Беларусь: Становішча з правамі чалавека, у тым ліку ў галіне барацьбы з катаваннямі, істотна пагаршаецца

Працоўная група Платформы "Грамадзянская Салідарнасць" па барацьбе з катаваннямі прадставіла свой трэці Індэкс катаванняў. Індэкс катаванняў 2021 года вымяраўся ў сямі краінах рэгіёну АБСЕ: Арменія, Беларусь, Казахстан, Кыргызстан, Малдова, Расія і Украіна.

У 2020 годзе эксперты двух членаў Рабочай групы, фонду "Грамадскі вердыкт" і Асацыяцыя ўкраінскіх манітораў выканання правоў чалавека ў дзейнасці праваахоўных органаў, распрацавалі Індэкс і правялі першае пілотнае вымярэнне ў васьмі краінах рэгіёну АБСЕ з выкарыстаннем іх дадзеных за 2019 год. Індэкс быў разлічаны для кожнай краіны на аснове паказчыкаў, якія адлюстроўваюць дзейнасць дзяржавы ў такіх галінах, як механізм рэагавання на катаванні, судовы нагляд, усталяваны законам забарона катаванняў ва ўнутраным заканадаўстве, працэсуальныя гарантыі накіраваныя на прадухіленне прымянення катаванняў, дзейсныя інструменты прадухілення катаванняў, а таксама пытанне аб тым, ці цалкам дзяржава ратыфікавала і ўкараніла міжнародныя стандарты, якія забараняюць катаванні.

Датычна Беларусі эксперты адзначаюць наступнае:

Да пачатку 2022 года грамадска-палітычная абстаноўка ў Беларусі была следствам глыбокага крызісу правоў чалавека. Рэпрэсіі, што пачаліся пасля выбараў прэзідэнта ў жніўні 2020 года ў дачыненні да прыхільнікаў дэмакратычных пераўтварэнняў не слабеюць.

Улады Беларусі свядома паглыбляюць крызіс правоў чалавека, планамерна і паўсюдна душылі грамадскую актыўнасць не толькі для ўмацавання і падтрымання ўласнай улады, але і для стварэння ўмоў для знаходжання на тэрыторыі Беларусі расійскіх войскаў і выкарыстання беларускай тэрыторыі ў якасці плацдарма для вядзення ваенных дзеянняў. Становішча з правамі чалавека, у тым ліку ў галіне барацьбы з катаваннямі і іншымі забароненымі формамі, істотна пагаршаецца, не паказваючы ніякага роду тэндэнцый да скарачэння маштабаў рэпрэсій, а тым больш – да пабудовы якіх-небудзь новых ініцыятыў і механізмаў у галіне прэвенцыі катаванняў.

Беларусь. Галоўнае:

1. Вынікам крызісу правоў чалавека ў Беларусі стала небывалая колькасць выпадкаў крымінальнага пераследу за пратэстную актыўнасць;
2. Паўсюднае грэбаванне правам і законам з боку праваахоўных структур спарадзіла сітуацыю глыбокага прававога крызісу. Затрыманыя нярэдка падвяргаюцца катаванням;
3. Арыштаваныя па адміністрацыйных справах утрымліваюцца ў максімальна жорсткіх умовах: без спальных прыладаў і прадметаў першай неабходнасці, у перапоўненых камерах, падвяргаючыся рызыцы заражэння COVID - 19 і паразітарнымі захворваннямі;
4. Многія адвольна асуджаныя абвінавачваюцца ў дысцыплінарных парушэннях, пасля чаго пераводзяцца ў больш строгія папраўчыя ўстановы, а таксама ім падаўжаецца тэрмін пазбаўлення волі;
5. Судовыя пасяджэнні часта праходзяць у закрытым або фактычна закрытым фармаце (на тэрыторыі папраўчых устаноў, аддзелаў міліцыі) без належных працэсуальных падстаў для абмежавання прынцыпу галоснасці;
6. Адвакаты працягваюць падвяргацца нападкам у сувязі са сваёй прафесійнай дзейнасцю, павялічана без таго празмерная залежнасць адвакацкіх супольнасцяў ад Міністэрства юстыцыі. Усе праваабарончыя арганізацыі былі ліквідаваныя. У агульнай складанасці больш за 700 няўрадавых арганізацый былі ліквідаваныя, альбо знаходзяцца ў працэсе ліквідацыі;
7. Хваля пратэстаў канца лютага 2022 г., выкліканых правядзеннем рэферэндуму па пытанні змянення Канстытуцыі і ваеннай агрэсіяй Расійскай Федэрацыі, у тым ліку з тэрыторыі Беларусі і з выкарыстаннем яе ваеннай і транспартнай інфраструктуры, была падаўленая ўладамі з выкарыстаннем актаў жорсткасці і катаванняў;
8. Уладамі не расследавана ніводнага выпадку гібелі людзей у сувязі з падаўленнем пратэстаў у калоніі, катаванняў і забароненага абыходжання.

Свой уклад у падрыхтоўку Індэкса катаванняў унеслі эксперты з наступных арганізацый:

Асацыяцыя Promo-LEX, Малдова;

Асацыяцыя ўкраінскіх манітораў захавання правоў чалавека ў дзейнасці праваахоўных органаў, Украіна;

Хельсінкская грамадзянская Асамблея, Ванадзор, Арменія;

Голас Свабоды, Кыргызстан;

Каманда супраць катаванняў, Расія;

Міжнароднае бюро па правах чалавека і захаванні законнасці, Казахстан;

Праваабарончы рух Бір Дуйно, Кыргызстан;

Праваабарончы цэнтр "Вясна", Беларусь;

Кадыр Касіет, Казахстан;

Фонд "Грамадскі вердыкт", Расія.