткамі артыкула (артыкулаў) альбо артыкуламі Асаблівай часткі гэтага Кодэкса, калі артыкулы складаюцца з адной часткі, ні за адну з якіх асоба не было прыцягнута да адміністрацыйнай адказнасці. Пры гэтым не ўлічваюцца адміністрацыйныя правапарушэнні, за якія асоба была вызвалена ад адміністрацыйнай адказнасці па падставах, прадугледжаных гэтым Кодэксам, альбо ў сувязі з заканчэннем тэрміну, па заканчэнні якога асоба лічыцца не падвяргаўшымся адміністрацыйнаму спагнанню.
Калі адміністрацыйнае правапарушэнне прадугледжана рознымі часткамі артыкула (артыкулаў) альбо артыкуламі Асаблівай часткі гэтага Кодэкса, калі артыкулы складаюцца з адной часткі, з якіх адна норма з'яўляецца агульнай, а другая спецыяльнай, сукупнасць адміністрацыйных правапарушэнняў адсутнічае і адміністрацыйная адказнасць наступае па спецыяльнай норме (ч. 2 арт. 2.7 КоАП).
Прызначэнне адміністрацыйных спагнанняў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў
Дзеючае заканадаўства замацоўвае два правілы прызначэння адміністрацыйных спагнанняў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў:
Правіла 1: Пры здзяйсненні двух або больш адміністрацыйных правапарушэнняў, якія ўтвараюць сукупнасць, асноўнае і дадатковае адміністрацыйныя спагнаньні накладаюцца за кожнае ўчыненае адміністрацыйнае правапарушэнне паасобку (ч. 1 арт. 7.4 КаАП).
Такім чынам, суд або орган, які вядзе адміністрацыйны працэс, проста арыфметычна складаюць адміністрацыйныя спагнанні за кожнае адміністрацыйнае правапарушэнне, якое ўваходзіць у сукупнасць, без якіх-небудзь асаблівасцяў.
Паказанае правіла прымяняецца судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, у выпадку, калі яны разглядаюць адміністрацыйнае правапарушэнне ў дачыненні да асобы, якая раней ужо прыцягвалася да адміністрацыйнай адказнасці, а разгляданая судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, адміністрацыйнае правапарушэнне ўтварае сукупнасць з адміністрацыйным правапарушэннем, за якое асоба ўжо прыцягвалася да адміністрацыйнай адказнасці.
Правіла 2: Парадак, прадугледжаны ч. 1 арт. 7.4 КаАП прымяняецца і ў выпадках здзяйснення некалькіх адміністрацыйных правапарушэнняў, справы аб якіх адначасова разглядаюцца адным і тым жа судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс. Пры гэтым суд, орган, які вядзе адміністрацыйны працэс, наклаўшы асноўнае або асноўнае і дадатковае адміністрацыйныя спагнанні асобна за кожнае адміністрацыйнае правапарушэнне, канчаткова вызначаюць адміністрацыйнае спагнанне за ўчыненыя адміністрацыйныя правапарушэнні шляхам поўнага або частковага складання такім чынам, каб яно не перавышала пэўных межаў, напрыклад, адміністрацыйны арышт - дваццаці пяці сутак (п. 4 ч. 2 арт. 7.4. КаАП).
Такім чынам, заканадавец устанаўлівае больш мяккія правілы прызначэння адміністрацыйных спагнанняў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў толькі ў выпадку здзяйснення некалькіх адміністрацыйных правапарушэнняў, справы аб якіх адначасова разглядаюцца адным і тым жа судом або органам, вядучым адміністрацыйны працэс.
Пленум Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь у сваёй пастанове ад 2014/09/25 № 15 "Аб прымяненні судамі нормаў Агульнай часткі Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях" пацвердзіў існуючую практыку прызначэння адміністрацыйных спагнанняў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў (п. 12).
