Усё, што трэба ведаць пра сітуацыю з правамі дзіцяці ў Беларусі Дакумент Аўдыё
У пятніцу, 20 снежня, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці Беларусі прэзентавалі альтэрнатыўны даклад у Камітэт па правах дзіцяці ААН. Ён будзе прадстаўлены ў канцы студзеня 2020 года на 83-й сесіі Камітэта. У яго падрыхтоўцы ўдзельнічалі восем праваабарончых арганізацый і грамадскіх аб'яднанняў: Хельсінкскі фонд па правах чалавека (Польшча), РПГА "Беларускі Хельсінкскі Камітэт", ПЦ "Вясна", "Цэнтр па прасоўванні правоў жанчын — Яе правы", Экспертна-прававое таварыства "Ініцыятыва «Forb»", "Цэнтр праблем дзіцячага развіцця «Леванія»", "Офіс па правах людзей з інваліднасцю", "Human Constanta".
- Юрыст БХК Зміцер Чарных і эксперт па пытаннях адукацыйнай палітыкі цэнтра «Леванія» Аляксей Канстанцінаў на прэзентацыі дакладу
Праваабаронцы адзначаюць, што ў заканадаўстве і на практыцы з моманту апошняй справаздачнасці дзяржавы ў Камітэце па правах дзіцяці (2011 года) па-ранейшаму захоўваюцца асобныя праблемы, звязаныя з выкананнем абавязацельстваў, замацаваных Канвенцыяй па правах дзіцяці. У прыватнасці, гэта праблемы, якія тычацца сітуацыі з правамі дзіцяці ў сферы адпраўлення правасуддзя, рэалізацыі права на жыццё, адабрання дзяцей з сем'яў, аховы здароўя. Акрамя таго, адзначаюцца праблемы ў Беларусі з рэалізацыяй правоў уразлівых груп дзяцей: дзеці з інваліднасцю, рома, дзецьмі з РАС (дзяцей з разладамі аўтыстычнага спектру) і іншыя.
Акрамя праблем з сітуацыяй з правамі дзіцяці ў Беларусі ў альтэрнатыўным дакладзе прапануецца шэраг рэкамендацый дзяржаве па яе паляпшэнню.
«Гэта розныя рэкамендацыі агульнага і спецыяльнага характару, пачынаючы ад стварэння Упаўнаважанага па правах дзіцяці да стварэння антыдыскрымінацыйнага характару. Мы прапануем таксама прыняць меры пазітыўныя меры ў дачыненні да дзяцей са слабых груп, паколькі непрыняцце пазітыўных дзеянняў прыраўноўваецца да дыскрымінацыі. Мы ведаем, у якім крытычным стане знаходзяцца дзеці рома. Задача дзяржавы ў гэтай сітуацыі: прыняцце нейкіх праграм па сацыяльнай інтэграцыі дзяцей рома, па паляпшэнню іх маёмаснага становішча і поўнага забеспячэнню іх навучацца», — адзначыў на прэзентацыі дакладу юрыст БХК Зміцер Чарных.
На якія праблемы з правамі дзіцяці ў Беларусі яшчэ звяртаецца ўвага Камітэта па правах дзіцяці ААН?
Гвалт у адносінах да дзяцей
У Беларусі да гэтага часу адсутнічае заканадаўчая забарона на ўсе віды цялеснага пакарання ў доме, школе і іншых установах. Фізічны гвалт у сем'ях дагэтуль лічыцца прымальнай мерай выхавання. З-за такіх умоваў дзеці знаходзяцца ў вельмі хісткім становішчы. Правы дзiцяцi на недатыкальнасць асобы і абарону дзяржавы ад якога б там ні было гвалту фактычна ігнаруюцца. Праваабаронцы ў гэтым кантэксце ўспомнілі нядаўні інцыдэнт у адной са школ г. Гомеля.
Таксама праваабаронцы звяртаюць увагу Камітэта па правах дзіцяці на непаўналетніх асуджаных па арт. 328 КК (незаконны абарот наркатычных рэчываў). Вядома, што ў дачыненні да некаторых з іх ужываюцца катаванні і іншыя жорсткія або прыніжаючыя годнасць формы пакарання або звароту. Магчымыя парушэнні з боку супрацоўнікаў установаў, прадстаўнікоў праваахоўных органаў абумоўлены:
- зачыненасцю сістэмы выканання пакаранняў,
- адсутнасцю нацыянальнага прэвентыўнага механізму супраць катаванняў,
- эфектыўнага грамадскага кантролю ў месцах прымусовай ізаляцыі,
- адсутнасцю выразнай заканадаўчай забароны катаванняў.
Пры такіх умовах непаўналетнія зняволеныя становяцца асабліва ўразлівай групай, цалкам не абароненай ад розных формаў жорсткага або зневажальнага годнасць абыходжання або пакарання.
- Юрыст БХК Зміцер Чарных і эксперт па пытаннях адукацыйнай палітыкі цэнтра «Леванія» Аляксей Канстанцінаў на прэзентацыі дакладу
Дэкрэт №18
У Беларусі, нягледзячы на шматлікія сігналы аб фармалізме рашэнняў, якія прымаюцца мясцовымі ўладамі, працягвае ўжывацца Дэкрэт №18 «Аб дадатковых мерах па дзяржаўнай абароне дзяцей у няўдалых сем'ях».
