Парламенцкія выбары ў рэгіянальным зрэзе: Мінск
Дэпутаты ў Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага Сходу РБ у горадзе Мінску абіраліся ў 20 акругах.
Інфармацыя пра выбары ў мясцовых і рэспубліканскіх СМІ
Па дадзеных маніторынгу беларускіх СМІ, які праводзіла Беларуская асацыяцыя журналістаў, выбары не сталі цэнтральнай тэмай у газетах і часопісах нават у агітацыйны перыяд. Надвор'ю і спорту ў СМІ надавалася больш увагі, чым навінам выбарчай кампаніі.
Дзяржаўныя СМІ акцэнтавалі ўвагу на арганізацыі і тэхнічных аспектах выбарчага працэсу, чэрпаючы інфармацыю, у асноўным, з выбарчых камісій. Незалежныя СМІ таксама не надавалі выбарам вялікай увагі, акрамя асобных рэсурсаў.
Часам дзяржаўныя газеты давалі на сваіх старонках несапраўдную інфармацыю. Да прыкладу, на сайце газеты «Вячэрні Мінск» у пачатку жніўня з'явілася інфармацыя аб тым, што сябры ініцыятыўных груп вылучэнцаў у дэпутаты ўжо могуць пачынаць агітацыю.
Утварэнне акруговых выбарчых камісій
На ўступленне ў склад акруговых выбарчых камісій Мінска было пададзена 335 заяў, абрана - 260 чалавек. Па афіцыйных дадзеных, у склад камісій увайшлі прадстаўнікі 10 палітычных партый і 13 грамадскіх аб'яднанняў, аднак біяграфіі большасці з іх паказваюць на прыналежнасць да праўладных грамадскім арганізацый або кіраўніцтву адміністрацыі.
У акруговыя камісіі ўдалося прарвацца толькі адзінкавым прадстаўнікам апазіцыі - напрыклад, Сяргею Вазняку ад БПЛ «Справядлівы свет» і Аляксандру Лагуцёнку ад партыі "Зялёныя".
Утварэнне участковых выбарчых камісій
З 234 чалавек, вылучаных ад апазіцыйных партый і ГА БНФ «Адраджэньне», у сфармаваныя ўчастковыя камісіі не ўвайшоў ні адзін.
Так, ад Партыі БНФ і ГА БНФ "Адраджэньне" вылучалася 76 чалавек, ад Партыі левых "Справядлівы свет" - 17 чалавек, ад АГП - 120 чалавек (па інфармацыі ЦВК 84), Беларускай партыі "Зялёныя" - 13, БСДП "Грамада"- 8 чалавек.
Варта таксама адзначыць, што назіральнікаў кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» не дапусцілі на паседжанні адміністрацый раёнаў па фарміраванні УВК. Выключэнне склала толькі Адміністрацыя Маскоўскага раёна сталіцы, на паседжанне якой у апошні момант было вырашана дапусціць назіральніцу Наталлю Манькоўскую. Паводле яе слоў, чыноўнікі ўсяго за 20 хвілін зацвердзілі спіс участковых камісій, які ўключае ў агульнай колькасці 1107 чалавек.
Рэгістрацыя ініцыятыўных груп
Усяго ў Мінску шляхам збору подпісаў вылучаліся 36 чалавек, і большасць з іх былі зарэгістраваныя, у тым ліку ініцыятыўныя групы апазіцыйных палітыкаў - старшыні Партыі БНФ Аляксея Янукевіча, кіраўніка АГП Анатоля Лябедзькі, лідэра руху "За свабоду" Аляксандра Мілінкевіча, сябра партыі "Зялёныя" Дзмітрыя Кучука і інш.
Збор подпісаў
Месцаў, забароненых для збору подпісаў у Мінску, у гэтым годзе стала больш. Да іх дадалася, напрыклад, Прывакзальная плошча, раней актыўна выкарыстоўвалася кандыдатамі падчас прэзідэнцкай кампаніі, а таксама некаторыя дзяржаўныя аб'екты.
З цяжкасцямі падчас збору подпісаў сутыкнуліся як апазіцыйныя кандыдаты, так і нейтральныя вылучэнцы.
