Блог Паўла Сапелкі: Паўсправы зроблена
Юрыст Праваабарончага цэнтра "Вясна" Павел Сапелка ў чарговым выпуску блога "Слова аб праве" у "БелГазеце" распавядае пра тое, як прайшлі першыя этапы выбарчай кампаніі 2019.
Канец лета ў выканаўчай «вертыкалі» выдаўся гарачым: выбарчая кампанія хоць праходзіць і нягучна, але настойліва патрабуе новых рэкрутаў у свае шэрагі.
На першым этапе спатрэбілася сабраць паўтары тысячы чалавек у тэрытарыяльныя і акруговыя выбарчыя камісіі - органы, якія будуць прымаць досыць важныя рашэнні ў ходзе выбараў. Гэтыя людзі прымуць і вывучаць дакументы па вылучэнні кандыдатаў у Палату прадстаўнікоў, вырашаць пытанне аб іх рэгістрацыі, будуць сачыць за агітацыяй, ўсталююць вынікі выбараў па акругах, абласцях і Мінску. Яны стануць сцяной перад рознага роду непажаданымі і раздражняльнымі суб'ектамі, пільна вывучаць іх падпісныя лісты або, наадварот, запаляць зялёнае святло правераным і годным. Яны ж разгледзяць скаргі кандыдатаў і на кандыдатаў і прымуць задавальняюць рэальных арганізатараў выбараў рашэння.
Для бездакорнай і гладкай працы гэтых дэталяў канвеера па вытворчасці парламентарыяў патрабуецца адно: прыдатныя уладам (а сцвярджаюць склады камісій на сумесных пасяджэннях прэзідыумаў абласных, Мінскага гарадскога саветаў дэпутатаў і абласных, Мінскага гарадскога выканаўчых камітэтаў) па якасцях прадстаўнікі працоўных калектываў, груп грамадзян, партый і іншых грамадскіх аб'яднанняў.
Трэба абмовіцца, што памыляюцца тыя, хто лічыць, быццам выбары робяцца ў працэсе галасавання і падліку галасоў. У беларускіх палітычных выбарах няма нязначных дэталяў: як гаворыцца, усё роўна як галасуюць, важна - як лічаць. І, вядома ж, важна - хто лічыць. Яшчэ важна, як закрываюць працэс ад назіральнікаў, як праводзяць страшэнныя па хуткасці выдачы і запаўненні бюлетэняў галасавання за межамі участкаў, як адлюстроўваюць у пратаколах вынікі падліку, як не завяраюць пратаколы назіральнікаў, як «працуюць з лічбамі» ў камісіях... Увогуле, ненадзейнаму чалавеку гэта не даручыш.
Апазіцыйныя партыі (акрамя тых, што прынцыпова, як КХП-БНФ, ці яшчэ з якой прычыны байкатуюць кожныя выбары) вылучаюць паўтары сотні прадстаўнікоў у камісіі на гэтым этапе. Столькі ж вылучаюць палітычна актыўныя грамадскія арганізацыі. Улады ажыўляюць паўдзесятка праўладных псеўда-партый, а да іх далучаюцца вечна жывыя камуністы і людзі з асаблівым шляхам - ліберал-дэмакраты. На прыстаўку «псеўда» гэтыя функцыянеры крыўдзіцца не павінны: за палітычную ўладу яны змагацца не збіраюцца, па-за выбарамі пра гэтыя партыі мала хто чуе. Вось, напрыклад, Беларуская сацыяльна-спартыўная партыя: на мінулых парламенцкіх выбарах у 2016г. яна накіравала 660 прадстаўнікоў ва ўчастковыя камісіі (усіх - у Мінску) і не вылучыла ні аднаго кандыдата ў дэпутаты. Яшчэ нейкая колькасць сябраў камісій з'яўляецца там па волі працоўных калектываў, значная частка вылучаецца грамадзянамі.
Некаторыя сумяшчаюць некалькі спосабаў вылучэння, наводзячы хаос ў статыстыцы вылучэнняў: у гэтым годзе так па дзіўным збегу абставінаў атрымалася ў Гродзенскай вобласці: 181 чалавек раптам захацелі вылучыцца двума суб'ектамі. У Гомельскай і Гродзенскай вобласці - па адным, у Мінску, а ў Мінскай, Віцебскай і Магілёўскай збіраць два камплекты дакументаў не дадумаўся ніхто. Містыка. Паводле ацэнкі назіральніка - усё праўладныя вылучэнцы.