З-за размытых і недакладных фармулёвак палажэнняў Дэкрэта адбываюцца розныя маніпуляцыі. Напрыклад, дзеці падлягаюць абароне і памяшчэнню на дзяржаўнае забеспячэнне ў выпадку, калі ўстаноўлена, што бацькі «іншым чынам неналежна выконваюць свае абавязкі па выхаванні і ўтрыманні дзяцей». Заканадаўства дапускае тлумачэнне сітуацый, якія патэнцыйна сацыяльна небяспечныя, такім чынам, яны супярэчыць духу «найлепшых інтарэсаў дзіцяці».
Акрамя таго, у альтэрнатыўным дакладзе звяртаецца ўвага на невыразныя фармулёўкі крытэрыяў прызнання сям'і, якая знаходзіцца ў сацыяльна небяспечным становішчы (СНС). Гэта дазваляе злоўжываць цэлым шэрагам сітуацый. Сярод прыкмет няўдалай сям'і сустракаюцца такія, як «Працяглае беспрацоўе аднаго з бацькоў (абодвух бацькоў), а таксама частая змена месцаў працаўладкавання»; «Наяўнасць у дзяцей частых захворванняў і траўмаў»; «Поўная абыякавасць бацькоў і адсутнасць клопату і ўвагі да дзіцяці» і інш. У рашэннях, прынятых камісіямі, часта пераважае суб'ектыўны фактар. Наогул сам факт прызнання сям'і, якая знаходзіцца ў СНС, не спрыяе вырашэнню канфліктнай сітуацыі ў цэлым і стварэнню бяспечных умоваў для дзіцяці.
Дзеці з інваліднасцю і ахова здароўя
Аляксей Канстанцінаў з Цэнтра праблем дзіцячага развіцця «Леванія» прыводзіць два прыкладу, якія ілюструюць магчымасць доступу дзяцей з інваліднасцю да медыцыны:
- становішча дзяцей з растройствамі аўтыстычнага спектру,
- магчымасць атрымання лекаў дзецям з рэдкімі генетычнымі захворваннямі.
Абарона дзяцей ад наркотыкаў
Камітэту па правах дзіцяці прасігналізавалі таксама пра тое, што прынятыя дзяржавай меры абароны дзяцей ад незаконнага ўжывання наркатычных сродкаў і псіхатропных рэчываў апынуліся несвоечасовымі і недастатковымі. З-за гэтага за 4,5 года за незаконны абарот наркотыкаў асуджаныя 716 непаўналетніх. «Меры па барацьбе з распаўсюдам наркотыкаў, прынятыя дзяржавай, шмат у чым звяліся да непрапарцыйных рэпрэсіяў у адносінах да дзяцей, уцягнутых у злачынную дзейнасць нацыянальных і міжнародных груповак», — адзначаюць праваабаронцы.
У сувязі з гэтым дзяржаве рэкамендуецца, акрамя ўсяго іншага, стварыць сістэму прафілактыкі ўцягвання непаўналетніх у абарот наркатычнымі рэчывамі ў адпаведнасці са стандартамі правоў дзіцяці.
- Юрыст "Вясны" Павел Сапелка на прэзентацыі дакладу
Дзіця ў Беларусі — не суб'ект з правамі і ўласнымі інтарэсамі
У беларускім заканадаўстве не замацаваны прынцып забеспячэння найлепшых інтарэсаў дзіцяці, прадугледжаны артыкулам 3 Канвенцыі. На практыцы адбылася падмена паняццяў "прынцыпаў найлепшых інтарэсаў дзіцяці" "законнымі інтарэсамі". Аднак апошняе не ў поўнай меры адпавядае прынцыпу Канвенцыі, паколькі законныя інтарэсы не заўсёды адлюстроўваюць найлепшыя інтарэсы дзіцяці. Невызначэнне крытэрыяў законных інтарэсаў прыводзіць да злоўжыванняў на практыцы.
Акрамя таго, няма комплекснага і незалежнага маніторынгу выканання правоў дзіцяці. Існуючая ў Беларусі Нацыянальная камісія па правах дзіцяці не з'яўляецца аўтаномным і незалежным органам. Гэта ўсяго толькі частка дзяржаўнага апарату. Акрамя таго, яе дзейнасць носіць чыста фармальны характар (напрыклад, прыём грамадзян праводзіцца адзін раз у месяц; не публікуюцца справаздачы аб выніках дзейнасці). Яна не выконвае функцыю каардынацыі і маніторынгу выканання правоў дзяцей на нацыянальным і мясцовым узроўнях.
На прэзентацыі дакладу юрыст "Вясны" Павел Сапелка таксама звярнуў увагу на свабоду мірных сходаў беларускі дзяцей:
«Уявіце сабе беларускую Грэту Тунберг, якая захацела папратэставаць на вуліцы па нейкай экалагічнай праблеме. Па-першае, яна нават не знойдзе, дзе прачытаць пра гэта, паколькі бясплатнай версіі Закона "Аб масавых мерапрыемствах» у інтэрнэце няма. Па-другое, у школе дзіцяці таксама не растлумачаць нічога пра свабоду мірных сходаў. Хутчэй за ўсё, яму толькі раскажуць пра забароны і абмежаванні ў гэтым плане. Такім чынам, права на мірныя сходы абмежавана для дзяцей у Беларусі. Зрэшты, як і для дарослых».