Так, 11 жніўня быў здзейснены напад на Аляксандра Марчанку, які збіраў подпісы за вылучэнне Аляксандра Мілінкевіча. Марчанка працаваў у пікеце ў падземным пераходзе станцыі метро "Уручча". Варта адзначыць, што напалі на яго трое мужчын, якія нават не пражывалі ў акрузе, дзе балатуецца Мілінкевіч, хоць першапачаткова яны падышлі да Марчанкі, каб пацікавіцца біяграфіяй патэнцыйнага кандыдата.
Два папярэджанні за час збору подпісаў атрымала беспартыйная кандыдатка Кацярына Сакалоўская, якая вылучае па Матусевіцкай выбарчай акрузе № 103, - за збор подпісаў не сябрамі яе ініцыятыўнай групы.
Рэгістрацыя кандыдатаў у дэпутаты
У агульнай складанасці ў сталіцы вылучалася ў дэпутаты 132 чалавека. Акруговыя выбарчыя камісіі Мінска зарэгістравалі 87 кандыдатаў у дэпутаты, яшчэ 7 чалавек пасля разгляду скаргаў зарэгістравала Цэнтральная камісія, уключаючы актывістку БХД Вольгу Кавалькову, прадстаўніка АГП Паўла Казлоўскага, БПЛ "Справядлівы свет" - Алега Квітко, БНФ - Сяргея Карповіча, ЛПДБ - Яўгена Крыжаноўскага.
21 чалавек пасля знялі свае кандыдатуры, уключаючы 6 прадстаўнікоў Партыі БНФ і 9 - АГП.
У выніку, да пачатку датэрміновага галасавання ў сталіцы засталося 73 кандыдата ў дэпутаты.
У выбарчай кампаніі ўдзельнічалі лідэры Партыі БНФ і АГП Аляксей Янукевіч і Анатоль Лябедзька. Ад грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду!» у Мінску была зарэгістраваная толькі Таццяна Караткевіч, якая прадстаўляе таксама Беларускую сацыял-дэмакратычную партыю (Грамада). Усяго ж ад «ГП» у сталіцы балатаваліся шэсць чалавек.
Камісіі адмовілі ў рэгістрацыі вядомым палітыкам - лідэру "За свабоду" Аляксандру Мілінкевічу, ініцыятару пратэстаў супраць ўшчыльнення мікрараёна "Уручча-2" Леаніду Мажальскаму, грамадскім актывістам Артуру Фінькевічу і Міхаілу Пашкевічу і іншым.
Варта таксама адзначыць, што назіральнікі кампаніі “Праваабаронцы за свабодныя выбары” не былі дапушчаныя да разгляду дакументаў і праверцы сабраных подпісаў вылучэнцаў у кандыдаты. Некаторыя адмовы назіральнікам былі складзеныя практычна ідэнтычна, у іх тлумачыцца, што іх дапускаюць да паседжанняў па выніках праверкі матэрыялаў, але не да самога працэсу.
Безальтэрнатыўных акругаў пасля зняцця кандыдатаў ад Партыі БНФ і АГП у сталіцы не было, аднак у 13 акругах сярод кандыдатаў не засталося ні аднаго прадстаўніка апазіцыйных партый. Праўда, у 10 з гэтых акругаў балатаваліся кандыдаты ад ЛДП, якая лічыцца сістэмнай апазіцыяй.
Агітацыя
У агітацыйны перыяд кандыдатам у дэпутаты было прадастаўлена права на пяціхвілінны выступ на дзяржаўным радыё і тэлебачанні, а таксама магчымасць апублікаваць сваю праграму ў дзяржаўнай газеце. Аднак усе выступленні трансляваліся ў запісу і пры прыняцці рашэння аб выхадзе ў эфір былі зафіксаваныя выпадкі прымянення цэнзуры.
Так, па ўсёй Беларусі ў тэле-і радыёэфір не прайшлі больш за 30 выступаў кандыдатаў ад АГП. Як растлумачыў ЦВК Беларусі, у эфір не патрапілі выступы, якія змяшчаюць заклікі да байкоту, паколькі такія паведамленні не з'яўляюцца агітацыяй выбараў.
