Апублікаваны даклад ААН па сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі
Савет па правах чалавека ААН 15 сакавіка 2024 года апублікавала даклад аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў 2020 года і пасля іх. У дакладзе гаворыцца аб закрыцці НДА, зменах заканадаўства, палітвязнях і ўмовах іх зняволення, у тым ліку ў рэжыме інкамунікада, рэпрэсіях супраць СМІ, пазбаўленне ліцэнзій адвакатаў, пашырэнні "экстрэмісцкіх" спісаў, ператрусах, адвольных затрыманнях, катаваннях, смерцях падчас пратэстаў і ў зняволенні, а таксама вымушанай эміграцыі. Савет прыйшоў да высновы, што ў "УВКПЧ ёсць разумныя падставы меркаваць, што было здзейснена злачынства супраць чалавечнасці". Сітуацыю з правамі чалавека ў Беларусі разгледзяць 20 сакавіка на 55-й сэсіі Савета ААН па правах чалавека (СПЧ).
"Умовы ў штрафных ізалятарах могуць быць прыроўненыя да катаванняў"
У дакладзе сабраныя сведчанні аб парушэнні правоў чалавека ў Беларусі ў перыяд з 1 траўня 2020 года па 31 снежня 2023 года. За гэты час Упраўленне Вярхоўнага Камісара ААН па правах чалавека (УВКПЧ) правяло 657 інтэрв'ю з пацярпелымі ад рэпрэсій людзьмі. У дакуменце разглядаюцца парушэнні правоў чалавека, інфармацыю аб якіх Рада цягам трох гадоў збірала, захоўвала і аналізавала. Таксама ў ім зробленыя высновы ў адпаведнасці з прымяняльнай міжнародна-прававой базай і прапанаваныя рэкамэндацыі ўраду і міжнароднай супольнасці.
Паводле ацэнкі Рады, з 1 траўня 2020 году больш за 5 500 чалавек, у тым ліку ня менш як 55 дзяцей, былі асуджаныя ў крымінальным парадку паводле палітычна матываваных абвінавачанняў. З 657 апытаных з 2020 году, 29% заявілі аб катаваннях і 61% — аб жорсткім абыходжанні.
УВКПЧ таксама адзначыла рост колькасці злачынстваў, звязаных з "экстрэмізмам" і "тэрарызмам", якія прадугледжваюць больш суровыя прысуды. Акрамя гэтага, у дакладзе звярнулі ўвагу на тое, што з 2020 года назіраецца значны рост выкарыстання артыкула 411 Крымінальнага кодэкса аб "злосным непадпарадкаванні патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы" для падаўжэння, часам неаднаразовага і без справядлівага судовага разбору, тэрміну зняволення ў дачыненні да палітвязняў, якія ўжо адбываюць пакаранне па іншых прысудах.
Таксама ў УВКПЧ зафіксавалі сведчанні аб нечалавечых умовах трымання ў месцах зняволення. Так, паводле сведчанняў, умовы ў ізалятарах часовага ўтрымання для людзей, затрыманых па палітычных матывах, могуць быць раўнасільныя жорсткаму, бесчалавечнаму і зневажальнаму годнасць абыходжанню, а ў некаторых выпадках — катаванням.
Асобна было адзначана, што "ўмовы ў штрафных ізалятарах (ШІЗА) папраўчых калоній, дзе зняволеныя ўтрымліваліся агулам да 30 дзён у поўнай ізаляцыі, пры гэтымсваякам не было вядома пра іх стан і месцазнаходжанне, могуць быць прыроўненыя да катаванняў".
"У некалькіх выпадках утрымлівалі людзей пад прыцэлам"
Паводле дакладу, некаторыя ахвяры атрымалі доўгатэрміновыя траўмы, якія нават змянілі іх жыцьцё. Яны ўключалі ў сябе анэўрызму, страту слыху, абмежаванне рухомасці ў плечавых, тазасцегнавых і каленных суставах, пералом касцей рук, ног, носа і пазваночніка, а таксама пашкоджанне нерваў. наступствы для здароўя, як высокі ціск, хранічныя захворванні нырак, дэпрэсія, посттраўматычныя стрэсавыя разлады, панічныя атакі і праблемы са сном. Большасць апытаных ахвяр — мужчыны, у тым ліку адзін чалавек з інваліднасьцю.