Ну і нарэшце - галоўныя крыніцы кадраў для фарміравання камісій: на ўсіх кампаніях лідзіравалі і складалі па меншай меры 40% у камісіях чатыры грамадскія аб'яднанні: «Белая Русь», БРСМ, Беларускае грамадскае аб'яднанне ветэранаў і Беларускі саюз жанчын. Прадстаўлены шматлікія галіновыя аб'яднання Федэрацыі прафсаюзаў, а замыкалі спіс «іншыя грамадскія аб'яднанні». У гэтым годзе да топ-5 дадалі Беларускі фонд міру. Хоць, акрамя згаданых паўтары сотняў апазіцыйных вылучэнцаў і некалькіх прадстаўнікоў рэгіянальных грамадскіх арганізацый, кампанія там таксама вядомая і прадстаўнічая: Беларускі саюз афіцэраў, Беларускі саюз ветэранаў вайны ў Афганістане, Беларускае таварыства Чырвонага Крыжа.
Старажылы назірання за выбарамі заўважаюць, што часта адны і тыя ж людзі з улады, у тым ліку выканкамаўскія функцыянеры розных рангаў, мяняюць спосабы вылучэння, пазіцыі ў камісіях, але застаюцца там гадамі.
У вызначаныя дні чыноўнікі выканкамаў і аблсаветаў галасуюць, і на свет з'яўляюцца 117 акруговых і тэрытарыяльных камісій па 13 сябраў у кожнай. У гэтым годзе ў іх для прадстаўнікоў апазіцыі клапатліва пакінулі 35 месцаў. Калі выказаць здагадку, што супадзенняў, калі два апазіцыянеры патрапяць у адну камісію, не будзе (а іх напэўна не будзе), то ў двух трацінах камісій не будзе нават аднаго апазіцыянера. Таму як іх агульная колькасць - два з паловай працэнты ўсіх членаў камісій.
Доўгі час улады мусіравалі тэзіс аб тым, што апазіцыянераў у камісіях мала толькі таму, што іх туды накіроўваюць няшмат. Можа, і не так шмат, як рабят з дзяржаўным бюджэтным фінансаваннем. Але вось яшчэ што: калі вылічыць адсотак «праходнасці» на гэтых выбарах, то высветліцца, што ад вылучаных апазіцыйных партыйцаў у камісію трапляюць як мінімум утрая радзей, чым ад праўладных. Для прадстаўнікоў апазіцыйных грамадскіх аб'яднанняў гэты паказчык наогул надзвычайны: шанцаў трапіць у камісіі ў апазіцыянераў у 33 разы менш, чым у вылучэнцаў «Белай Русі» і Ко. Вось такая арыфметыка.
Падобная статыстыка напэўна будзе і з ўчастковымі камісіямі. У іх задачы на маючым адбыцца галасаванні не менш, калі не больш важныя...
Даведка «БелГазеты». Паводле інфармацыі, размешчанай на сайце Цэнтрвыбаркама, прадстаўнікі палітычных партый складаюць 19,1% агульнай колькасці вылучэнцаў у акруговыя выбарчыя камісіі на выбарах дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу сёмага склікання. Усяго ўтворана 110 акруговых выбарчых камісій. У іх склад вылучана 1959 чалавек, з якіх 1427, або 72,8%, - грамадскімі аб'яднаннямі. Партыі вылучылі 375 чалавек, або 19,1%, іншыя грамадскія аб'яднанні - 1052 (53,7%). Сярод партый самымі актыўнымі на гэтым этапе выбарчай кампаніі апынулася КПБ. Камуністы вылучылі ў акруговыя выбаркамы 86 прадстаўнікоў, або 4,4% агульнай колькасці кандыдатур. Далей ідуць Беларуская партыя левых «Справядлівы свет», якая вылучыла 74 чалавека (3,8%), і Рэспубліканская партыя працы і справядлівасці - 60 (3,1%). Што тычыцца іншых грамадскіх аб'яднанняў, то ў лідэрах прафсаюзы, якія вылучылі 286 чалавек (14,6%). РГА «Белая Русь» і БРСМ прапанавалі па аднаму свайму прадстаўніку ва ўсе 110 акруговых выбарчых камісій. Ад грамадзян шляхам падачы заяў у акруговыя выбаркамы вылучаныя 625 чалавек, або 31,9%, ад працоўных калектываў - 77 (3,9%). Пасля ўтварэння акруговых выбаркамаў прэтэндэнты на месцы ў парламенце могуць падаваць туды дакументы (перш за ўсё аб рэгістрацыі ініцыятыўных групаў па зборы подпісаў выбаршчыкаў для вылучэння). Выбары ў Палату прадстаўнікоў прызначаныя на 17 лістапада, у Савет Рэспублікі - на 7 лістапада.