Тыя кандыдаты, выступленні якіх ўсё ж такі трапілі ў эфір, здолелі распавесці беларусам пра наяўнасць палітвязняў у краіне і недзеяздольнасць беларускага парламента. З падобнымі заявамі выступілі, да прыкладу, Яўген Рыбакоў з Партыі БНФ і Анатоль Лябедзька з АГП.
У той жа час эксперты адзначаюць, што ў гэтым годзе кандыдаты мелі доступ да тэлеэфіру ў больш рэйтынгавы час - з 19 да 20 гадзін, у той час як раней выступы трансляваліся з 18.00 да 18.30 у рэгіёнах і з 17.30 да 18.30 у буйных гарадах і Мінску.
Навінка цяперашняй парламенцкай кампаніі - тэледэбаты - не была добра ўспрынятая ні экспертамі, ні апазіцыйнымі ўдзельнікамі. Усяго ў Мінску дэбаты прайшлі ў 14 акругах, хоць большасць кандыдатаў не выказалі жадання ў іх удзельнічаць.
Эксперты расцанілі беларускі фармат тэледэбатаў толькі як дадатковы час у тэлеэфіры, паколькі на дэбатах кандыдатам давалася па пяць хвілін, сама дыскусія праходзіла не ў прамым эфіры і ўяўляла сабой, па сутнасці, адказы на пытанні вядучых, а не спрэчку канкуруючых кандыдатаў. Акрамя таго, Цэнтральная камісія ў разгар агітацыі забараніла ўдзельнічаць у дэбатах тым давераным асобам, якія самі ўдзельнічаюць у выбарах.
Таксама падчас тэледэбатаў была заўважаная схаваная рэклама, паколькі ў прэзентацыйным роліку аб выбарчай акрузе шмат увагі надавалася дасягненням цяперашніх уладаў па добраўпарадкаванні раёна.
Магчымасцю стварэння асабістых выбарчых фондаў падчас перадвыбарнай кампаніі ў Мінску скарысталіся 17 кандыдатаў у дэпутаты, аднак улётак у горадзе было няшмат. Гэта можна звязаць з шматлікімі адмовамі з друкарняў, якія атрымлівалі кандыдаты ад апазіцыйных партый. Улёткі і актыўная агітацыя з'явіліся ў Мінску бліжэй да пачатку датэрміновага галасавання.
Прыхільнікі байкоту выбараў сутыкаліся з перашкодамі з боку праваахоўных органаў, фіксаваліся выпадкі канфіскацыі агітацыйных матэрыялаў, затрымліваліся ўдзельнікі пікетаў.
6 верасня была канфіскаваная друкаваная прадукцыя кампаніі «Гавары праўду!», з мінскага офісу якой супрацоўнікі міліцыі вынеслі каля 40 тысяч газет пра кандыдатаў у дэпутаты ад «ГП» па ўсёй краіне, каля 15 тысяч асобнікаў «Грамадзянскай дамовы», а таксама плакаты і ўлёткі аб кандыдатах, дакладная колькасць якіх невядома.
18 верасеня падчас пікету за байкот выбараў моладзевага крыла «Гавары праўду» Zмена былі затрыманыя каля дзясятка актывістаў і журналістаў.
Што тычыцца месцаў для правядзення агітацыі і сустрэч з выбаршчыкамі, то не ўсе сябры камісій і кандыдаты былі згодныя з гэтым спісам. Да прыкладу, сябра Грушаўскай акруговай камісіі № 98, прадстаўнік «Справядлівага свету» Сяргей Вазняк выступіў супраць увядзення асобных месцаў для агітацыі ў прынцыпе і прапанаваў камісіі дазволіць агітацыю па ўсёй акрузе, за выключэннем асобных, забароненых заканадаўствам месцаў. Аднак камісія не падтрымала гэтую ініцыятыву.
Таксама варта адзначыць, што абраны дэпутатам па 100-ай Ясенінскай выбарчай акрузе Генадзь Пальчык пачаў перадвыбарчую кампанію задоўга да выбараў. Першая сустрэча з патэнцыяльнымі прыхільнікамі ў яго адбылася яшчэ ў траўні, калі Пальчык сабраў настаўнікаў мінскай гімназіі № 61 у актавай зале, дзе заявіў пра свае палітычныя амбіцыі і распавёў аб новых педагагічных распрацоўках.
