Абавязаныя асобы - людзі другога гатунку?

Спіс паражэнняў ў правах так званых “абавязаных асобаў" - абавязаных кампенсаваць выдаткі па ўтрыманні дзяцей у пэўных выпадках (адабрання ў iх дзяцей па рашэнні камісіі па справах непаўнагадовых; суда без пазбаўлення бацькоўскіх правоў; пазбаўлення іх бацькоўскіх правоў; знаходжання ў вышуку, ЛПП, СІЗА , у папраўчых установах) шырокі. Абавязаным асобам забараняецца адчуджаць нерухомую маёмасць, якая нлежыць ім і транспартныя сродкі. Непрацуючыя абавязаныя асобы, а таксама працуючыя абавязаныя асобы, кампенсаваць расходы па ўтрыманні дзяцей у добраахвотным парадку па заяве, але не ў поўным аб'ёме, падлягаюць прымусоваму працаўладкаванню. Яны могуць быць выселеныя з уласных жылых памяшканняў для здачы гэтых памяшканняў у арэнду. У пашпарце абавязанай асобы прастаўляецца адпаведны штамп.

Яшчэ ў 2010 годзе для бацькоў, якія ўхіляюцца ад працаўладкавання па судовай пастанове ці ад працы ўведзена адміністрацыйная адказнасць: ўхіленне бацькоў, абавязаных кампенсаваць расходы, затрачаныя дзяржавай на ўтрыманне дзяцей, якія знаходзяцца або знаходзіліся на дзяржаўным забеспячэнні, ад працаўладкавання па судовай пастанове, што пацягнула за сабой невыкананне або няпоўнае выкананне штомесячных абавязацельстваў па кампенсацыі такіх выдаткаў, альбо ўхіленне ад працы цягнула за сабой безальтэрнатыўнае спагнанне - адміністрацыйны арышт. Пад ухіленнем ад працаўладкавання па судовай пастанове ў гэтым артыкуле разумелася ўхіленне ад яўкі ў органы па працы, занятасцi i сацыяльнай абароне, арганізацыі для працаўладкавання, ад праходжання медыцынскага агляду, атрымання неабходных для працаўладкавання дакументаў, а таксама іншыя вінаватыя дзеянні (бяздзейнасць), што пацягнула невыкананне судовай пастановы аб працаўладкаванні.

У такой рэдакцыі артыкул практычна не працаваў, і ў студзені 2015 ў яго былі ўнесены змены: карацца стала і ўхіленне ад працы - адсутнасць на працы на працягу працоўнага дня без уважлівай прычыны. Адразу за першыя сем месяцаў 2015 па ёй было зафіксавана 8495 фактаў прыцягнення да адказнасці з тэмпам прыросту па гэтым паказчыку ў 2221% да ўзроўню мінулага года.

Супрацьпраўны характар ​​прымусовай працы абавязаных асоб ПЦ "Вясна" і Міжнародная Федэрацыя за правы чалавека (FIDH) неаднаразова адзначалі ў сваіх дакладах, і нешта новае сказаць у гэтай частцы складана. Хіба што параўнаць ступень абароны эканамічных інтарэсаў дзяржавы, якая нясе расходы па ўтрыманню дзяцей, і інтарэсаў прыватных асоб, якія выхоўваюць дзяцей i не атрымлiваюць своечасова аліменты на іх утрыманне.

Тут хацелася б зрабіць акцэнт на іншым:

Толькі па артыкуле 9.27 КаАП прымяняць адміністрацыйнае спагнанне ў выглядзе адміністрацыйнага арышту маюць права органы ўнутраных спраў. Гэта азначае, што на абавязаных асоб не распаўсюдзілі агульнапрынятае правіла, згодна з якім пазбаўленне волі магчыма толькі па прысуду суда: "Усе асобы роўныя перад судамі і трыбуналамі. Кожны мае права пры разглядзе любога крымінальнага абвінавачання, прад'яўлянага яму, або пры вызначэнні яго правоў і абавязкаў у якім-небудзь грамадзянскім працэсе, на справядлівы і публічны разбор справы кампетэнтным, незалежным і непрадузятым судом, створаным на падставе закона” (Артыкул 14 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах).

Канстытуцыйны Суд Беларусі парушэнняў у гэтым, на жаль, не бачыць, што вельмі дзіўна ў дачыненні да яго пазіцыі з нагоды правілаў разгляду спраў, напрыклад, аб дробным хуліганстве: КаАП прадугледжвае магчымасць накладання спагнанняў па арт.17.1, за выключэннем арышту, органам унутраных спраў, а ў выпадках, калі асоба, у адносінах да якой вядзецца адміністрацыйны працэс не прызнае віны, альбо калі орган унутраных спраў мяркуе магчымым прымяненне да яго спагнання ў выглядзе адміністрацыйнага арышту - судом. Гэтую практыку КС аналізуе і справядліва прызнае яе канстытуцыйнай, адзначаючы пры гэтым, што “на забеспячэнне канстытуцыйнай гарантыі права кожнага на абарону яго правоў і свабод кампетэнтным, незалежным і непрадузятым судом (частка першая артыкула 60 Канстытуцыі) скіравана палажэнне Закона, у адпаведнасці з якім справы аб адміністрацыйных правапарушэннях, прадугледжаных, у прыватнасці, артыкулам 10.5 КаАП (дробны крадзеж) і артыкулам 17.1 КаАП (дробнае хуліганства), падлягаюць накіраванню ў суд ва ўсіх выпадках, калі асоба не прызнала сябе вінаватым у здзяйсненні адміністрацыйнага правапарушэння”.

