Аляксандар Смалянчук: Ціск працягваецца ўжо некалькі гадоў

Доктар гістарычных навук, прафесар ЕГУ, дырэктар інстытута гістарычных даследаванняў ЕГУ, а таксама адзін з арганізатараў і кіраўнікоў дасьледчага (крыніцазнаўчага) праекту «Гарадзенскі палімпсест» (2008—2009) Аляксандр Смалянчук прыводзіць факты аказання псіхалагічнага ціску на ўдзельнікаў навуковай гістарычнай канферэнцыі. Друкуем дасланы ліст цалкам:

Пра “бдительных администраторов” або як у Гарадзенскім універсітэце злавілі “тэрарыстаў”…

На мінулым тыдні на факультэце гісторыі і сацыялогіі Гарадзенскага Дзяржаўнага універсітэту адміністрацыя разбірала паводзіны двух выкладчыкаў, якія, паводле інфармацыі прарэктара па вучэбнай і выхаваўчай працы Святланы Агіевец, удзельнічалі ў “трэнінгу па арганізацыі дзяржаўнага перавароту”. “Тэрарыстамі” аказаліся вядомыя гісторыкі Сяргей Токць і Іна Соркіна. “Прафілактычныя гутаркі” праводзілі дэкан факультэту Эдмунд Ярмусік і загадчыца кафедры гісторыі Беларусі Святлана Марозава.

Падчас іх высветлілася, што “трэнінгам” аказалася навуковая канферэнцыя “Гарадзенскі палімпсест[1]: дзяржаўныя і сацыяльныя структуры горада”, якая праводзілася 6 лістапада гэтага году. У гэты дзень ужо ў трэці раз пры падтрымцы Руху “За свабоду” навукоўцамі з Мінску, Гародні і Аполе абмяркоўвалася дзейнасць дзяржаўных установаў і сацыяльная гісторыя горада ў XV – XX ст. Варта дадаць, што на канферэнцыю актыўна запрашаліся выкладчыкі і студэнты факультэта гісторыі і сацыялогіі. Як высветлілася, запрашаліся дарэмна. Большасць першых і другіх гісторыяй нашага горада не цікавяцца.

Правядзенне “прафілактычных размоваў” з “тэрарыстамі” можна расцаніць як анекдот, які высвятліў маральны і інтэлектуальны ўзровень названых прадстаўнікоў адміністрацыі Універсітэту. Можна пасмеяцца і забыць. Але, як падаецца, справа значна больш сур’ёзная. Між іншым яна прымушае задумацца над тым, што наогул адбываецца з інтэлігенцыяй слаўнага гораду над Нёманам.  Дзеля гэтага варта зрабіць маленькі экскурс у зусім блізкую гісторыю…

Ад пачатку гэтак званай “рэканструкцыі” гістарычнага цэнтра гарадзенская інтэлігенцыя выразна падзялілася. Меншая частка, занепакоеная планамі былога абласнога начальніка Саўчанкі і колішняга “мэра” Антоненкі, паспрабавала распачаць дыялог з чыноўнікамі. Пры гэтым звярталася ўвага на неабходнасць абмеркавання планаў “рэканструкцыі” з мастацтвазнаўцамі і спецыялістамі ў галіне аховы помнікаў, а не толькі з прарабамі стройтрэстаў і архітэктарамі Грамадзянпраекту, зацікаўленымі ў маштабнасці рэмонтна-будаўнічых працаў. Уздымаліся праблемы парушэння нормаў заканадаўства ў галіне аховы гістарычнай спадчыны, асуджалася экскаватарная археалогія, якая амаль што знішчыла “культурны слой” на Савецкай плошчы і г.д.

А вось большая частка мясцовай “тожэ інтэлігенцыі” зрабіла выгляд, што асабіста яе лёс Савецкай плошчы, Старога замку, “Новага свету”, жылой забудовы гістарычнага цэнтра не датычыць. Нават тыя з выкладчыкаў факультэту гісторыі і сацыялогіі Універсітэту імя Я.Купалы, хто гадамі  казаў пра неабходнасць развіцця турызма ў горадзе і бегаў па высокіх начальніках з ідэямі прыцягнення гасцей з-за мяжы, спачатку схаваліся, а потым пачалі актыўна падтрымліваць “еўрарамонт” гістарычнай Горадні.