Датэрміновае галасаванне
Датэрміновае галасаванне ў мінскіх акругах было спалучана з двума асноўнымі парушэннямі - прымус да галасавання і завышэнне яўкі выбаршчыкаў.
Да прыкладу, на ўчастку № 613 Каліноўскай выбарчай акругі № 108, па дадзеных камісіі, за чатыры дні прагаласавала 270 выбаршчыкаў, а ў апошні дзень датэрміновага галасавання, калі на ўчастку прысутнічаў назіральнік, прыйшлі толькі 25 чалавек.
На выбарчым участку № 449 Кальварыйскай акругі № 104 назіральнікі зафіксавалі наўмыснае завышэнне яўкі выбаршчыкаў. Назіральнікаў не было на ўчастку ўсяго 17 хвілін, і па іх падліках на ўчастку за дзень прагаласавала шэсць чалавек, у той час як камісія зафіксавала яўку ў 66 чалавек. Атрымліваецца, што за 17 хвілін на ўчастку павінны былі прагаласаваць 60 чалавек.
Высокая яўка адзначалася на участках, на якіх знаходзяцца студэнцкія інтэрнаты.
Студэнтам «раілі» прагаласаваць датэрмінова, абяцаючы наўзамен дадатковыя выходныя і месцы ў інтэрнатах. Часам студэнты сутыкаліся нават з пагрозамі аб пазбаўленні месца ў інтэрнаце або зусім выключэнні з інстытута.
Дзень выбараў
У асноўны дзень выбараў назіральнікі таксама фіксавалі завышэнне яўкі ўчастковымі камісіямі. Некаторых назіральнікаў выдалялі з выбарчых участкаў напярэдадні галасавання.
Так, на ўчастку № 449 сталічнай Кальварыйскай акругі № 104 былі выдаленыя адразу яць незалежных назіральнікаў пасля таго, як бліжэй да вечара на ўчастку з'явіліся нібыта назіральнікі ад «Белай Русі», якім перашкаджалі занадта шумныя паводзіны калег.
На участках № 396 і 397 траіх назіральнікаў выдалілі пасля таго, як яны паспрабавалі напісаць скаргі на ўчастковыя камісіі ў сувязі з завышэннем імі яўкі выбаршчыкаў.
На выбарчым участку № 594 Усходняй 107-й выбарчай акругі, дзе было зарэгістравана 12 назіральнікаў, у тым ліку два міжнародных, адразу пасля падліку галасоў з рук старшыні камісіі быў скрадзены пратакол. Паведамлялася, што гэта зрабіла адна з іх праўладных назіральнікаў, аднак ніхто з сябраў камісіі нават не перашкодзіў ёй здзейсніць крадзеж.
З участкаў № 373 і № 374 у дзень выбараў зніклі два назіральнікі - прадстаўнікі Партыі БНФ Сяргей Марцалеў і руху «За свабоду» Арына Лісецкая, якія спрабавалі сфатаграфаваць выбарчыя «каруселі». Пазней высветлілася, што назіральнікі некалькі гадзін правялі ў міліцыі.
На 374-м участку 101-ай акругі таксама былі выдаленыя 3 назіральнікі.
Вынікі
У цэлым, выбарчую кампанію ў Менску нельга назваць дэмакратычнай і справядлівай. У парламент па мінскіх акругах, як і па ўсёй рэспубліцы, не патрапіў ні адзін прадстаўнік апазіцыі.
Найбольш распаўсюджанымі парушэннямі на выбарах сталі завышэнне дадзеных аб яўцы выбаршчыкаў і прымус да галасавання. Назіральнікам не давалі доступ да спісаў зарэгістраваных на ўчастку выбаршчыкаў, у той час як іх агульная колькасць прыкметна зменшылася. Назіральнікам не ўсюды дазвалялі рабіць фота-і відэаздымку, таксама камісіі не заўсёды прыслухоўваліся да парад і заўваг назіральнікаў, а часцяком завышалі яўку на іх вачах.
У той жа час, як адзначаюць праваабаронцы, у цяперашняй выбарчай кампаніі няма нічога новага. Характар найбольш распаўсюджаных парушэнняў не змяняецца ад выбараў да выбараў, і нічога экстраардынарнага і выключнага ў гэтым годзе не заўважана.
«Праваабаронцы за свабодныя выбары»