І адначасова Канстытуцыйны Суд ва ўпор не заўважае, што палажэнне арт.6.2 КаАП аб тым, што адміністрацыйныя спагнанні ў выглядзе адміністрацыйнага арышту за здзяйсненне адміністрацыйнага правапарушэння, прадугледжанага артыкулам 9.27 Кодэкса накладаюцца органамі ўнутраных спраў, пазбаўляе асоб, у дачыненні да якіх вядзецца адміністрацыйны працэс па гэтай катэгорыі спраў, права на судовую абарону.

 Дыскрымінацыйным таксама выглядае палажэнне, па якім адміністрацыйна арыштаваныя, прыцягнутыя да адміністрацыйнай адказнасці за ўчыненне адміністрацыйнага правапарушэння, прадугледжанага артыкулам 9.27 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях, абавязкова прыцягваюцца да працы адміністрацыяй месца адбыцця адміністрацыйнага арышту. Іншыя адміністрацыйна арыштаваныя прыцягваюцца да працы з іх згоды.

Пра тое, як арганізаваны праца абавязаных асоб, вельмі маляўніча распавяла газета «СБ»:

«У Валожынскім раёне адміністрацыйна-арыштаваныя па арт.9.27 працуюць у любое надвор'е на сметніку, выбіраючы з агульнай масы адыходаў тое, што ўяўляе цікавасць у якасці другаснай сыравіны. Карэспандэнты з задавальненнем адзначылі і тэмпературу ў 31 градус вышэй за нуль, і спецыфічныя пахі звалкі. Як патлумачыў ім супрацоўнік РАУС, «толькі такое месца ўяўляецца ідэальным для працы падчас адбыцця тэрміну па артыкуле 9.27 КаАП. Глядзіце самі, нават даць у рукі мятлу менш мэтазгодна. Па-першае, у такім выпадку да кожнага арыштаванага трэба прыстаўляць міліцыянта, бо людзям, якія звыкліся адлыньваць, давяраць не прыходзіцца. Па-другое, узнікаюць пэўныя складанасці з ацэнкай працы - добра падмёў ці дрэнна, ці роўныя ва ўсіх  ўмовы і г.д. А на сметніку ва ўсіх усё аднолькава і заўсёды на відавоку! Адначасова адпадае неабходнасць у меддаведцы, не патрабуецца ніякай спецыяльнай адукацыі, плюс фактар ​​аддаленасці ад горада: адлучацца няма куды”.

Адпаведна, стандарты аб абароне ад зневажальнага абыходжання не распаўсюджваюцца на арыштаваных абавязаных асоб.

Ёсць яшчэ адна рыса ў гэтай праблемы: вядома, матэрыяльныя выдаткі на ўтрыманне дзяцей можна спагнаць. Але, як адзначаюць многія чыноўнікі, гэтая сума (цяпер - каля 2.000.000 на адно дзіця), памножаная на колькасць дзяцей, пры невысокіх заробках, асабліва ў гэтай катэгорыі людзей, асабліва - у рэгіёнах, становіцца непад'ёмным грузам для абавязаных асобаў, назапашваецца ў выглядзе шматмільённых даўгоў і пазбаўляе працуючага даўжніка (а ён атрымлівае ў гэтым выпадку толькі 30% ад заробку) стымулу да працы. Вяртаючыся да паралелі з даўжнікамі па аліментных абавязацельствах, мінімальны памер аліментаў для іх - менш 800,000 на адно дзіця.

Юрыст Павел Сапелка, аналізуючы праблему “абавязаных асобаў", адзначае два аспекты - прававы і маральны:

«Калі чалавек - мужчына, жанчына - кідае сваё дзіця або стварае яму маленькае дзіцячае пекла ў сям'і, пасля чаго дзіця ў яго адбіраюць, мала хто з тых, хто лічыць сябе прыстойным чалавекам, не пакрыў яго ганьбай. І гэта, напэўна, правільна. Толькі ці варта забываць, што мы ўсе (як родныя, суседзі, сябры, грамадства ў цэлым, у рэшце рэшт) у нейкай меры стаялі побач, калі гэтыя людзі каціліся ўніз і з людзей станавіліся абавязанымі асобамі. Мы ім чымсьці дапамаглі? Некаму - так, спрабавалі; камусці - не. І гэта я пакуль толькі пра маральны аспект. Ёсць яшчэ прававы: усе людзі роўныя перад законам; і закон для ўсіх адзін. А для абавязаных асоб закон іншы. Па гэтым законе яны - людзі другога гатунку. І гэта замацавана ў законе”.

Да ведама: колькасць абавязаных асоб у Беларусі ў цяперашні час - 21305 чалавек.