Дастаткова прыгадаць ганебны “круглы стол”, арганізаваны на факультэце гісторыі і сацыялогіі ў кастрычніку 2008 г., на які не дапусцілі тых, хто найбольш актыўна абараняў гістарычную і культурную адметнасць нашага гораду. Гэтае “застолле”, якое адбылося пад надзейнай аховай міліцыі і БРСМ, падтрымала УСЕ “рэканструкцыйныя”

фантазіі Саўчанкі. У іх падтрымку актыўна выступілі ўжо згаданы Эдмунд Ярмусік, Таццяна Бадзюкова, Святлана Куль-Сяльверстава, Аляксандр Нечухрын ды інш.

Аднак, ці то фінансавы крызіс, ці то проблескі здаровага сэнсу ў галавах чыноўнікаў паспрыялі таму, што тэмпы “рэканструкцыі” замарудзіліся. Адстаўка Саўчанкі, здавалася, дала шанс для перасэнсавання наробленага чыноўнікамі і прарабамі ў гістарычным цэнтры. Тым больш, што “рэканструктары” падабраліся ўжо да галоўнай духоўнай і гістарычнай святыні горада – Барысаглебскай (Каложскай) царквы. Мэта іх дзейнасці адлюстравалася ў шчырым выказванні аднаго з праваслаўных іерархаў, які прызнаўся, што ім не патрэбная “імітацыя ХІІ ст.”, а патрэбны храм ХХІ ст. Тут наогул каментары непатрэбныя…

Але замест гэтага пераасэнсавання адбываецца нават узмацненне ціску на тых людзей, што захавалі чалавечую і прафесійную годнасць, не ахвяравалі сумленнем за месца ў карыта высокіх зарплатаў і ласку высокага начальніка.

Згаданыя вышэй “разборкі” прапаную ацэньваць як псіхалагічны пераслед... Гэта зусім не смешна, калі начальнік падазрае падначаленага ў тэрарыстычных намерах і дзеяннях. І нельга ўсё спісаць толькі на перадвыбарчую істэрыю, што захапіла праўладныя колы…

Гэты ціск працягваецца ўжо некалькі гадоў і датычыць не толькі названых вышэй гісторыкаў, працамі якіх, дарэчы, факультэт можа ганарыцца.

Наогул, узнікаюць розныя пытанні. Напрыклад, чаму ў кампаніі па абароне гістарычнай спадчыны амаль не ўдзельнічаюць тыя, хто працуе на факультэце гісторыі і сацыялогіі і лічыць сябе гісторыкам? Чаму на грамадскіх слуханнях па праблеме “рэканструкцыі” Каложскай царквы, якія ў верасні гэтага году сабралі болей 100 чалавек, практычна, не было студэнтаў і выкладчыкаў гэтага факультэту? Можа таму, што факультэт здаўна рыхтуе не гісторыкаў і нават не людзей, якія любяць і шануюць спадчыну і культуру Беларусі, а баязлівых і не здольных на ўчынкі педагогаў або цалкам адданых уладзе ідэолагаў… Адказнасць за гэта нясе не толькі сённяшняя адміністрацыя, але і тыя выкладчыкі, якія згаджаюцца і падтрымліваюць гэтую атмасферу, якім нават не прыходзіць у галаву бараніць гістарычную адметнасць горада і шанаваць людзей, што ратуюць наш агульны скарб, нашую Горадню…

Міхаіл Булгакаў у сваім самым вядомым рамане напісаў, што “трусость – самый страшный порок”. Якраз гэта прыгадваецца, калі спрабую зразумець пазіцыю большасці мясцовай “тожэ інтэлігенцыі”…

…Навуковы праект “Гарадзенскі палімпсест: дзяржаўныя і сацыяльныя структуры горада” будзе працягнуты, і ў лістападзе 2011 г. адбудзецца чарговая навуковая канферэнцыя. Карыстаючыся з нагоды, хачу запрасіць на яе адміністратараў і ідэолагаў з ГрДУ. Абяцаю някепскі трэнінг… па арганізацыі навуковых даследаванняў у галіне гістарычнай урбаністыкі і сацыяльнай гісторыі, а таксама добры ўрок па гісторыі роднага горада.