"Органы правапарадку падвяргалі іх збіццю, у тым ліку дубінкамі, бітамі або бытавымі прадметамі, штурхялямі, болеваму затрыманню і ў некаторых выпадках ужывалі электрашокеры, а таксама пагражалі, абражалі і запалохвалі, у тым ліку ў некалькіх выпадках утрымлівалі людзей пад прыцэлам. Хоць да жанчын таксама ўжываўся фізічны гвалт, псіхалагічны гвалт у адносінах да іх быў асабліва інтэнсіўным. Асабліва жорсткаму і зневажальнаму абыходжанню падвяргаліся ЛГБТК асобы або тыя, каго лічылі такімі з-за іх знешнасці або асабістых рэчаў.
Пачынаючы з 2020 году і працягваючы ў 2023 годзе, органы правапарадку прымянялі неапраўданую і неадпаведную сілу па ўсёй Беларусі. Гэтая практыка здзяйснялася бяспакарна, з ухвалы і пры падтрымцы найвышэйшага кіраўніцтва, і прывяла да сур’ёзных траўмаў у дзясятках выпадкаў і нават адвольнаму пазбаўленьню жыцьця. Беларускія ўлады не правялі расьсьледаваньні ні таго, ні другога і не падалі кампэнсацыю", — адзначаюць аўтары.
Рада выявіла, што арыштаваныя падвяргаліся моцнаму ціску і гвалту, у шматлікіх выпадках раўнасільнаму катаваньням, падчас першапачатковага допыту і пошуку "доказаў" у 38 выпадках у 2022 годзе і ў дзевяці выпадках у 2023 годзе. Гвалт адбываўся пасля арышту ў міліцэйскіх машынах і/ці падчас допытаў у кабінэтах ГУБАЗіКу ў Менску і міліцэйскіх участках ва ўсіх абласцях Беларусі.
"У некалькіх выпадках затрыманых прымушалі знаходзіцца ў балючых нязручных позах на працягу доўгага часу, а як мінімум у двух выпадках супрацоўнікі ГУБАЗіК ледзь не задушылі затрыманых, накладваючы ім на твар маску або пакет. Фізычны гвалт суправаджаўся пагрозамі, прымусам і запалохваннем, у тым ліку пагрозамі смерці, гендэрна-абумоўленага гвалту, у тым ліку сэксуальнага, нанясення шкоды членам сям’і ці/і канфіскацыі дзяцей.
Допыты доўжыліся гадзінамі і праводзіліся без адваката. Рада задакумэнтавала, што большасьць заяўленых катаванняў адбываліся ў цэнтральным апараце ГУБАЗіКу ў Мінску", — гаворыцца ў дакумэнце.
Аўтары дакладу заяўляюць аб падставах меркаваць, што беларускія сілавікі здзяйснялі згвалтаванні і іншыя формы сэксуальнага і гендэрна-абумоўленага гвалту, уключаючы сэксуалізаваныя катаванні і прымус да агалення.
"Ва Упраўленні Вярхоўнага Камісара ААН па правах чалавека ёсць разумныя падставы меркаваць, што было здзейсьнена злачынства супраць чалавечнасьці ў форме пераследу разам з іншымі спадарожнымі дзеяннямі, якія могуць быць устаноўленыя як следства апісаных парушэнняў правоў чалавека", — рэзюмуюць аўтары.
Сітуацыю з правамі чалавека ў Беларусі разгледзяць 20 сакавіка на 55-й сэсіі Савета ААН па правах чалавека (СПЧ). Сесія праходзіць у Жэневе 26 лютага — 5 красавіка. Плануецца, што з дакладам "Становішча з правамі чалавека ў Беларусі напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў 2020 году і пасля іх" выступіць вярхоўны камісар ААН па правах чалавека Фолькер Цюрк.
"Могуць з'яўляцца злачынствамі супраць чалавечнасці". Што азначае гэтая фармулёўка ў дакладзе ААН пра Беларусь?
Разам з праваабаронцамі тлумачым, у чым важнасць гэтай фармулёўкі і якое значэнне яна мае.