Розныя падыходы прызначэння адміністрацыйных спагнанняў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў уступаюць у прамое супярэчнасць з арт. 22 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (прынцып роўнасці ўсіх перад законам), а таксама ч. 3 арт. 4.2 КаАП, якая раскрывае прынцып роўнасці ўсіх перад законам як прынцып адміністрацыйнай адказнасці: фізічныя асобы, якія здзейснілі адміністрацыйныя правапарушэнні, роўныя перад законам і падлягаюць адміністрацыйнай адказнасці незалежна ад полу, расы, нацыянальнасці, мовы, паходжання, маёмаснага і службовага становішча, месца жыхарства або месца знаходжання, адносінаў да рэлігіі, перакананняў, прыналежнасці да грамадскіх аб'яднанням, а таксама іншых абставінаў.
Адзначым, што разлчиные падыходы таксама ствараюць поле для злоўжыванняў юрысдыкцыйнымі органамі ў сферы прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці.
Момант прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці асоб за адміністрацыйныя правапарушэнні, якія ўтвараюць сукупнасць, не можа ствараць розныя падыходы пры прызначэнні адміністрацыйных спагнанняў.
З улікам выкладзенага, лічым, што «Правіла 2» павінна прымяняцца судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, як у выпадку, калі адначасова разглядаюцца адным і тым жа судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, некалькі адміністрацыйных правапарушэнняў, якія ўтвараюць сукупнасць, так і ў выпадку, калі суд ці орган, які вядзе адміністрацыйны працэс, якія разглядаюць адміністрацыйнае правапарушэнне ў дачыненні да асобы, якая раней ужо прыцягвалася да адміністрацыйнай адказнасці, а разглядаемае судом ці органам, які вядзе адміністрацыйны працэс, адміністрацыйнае правапарушэнне ўтварае сукупнасць з адміністрацыйным правапарушэннем, за якое асоба ўжо прыцягвалася да адміністрацыйнай адказнасці.
Некаторыя злоўжыванні юрысдыкцыйных органаў пры наяўнасці сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў
Санкцыі арт. арт. 23.34 і 23.4 КаАП прадугледжваюць магчымасць прызначэння адміністрацыйнага спагнання ў выглядзе адміністрацыйнага арышту.
Адзначым, што пры ўжыванні ў паказаным выпадку ч. 2 ст. 7.4 КаАП фізічнай асобе маглі прызначыць па сукупнасці адміністрацыйных правапарушэнняў не больш за 25 сутак адміністрацыйнага арышту (п. 4 ч. 2 ст. 7.4. КаАП).
Практыка прызначэння адміністрацыйных спагнанняў дазваляе органам унутраных спраў свядома не ставіць у віну фізічнай асобе адначасова некалькі адміністрацыйных правапарушэнняў, якія ўтвараюць сукупнасць, што прыводзіць да немагчымасці прымянення судамі ч. 2 ст. 7.4 КаАП пры прызначэнні адміністрацыйных спагнанняў.
Прызначэнне пакарання па саўкупнасці злачынстваў
Практычная цікавасць уяўляе прававое рэгуляванне інстытута сукупнасці злачынстваў, прадугледжанага крымінальным кодэксам Рэспублікі Беларусь.
Так, ч. 5 арт. 72 КК прадугледжана, што асаблівасці прызначэння пакарання па сукупнасці злачынстваў падлягаюць прымяненню і ў тым выпадку, калі пасля вынясення прысуду па справе будзе ўстаноўлена, што асуджаны вінаваты яшчэ і ў іншым злачынстве, якое ўтварае сукупнасць са злачынствам, за якое ён асуджаны.
Такім чынам, у рамках крымінальнага і адміністрацыйнага заканадаўства сфармаваныя два супрацьлеглыя падыходу да асаблівасцяў прызначэння мер адказнасці пры наяўнасці сукупнасці супрацьпраўных дзеянняў.
Такім чынам, прыведзеныя аргументы могуць патлумачыць, чым была выкліканая гэтая эмацыйная рэакцыя Паўлінковіча, падвергнутага адвольнаму затрыманню і арышту яшчэ на 15 сутак, што ў сукупнасці склала 30 сутак арышту.
