Старшыня Беларускай асацыяцыі журналістаў (БАЖ) Жанна Літвіна правяла онлайн- канферэнцыю на Радыё Свабодзе

Жанна Літвіна нарадзілася 30 жніўня 1954 году, скончыла факультэт журналістыкі БДУ. Працавала галоўным рэдактарам Галоўнай рэдакцыі вяшчаньня для моладзі Беларускага радыё (да 1994 г.), генэральным дырэктарам акцыянэрнага таварыства “БМ Інфарм”. З 1995 узначальвае Беларускую асацыяцыю журналістаў (БАЖ).

У інтэрвію “Свабодзе” Жанна Літвіна сказала: “Тая сытуацыя, якая існуе ў інфармацыйнай прасторы, не мяняецца ўжо цягам некалькіх гадоў, калі дзяржаўныя СМІ занятыя абслугоўваньнем улады, а недзяржаўныя перажываюць складаны пэрыяд. Існуе забарона на распаўсюд праз падпіску, праз продаж у кіёсках, забарона на друкаваньне для шэрагу выданьняў... Але трэба адзначыць, што мы бачым разьвіцьцё інтэрнэту, зьяўленьне новых сайтаў, прыход абсалютна новай генэрацыі маладых людзей, якія валодаюць новымі тэхналёгіямі і якія сябе прафэсійна пачуваюць у інтэрнэце. Пры гэтым БАЖ лічыць сябе абавязанай шмат што зрабіць для падвышэньня іх прафэсійнай адукацыі. Мы таксама спрыяем малатыражнаму друку, незарэгістраваным выданьням, якія бяруць на сябе шмат працы па распаўсюджваньні інфармацыі. А на будучыню мэта – гэта адлучэньне дзяржавы ад СМІ, дэманапалізацыя прэсы”.

Сп. Літвіна, перш за ўсё - віншаваньні Вам і БАЖу з прафэсійным сьвятам - трымайцеся! Чым вам могуць дапамагчы чытачы? Я разумею, што мы ня можам быць сябрамі вашай прафэсіный арганізацыі, -- але як мы можам быць карыснымі?

Ведаеце, гэта адно з самых складаных пытаньняў, калі са сваімі праблемамі незалежная прэса застаецца сам-насам, што называецца, і вялікая мая мара – каб заўсёды знаходзіць гэтую падтрымку людзей, спажыўцоў нашай інфармацыі. Гэта адзін з самых асноўных і важных момантаў. Баронячы свае правы на прафэсію, мы баронім правы нашых грамадзянаў на атрыманьне незалежнай, аб'ектыўнай, нецэнзураванай інфармацыі. Таму – будзьце з намі, трымайцеся праўды. М заўсёды былі вельмі шчасьлівыя атрымліваць з боку слухачоў, чытачоў гэтую салідарнасьць, добрую салідарнасьць і падтрымку.

Паважаная Жана Мікалаеўна! З прэзідэнтам Лукашэнкам Вы нарадзіліся у адзін дзень аднаго месяца аднаго году, практычна адначасова сталі прэзідэнтамі (ён - краіны, Вы - БАЖу) і гэтаксама трымаецеся за уладу больш за 10 год. Якія яшчэ падабенствы існуюць між вамі?

Я думаю, зоркі часам памыляюцца. Мы сапраўды з кіраўніком дзяржавы Дзевы, але Дзева - я лічу гэты знак больш жаноцкім, і таму лічу, што ён больш падыходзіць да жанчыны... Падабенствы? Ня ведаю... Аднойчы жартам гаварылі пра тое што мы зь ім аднолькавыя папулісты, любім пагаварыць, а больш падабенстваў я ня бачу. У мяне сваё стаўленьне да жыцьця, да тых падзеяў, якія адбываюцца ў краіне, у мяне свая грамадзянская пазыцыя, у многім мы сапраўды вельмі розныя.

