Спецдакладчыца ААН: Істотных паляпшэнняў у сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі не адбылося

За мінулы год у Беларусі не адбылося істотнага паляпшэння сітуацыі з правамі чалавека, але былі некаторыя пазітыўныя змены. Пра гэта гаворыцца ў справаздачы спецдакладчыцы ААН па сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі Анаіс Марэн, які яна прадставіць на летняй сесіі Савета ААН па правах чалавека (СПЧ) у Жэневе.

Даклад, тэкст якога апублікаваны на сайце СПЧ, ахоплівае перыяд з 1 мая 2018-га па 31 сакавіка 2019 года, паведамляе TUT.BY.

Марэн падкрэслівае: урад Беларусі па-ранейшаму не прызнае мандат спецдакладчыцы ААН, што абмежавала яе магчымасці канструктыўнага ўзаемадзеяння з уладамі. Яна заклікае Менск перагледзець пазіцыю ў дачыненні да мандата спецдакладчыцы.

«На падставе сабранай інфармацыі спецыяльны дакладчык не можа засведчыць важных паляпшэнняў у сферы захавання правоў чалавека ў Беларусі, — гаворыцца ў дакладзе. — Напрыклад, працягваецца ўжыванне смяротнага пакарання, няма прагрэсу ў папярэджанні катаванняў і жорсткага абыходжання, хоць у папярэднія гады было зроблена мноства рэкамендацый (па паляпшэнню сітуацыі па дадзеных пытаннях. — БелаПАН)».

У якасці пазітыўных зменаў Марэн адзначае дэкрыміналізацыю артыкула 193.1 КК (Дзейнасць незарэгістраваных арганізацый) і ўнясенне ў закон аб масавых мерапрыемствах паправак, якія ўвялі паведамляльны (разам з заяўным) прынцып правядзення масавых мерапрыемстваў.

Пры гэтым спецдакладчыца падкрэслівае, што дадзеныя змены толькі часткова ўлічваюць рэкамендацыі праваабаронцаў. Так, адзначаецца ў справаздачы, адказнасць за дзейнасць незарэгістраванай арганізацыі перакладзеная з крымінальнай у адміністрацыйную плоскасць, а працэдура апавяшчэння магчымая толькі для тых мерапрыемстваў, якія праводзяцца ў спецыяльна адведзеных для гэтага месцах.

«Гэта невялікія крокі, якія хоць і ідуць у правільным кірунку, але яшчэ не сведчаць аб рэальных зменах у палітыцы ўладаў», — гаворыцца ў дакуменце.

Марэн таксама адзначае, што ў справаздачны перыяд былі прыняты папраўкі ў заканадаўства, якія ўводзяць дадатковыя абмежаванні для дзейнасці онлайн-СМІ. Акрамя таго, зафіксаваныя факты затрымання праваабаронцаў і грамадскіх актывістаў, адмовы ў правядзенні мірных сходаў, умяшання ў працу журналістаў і арганізацый грамадзянскай супольнасці.

«Хоць колькасць такіх выпадкаў скарацілася ў параўнанні з папярэднім годам, але працягваецца прымяненне падобных практык сведчыць аб адсутнасці фундаментальных зменаў. Улічваючы захоўваецца абмежавальнае заканадаўства і практыку яго прымянення, лёгка можа адбыцца вяртанне да масавых рэпрэсіяў», — гаворыцца ў справаздачы.

Зніжэнне колькасці затрыманняў і арыштаў спецдакладчыца звязвае з тым, што ў справаздачны перыяд у Беларусі не адбывалася буйных палітычных ці грамадскіх мерапрыемстваў. Пры гэтым удзельнікі любых несанкцыянаваных акцый караюцца штрафамі або арыштамі, адзначае Марэн.

У якасці прыкладаў у справаздачы згадваюцца затрыманні і штрафы удзельнікаў акцый супраць будаўніцтва акумулятарнага завода пад Брэстам і некалькі выпадкаў затрымання людзей за фатаграфаванне ля статуі гарадавога каля будынка МУС у Мінску.

Акрамя таго, гаворыцца ў дакуменце, у справаздачны перыяд аднавіўся ціск на незалежных журналістаў і СМІ. Так, у чэрвені 2018 года была ўзбуджаная крымінальная справа ў дачыненні да заснавальніка і дырэктара агенцтва БелаПАН Алеся Ліпая, якое зачынілі пасля яго смерці ў жніўні.

Спецдакладчыца згадвае рэзананснае «справа БЕЛТА», у рамках якога па падазрэнні ў несанкцыянаваным доступе да падпісцы дзяржаўнага агенцтва БЕЛТА затрымліваліся рэдактары і журналісты партала tut.by, агенцтва БелаПАН і шэрагу іншых СМІ. Абвінавачванні прад'явілі 15 журналістам. У лістападзе крымінальныя справы ў дачыненні да 14 абвінавачаных былі пераведзены ў адміністрацыйнае вытворчасць, журналісты заплацілі буйныя штрафы. Адзінай абвінавачанай па крымінальнай справе засталася галоўны рэдактар партала tut.by Марына Золатава. У сакавіку суд прызнаў яе вінаватай у бяздзейнасці службовай асобы і пакараў штрафам у 300 базавых велічынь.

«Жорсткія дзеянні супрацоўнікаў праваахоўных органаў па гэтай справе былі расцэненыя як непрапарцыйныя, што выклікала абурэнне і мабілізацыю міжнароднай супольнасці ў знак салідарнасці з журналістамі, — гаворыцца ў справаздачы. — Спецдакладчык лічыць, што дзеянні ўладаў з'яўляюцца сродкам запалохвання незалежных СМІ і іх падбухторвання да самацэнзуры напярэдадні наступнай выбарчай кампаніі».

У дакладзе таксама адзначаецца, што ўлады працягвалі штрафаваць журналістаў-фрылансераў за супрацоўніцтва з замежнымі СМІ без акрэдытацыі. У 2018 годзе было накладзена 118 штрафаў прыкладна на 48 тысяч даляраў.

У Беларусі існуе «жорсткі і карны падыход» да маргінальным групам — напрыклад нарказалежным або беспрацоўным, гаворыцца ў дакуменце.

«Асобы, у тым ліку падлеткі, затрыманыя за злачынствы, звязаныя з наркотыкамі, прысуджаюцца да непамерна доўгіх тэрмінаў пазбаўлення волі. У бацькоў, якія з'яўляюцца беспрацоўнымі, пакутуюць ад наркаманіі або здзейснілі нязначныя адміністрацыйныя правапарушэнні, сацыяльныя службы могуць забраць дзяцей. Беспрацоўныя вымушаныя аплачваць камунальныя паслугі па падвышаным цэнах. Падобны падыход аказвае негатыўны ўплыў на і без таго слабыя і няшчасныя групы», — лічыць спецдакладчыца.

Анаіс Марэн таксама адзначае, што некаторыя групы (цыганы, ЛГБТ-супольнасць, ВІЧ-інфікаваныя) працягваюць падвяргацца ў Беларусі дыскрымінацыі.

У дакладзе гаворыцца, што перыяды сур'ёзных парушэнняў правоў чалавека ў Беларусі носяць цыклічны характар і супадаюць з буйнымі палітычнымі падзеямі, таму існуе рызыка павелічэння выпадкаў парушэння правоў чалавека ў Беларусі ў сувязі з надыходзячымі парламенцкімі і прэзідэнцкімі выбарамі.

На думку спецдакладчыцы, СПЧ павінен працягнуць маніторынг сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі.

Даклад змяшчае рэкамендацыі уладам Беларусі па паляпшэнні сітуацыі.