У прысудзе абранне віду і максімальнага памеру пакарання абвінавачанаму ў выглядзе абмежавання волі з накіраваннем у выпраўленчую ўстанову адкрытага тыпу судом не абгрунтавана.
У адпаведнасці з Кіраўніцтвам па вызначэнні паняцця "палітычны зняволены" (пункт 3.1.а.) палітычным зняволеным з'яўляецца асоба, пазбаўленая свабоды, калі мае месца выпадак, калі пазбаўленне волі было ўжыта выключна з-за яго палітычных перакананняў, а таксама ў сувязі з негвалтоўным ажыццяўленнем свабоды думкі, правоў і свабод, гарантаваных Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах або Еўрапейскай канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод.
Ключавым крытэрыем паняцця "пазбаўленне волі" служыць немагчымасць пакінуць пэўнае месца па сваёй волі. Гэта можа адбывацца з-за аховы або пад страхам наступнага больш суровага пакарання. Гаворка ідзе аб пэўным закрытым месцы або месцы, куды забаронены або абмежаваны доступ любых асоб, уключаючы прадстаўнікоў грамадскасці.
Такім чынам, абмежаванне волі асуджанага Паўлінковіча ў выглядзе накіравання ў выпраўленчую ўстанову адкрытага тыпу ўжыта выключна з-за яго палітычных перакананняў і негвалтоўнага ажыццяўлення правоў і свабод, гарантаваных Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах.
Па выніках назірання за судовым пасяджэннем юрысты і эксперты ПЦ "Вясна" прыходзяць да высновы, што пераследуемы па палітычных матывах Паўлінковіч наогул не здзейсніў крымінальна каральнай дзеі: артыкул 391 КК, які прадугледжвае адказнасць за абразу суддзі, павінен быць выключаны з Крымінальнага кодэкса як дыфамацыйны, паколькі прадастаўляе асобе, якая займае службовае становішча, больш высокую абарону, чым грамадзяніну, што закладвае перадумовы да дыскрымінацыйнага падыходу, а дзеянняў, прадугледжаных арт. 189 КК РБ, ён не здзяйсняў. Шэраг міжнародных арганізацый выказваліся за тое, каб падобныя дыфамацыйныя артыкулы перавесці ў плоскасць магчымасці ажыццяўлення грамадзянска-прававога пераследу.
Акцыя "кармленне галубоў", за ўдзел у якой быў затрыманы і падвергнуты максімальнаму тэрміну адміністрацыйнага арышту Станіслаў Паўлінковіч, насіла выключна мірны характар: яе ўдзельнікі мелі мірныя намеры, а правядзенне сходу не прывяло да спынення транспарту і прыпынення функцыянавання арганізацый і ўстаноў. Па стандартах (пункт 2.1 Кіруючых прынцыпаў АБСЕ па свабодзе мірных сходаў) прадугледжана: паколькі права на свабоду мірных сходаў адносіцца да асноўных правоў, то яго рэалізацыю варта, па меры магчымасці, забяспечваць без якога-небудзь рэгулявання. Усё тое, што ў відавочнай форме не забаронена законам, варта лічыць дазволеным, і ад жадаючых сабрацца не варта патрабаваць атрымання дазволу на тое, каб правесці сход. У заканадаўстве павінна быць выразна і недвухсэнсоўна ўстаноўлена прэзумпцыя ў карысць свабоды сходаў. Праведзеныя затрыманні ўдзельнікаў мірнага сходу, сярод якіх быў і абвінавачаны Паўлінковіч, насіла форму пераследу з боку ўладаў за рэалізацыю ім сваіх правоў.
Такім чынам, у выпадку, калі прысуд суда Магілёўскага раёна будзе пакінуты ў сіле і Станіслаў Паўлінковіч будзе падвергнуты пакаранню ў выглядзе абмежавання волі з накіраваннем у выпраўленчую ўстанову адкрытага тыпу, праваабарончая супольнасць Беларусі мае ўсе падставы для прызнання Паўлінковіча палітычным зняволеным, запатрабаваць яго вызвалення і заклікаць улады выключыць арт. 391 КК як дыфамацыйны з Крымінальнага кодэкса.