Вы ведаеце, я б не называла беларусаў усё ж такі выміраючай нацыяй... Я б назвала яе нацыяй, якая спазьняецца – дарэчы, увасьлед за нашым беларускім клясыкам, гэта яго выраз. Чамусьці гістарычна так было наканавана, што мы былі вымушаныя на 13-15 гадоў неяк закансэрвавацца... Хаця, з другога боку – хто яго ведае, пройдуць гады – можа, мы зразумеем, што гэтая закансэрваванасьць, можа, наадварот народзіць новую хвалю жыцьцяздольнасьці, жаданьня палітычных пераменаў... Мы будзем мець добры досьвед, і наадварот, мне падаецца, што мы зможам у будучыні ўвайсьці ў склад Эўразьвязу, далучыцца да эўрапейскіх краінаў і пачуваць сябе абсалютна на роўных зь імі... Але такі лёс, трэба было на нейкі пэрыяд адчуваць сябе непаўнавартаснымі ў нечым... Але ўсё гэта абавязкова народзіць новую энэргетыку, і з гэтага выхад будзе. Я вельмі аптымістычна гляджу на заўтрашні дзень. Людзі іншыя, людзі нашыя зьмяніліся, многае пачынаюць разумець, і ўрэшце рэшт іх не задавальняе тое, што ў адказ на пытаньне "Што рабіць?”яны трынаццаць гадоў чуюць адказ на пытаньне “Хто вінаваты?”. Мне падаецца, гэты пэрыяд прайшоў, і зараз ідзе актыўны пошук адказу на пытаньне "Што рабіць?". Мы выбярэмся з гэтай сытуацыі.

Ці змаглі Вы вызваліць пры дапамозе замежных паездак хаця б аднаго беларускага журналіста ў лукашэнкаўскай турме? Ці прыносяць замежныя паездкі нейкі вынік акрамя “інформірованія зарубежной обшчественності”.

Як вы ставіцеся да выбітной асобы, лідэра беларускага нацыянальна-вызвольнага Руху Зянона Пазьняка?

Ведаеце, разглядаць лёс і кожны ўчынак любога лідэра, ня толькі Зянона Пазьняка, варта ў кантэксьце гістарычнага часу, гістарычнай эпохі. Я лічу, што гэта фігура абсалютна выбітная і ўвойдзе – увайшла ўжо – у беларускую гісторыю як чалавек-трыбун, чалавек, які бачыў вельмі ясна для сябе будучыню Беларусі, і тады, 15 гадоў таму, я памятаю шматлікія натоўпы людзей, якія ішлі за сваім лідэрам вельмі шчыра, аб'ядноўваліся дзеля будучыні краіны. На сёньняшні дзень яго лёс як палітыка можна разглядаць і назваць у нечым трагічным. Я ўсё ж такі нязгодная з тым крокам, калі Зянон Станіслававіч пакінуў Беларусь. Карысьці ад яго прысутнасьці тут, у Беларусі, было б больш, таму што нам вельмі патрэбныя такія непахісныя, моцныя лідэры.

Чаму ў так званых “незалежных” масс медыя практычна адсутнічае нацыянальнае асьветніцтва ды нацыянальна-вызвольная тэматыка, затое вызваленьне з-пад расейскай акупацыі замяняецца на права-чалавечую рыторыку? Журналісты “незалежных” масс медыя не разумеюць, што не будзе ім ніякіх свабод ды правоў чалавека пад акупацыяй? Вы, як прэзідэнт БАЖ павінны ведаць настроі сваіх калегаў.

