“Вясне” – 25 год: дзейнасць ва ўмовах вострага крызісу правоў чалавека ў краіне
Сёння, 26 красавіка, праваабаронцы “Вясны” правялі прэс-канферэнцыю, прысвечаную дваццаціпяцігоддзю арганізацыі, пад час якой падсумавалі вынікі сваёй дзейнасці і далі ацэнку стану з правамі чалавека за апошні час. Таксама быў прэзентаваны новы аналітычны даклад “Крымінальны пераслед па палітычных матывах. Беларусь 2020-2021 гг.”, падрыхтаваны юрыстамі і аналітыкамі арганізацыі.
Старшыня Правабарончага цэнтра “Вясна” Алесь Бяляцкі зрабіў кароткі экскурс у гісторыю арганізацыі, зрабіўшы выснову, што аднымі з важнымі вехамі дзейнасці з’яўляліся выбарчыя кампаніі.
“Нам не ўдасца зачыніць рот, няхай не спадзяюцца”
“Год за годам мы можам пералічваць гэтыя 25 гадоў, і ў кожным годзе можна адзначаць нейкія падзеі, якія ўплывалі на нашую дзейнасць, на якія таксама ўплывалі і мы. Калі б нам напачатку сказалі, што мы будзем далей працягваць сваю дзейнасць, то мы тады не паверылі б, засмяяліся: “Не, так доўга гвалт над правамі чалавека працягвацца не можа”.
Калі ўзгадваць найбольш значныя падзеі, то яны найперш звязаныя з выбарчымі кампаніямі. Гэта выбары 2001 года, якія прывялі да ліквідацыі “Вясны” ў 2003 годзе, затым выбары 2006 года, у выніку якіх мы знаходзіліся пад пагрозай крымінальнага артыкула 193-1 КК за дзейнасць ад імя незарэгістраванай арганізацыі.
Па гэтым артыкуле былі асуджаныя амаль 20 актывістаў “Маладога фронту”, у ліку Алег Корбан, Зміцер Дашкевіч і іншыя.
Памятнымі былі і выбары 2010 года, якія скончыліся для нас вобшукамі і серыяй арыштаў, у тым ліку і маім. Але “Вясна” працягвала працаваць, працуе яна і зараз”.
Бяляцкі адзначыў важную працу грамадскіх прыёмных, якія дзейнічаюць практычна ва ўсіх вялікіх гарадах, праз якія прайшлі тысячы пацярпелых грамадзян, узгадаў іншыя накірункі дзейнасці. Адзначыў даўгатэрміновыя і стратэгічныя кампаніі, якія характрарызуюць дзейнасць арганізацыі: “Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі” і “Праваабаронцы за свабодныя выбары”.
“Лета 2020 года нейкім жахлівым чынам вярнула нас у мінулыя крызісныя часы. За гэтыя 25 гадоў улады не заўважылі, што вырасла новае пакаленне беларусаў, для якіх правы чалавека не пусты гук.
Зараз улада будуецца на гвалце і хлусні. Дастаткова паслухаць навіны апошніх дзён, паслухаць “сур’ёзныя” гісторыі пра 150 джыпаў з кулямётамі, якія мусілі прыехаць з Літвы, каб скінуць прэзідэнта, пра трагічна-камічны выпадак у жодзінскай лазні. Гэта ўсё робіцца дзеля таго,каб падтрымліваць і ўтрымліваць узровень страху ў грамадстве".
Паводле Алеся Бяляцкага, Беларусь знаходзіцца яшчэ не ў ваенным, але ўсё адно ў надта складаным становішчы, а людзі ня маюць элемэнтарных правоў. Аднак яны ўсведамляюць неабходнасьць барацьбы за іх.
"Мы як праваабаронцы, ніколі не пагодзімся з тым што людзі ў нас пазбаўленыя самых элементарных правоў, гарантаваных Канстытуцыяй.
“Рэпрэсіі, якія абрынуліся на грамадства, закранаюць таксама і праваабаронцаў, адзначыў Бяляцкі, - Чацвёра нашых сяброў зараз знаходзяцца ў зняволенні. Мы думаем як дабіцца вызвалення Марфы Рабковай, Андрэя Чапюка Леаніда Судаленкі і Таццяны Ласіца.
Гучаць пагрозы аб расправе з намі з боку афіцыйных сродкаў масавай інфармацыі. Але гэта нас не спыніць, няхай не спадзяюцца, што ім удасца закрыць нам рот.
Грамадства знаходзіцца зараз у вострай фазе крызісу, калі махровая, фактычна сталінская рэакцыя правіць баль. Мы ўваходзім у новую чвэрць свайго існавання з велізарнымі выклікамі.
Але грамадства цяпер зусім іншае. Гэта нам дае ўстойлівы аптымізм і упэўненасць, што ўсё тое, што мы рабілі і робім, гэта ўсё не дарэмна”.
“Суддзі проста ўдасканальваюць практыкі і стандарты прафесійнага дна”
Сябра Рады “Вясны” Валянцін Стэфановіч выказаў вялікую занепакоенасць зменамі ў многія законы, якія рыхтуюцца і вось-вось будуць прынятыя і падпісаныя прэзідэнтам.
“Сёння ў нас дваістыя адчуванні. З аднаго боку мы радыя, што адзначаем такі значны юбілей, а з іншага – моцна засмучае той фон, на якім гэта адбываецца сёння.
Мы назіраем моцны крызіс з правамі чалавека, які пачаўся нават не ў жніўні, а ў траўні мінулага года, калі рэпрэсіі супалі з пачаткам выбарчай кампаніі. У нас ужо тады з’явіліся дзесятак палітычных зняволеных, у тым ліку непасрэдных удзельнікаў выбараў.
Масавыя і сістэмныя рэпрэсіі ў краіне закранулі вельмі шырокае кола беларускага грамадства. Гэта не толькі адміністратыўны, ці крымінальны пераслед, гэта яшчэ і звальненні з працы, адлічэнне студэнтаў. Задзейнічаная ўся дзяржаўная машына, якая хутка пераарыентавалася выключна на рэпрэсіўныя дзеянні.
Самая цяжкая з такіх форм – палітычна матываваны крымінальна пераслед. На сённяшні дзень па дадзеных Генпракуратуры заведзена больш за 3 000 тысяч “экстрэмісцкіх” крымінальных спраў. Аб'ёмы велізарныя.
Гратэскныя формы набывае і адміністрацыйны пераслед. Людзей затрымліваюць нават за вопратку пэўных колераў.
Нашыя суддзі проста ўдасканальваюць практыкі і стандарты прафесійнага дна”
Асобна Стэфановіч спыніўся на зменах у заканадаўстве, якія даволі хутка прымаюцца парламентам і якіх характарызуе рэпрэсіўная скіраванасць. Найперш, гэта змены ў Закон аб сродках масавай інфармацыі, якія прадугледжваюць нават крымінальную адказнасць уладальнікаў інтэрнэт- рэсурсаў за размяшчэнне забароненай да распаўсюду інфармацыі. Фармулёўкі гэтага закона сфармуляваныя неканкрэтна і размыта, і трактаваць іх можна даволі шырака.
Змены ў Закон аб палітычных партыях могуць прывесці, на думку праваабаронцы, да перэрэгістрацыі многіх з партый, а частку іх і да ліквідацыі ўвогуле.
Змены ў Закон аб адвакатуры яшчэ больш узмацняюць кантроль Мінюста за адвакатамі. Ім будзе практычна забаронена ажыццяўляць дзейнасць у іншых формах, акрамя працы ў межах Калегій адвакатаў.
У горшы бок прывядуць змены ў Закон аб масавых мерапрыемствах, а папраўкі ў Крымінальны кодэкс уводзяць дадатковыя склады злачынства, якія ўзмацняюць адказнасць за дзеянні “экстрэміскага характару”, прадугледжаюць пакаранне за ўдзел у такіх арганізацыях, або нават за спрыянне такой дзейнасці.
“Але найбольшую нашу занепакоенасць выклікае Закон аб супрацьдзеянні экстрэмізму, паколькі ён падразумевае пакаранне за любую публічную крытыку дзеючый улады, афіцыйных асобаў і гэтак далей. Гэта закон вяртае нас у часы махровай савеччыны, у камуністычнае мінулае.
Непакоюся, што калі гэтыя законы будуць прынятыя ў тым выглядзе, у якім яны зараз прадстаўленыя, то любая публічная дзейнасць у Беларусі будзе моцна абцяжараная.
Гэтыя новаўвядзенні сведчаць аб тым, што крызіс с правамі чалавека робіцца сістэмным. На падаўленне іншадумства працуе ўся дзяржаўная машына".
"Грэбаванне правамі чалавека ў корані падарвала давер да органаў правапарадку, а таксама давер і павагу да сістэмы правасуддзя”
Юрыст Праваабарончага цэнтра “Вясна” Павел Сапелка распавёў аб тым, як ішла праца над новым аналітычным дакладам “Крымінальны пераслед па палітычных матывах. Беларусь 2020-2021 гг.”
“Мы адкрыта і галосна набралі валанцёраў, падключылі сябраў наша арганізацыі з мэтай назірання за крымінальнымі працэсамі ў беларускіх судах. Пад час маніторынгу было ахоплена 59 судоў у 46 гарадах, што дазволіла правесці прафесійнае назіранне за 150 судовымі працэсамі.
Прычым, юрысты і аналітыкі не абмяжоўваліся толькі разглядам спраў у судах, яны ахоплівалі больш шырокія аспекты: ад моманту затрымання да магчымасці абскардзіць вынесены прысуд.
У прыватнасці, мы прыйшлі да высновы, што ў перыяд 2020 -2021 года ўтрыманне пад вартай стала яшчэ адным інструментам рэпрэсій у адносінах да тых, хто падвергнуўся крымінальнаму пераследу, звязанаму з апошнімі грамадска-палітычнымі падзеямі”.
Характэрна, што больш за 70% затрыманых па такіх крымінальных справах да суда ўтрымліваліся пад вартай, хаця, напрыклад,год таму у агульным масіве крымінальных спраў пад варту змяшчалася толькі 24% падазраваных, што сведчыць аб перадузятым стаўленні да фігурантаў падобных спраў.
“У працэсе вытворчасці па крымінальных справах, у тым ліку – у судах, адзначаецца паўсюднае парушэнне нацыянальных нормаў права, канстытуцыйных і міжнародна-прызнаных стандартаў справядлівага суда. Грэбаванне правамі чалавека і ігнараванне найгрубейшых парушэнняў у корані падарвала давер да органаў правапарадку, а таксама давер і павагу да сістэмы правасуддзя” – рэзюмаваў Сапелка.