Я не зусім, можа, падзяляю такую жорсткую фармулёўку, што нам трэба вызваляцца з-пад расейскай акупацыі. Гэта тэма для доўгай размовы, але для мяне такая фармулёўка непрымальная. Іншая рэч, што ў беларусаў адсутнічае аб’яднаўчая нацыянальная ідэя, яна ў нас так і не нарадзілася, і шукаць па-ранейшаму, рухацца шляхам самаіднтыфікацыі – гэта для нас самае асноўнае. Мы дагэтуль ня вызначылі для сябе, дзе мы, хто мы, якія мы, дзеля чаго мы. Вось, мне падаецца, што ў гэтым больш праблема. А мае калегі – я не магу аднесьці такі папрок да маіх калегаў, якія працуюць у часопісе "Архэ" альбо ў "Нашай Ніве", якраз гэтай тэматыцы яны прысьвячаюць вельмі шмат часу, месца, вельмі цікавыя думкі там ёсьць... Я ўсё ж такі не пагаджаюся з такім папрокам.

Мяне сёньня цэлы дзень змушаюць адказваць на пытаньні палітычнага характару – у мяне ёсьць нават такі штамп, у такім выпадку я хаваюся за выраз, што я не палітык, што мае меркаваньні носяць суб'ектыўны характар. Тое самае ў адказе на гэтае пытаньне: канечне, я бачу Беларусь незалежнай, сувэрэннай дзяржавай, бачу будучыню сваёй краіны разам з эўрапейскімі краінамі, а ня проста нейкай там суседняй дзяржавай магутнай Расеі. Для мяне самае асноўнае, каб Беларусь яшчэ больш замацавала за сабой статус самастойнага суб'екта эўрапейскай, міжнароднай палітыкі.

Хто яны, сёньняшнія зоркі журналістыкі?

Зоркі журналістыкі – гэта сёньня людзі зь вельмі цьвёрдай грамадзянскай пазыцыяй. Мне так падаецца, што ў незалежнай журналістыцы гэта на сёньняшні дзень самая галоўная адметная рыса. І калі пайменна, трэба будзе пералічваць сотні імёнаў – я баюся некага пакрыўдзіць... Гэта і Андрэй Дынько, і Сьвятлана Калінкіна, і Ёсіф Сярэдзіч, і рэдакцыя газэты "Беларусы і рынак", гэта журналісты "Нашай Нівы"... Гэта вельмі даклікатнае пытаньне, і я магу толькі чарговы раз сказаць, што тыя людзі, якія засталіся працаваць у незалежнай журналістыцы – гэта людзі зь вельмі цьвёрдай грамадзянскай пазыцыяй, і за гэтую пазыцыю іх можна паважаць і ўсяляк ім дзякаваць.

Паважаная Жана,што для беларусаў з'яўляецца найважнейшым і першапачатковым - пабудова незваротнай сапраўднай Незалежнасці ці барацьба за правы чалавека?

Как вы оцениваете качество и роль представительств российских СМ?#152; в РБ: "КП в Беларуси", "АиФ в Беларуси", "Труд в РБ"?

Дзень добры! Што трэба для таго каб зарэгістраваць газэту ў Беларусі? Якія дакументы і ўмовы?

Ведаеце, там прадугледжаны цэлы шэраг дакумэнтаў, якія неабходныя для рэгістрацыі, але дадатковую інфармацыю можна заўсёды атрымаць у БАЖ, і нават узор, прыклады запаўненьнея блянкаў неабходных дакумэнтаў. Але як толькі вы задумалі зарэгістраваць новы сродак масавай інфармацыі, вам перш-наперш трэба быць упэўненым, што вы атрымаеце юрыдычную адрэсу. Апошнім часам якраз гэта стала самым непераадольным бар'ерам.

SPadarynia Litvina, ci majece vy kantakty z rasejskimi kalehami i ci mozhace vykarystoucvac ih SMI dlia apoviadu pra Belarus i nashy prablemy? Ja chuu, shto shmat talenavityh belaruskih zhurnalistau perajehali pracavac u Maskvu -- ci BAZH neajak z imi pracuje?

Гэта, магчыма, такі вельмі суб'ектыўны момант, але я лічу радыёстанцыю "Беларуская Маладзёжная" адным з прыкладаў вельмі прыстойнай, вельмі прафэсійнай працы радыёжурналістаў. Я наагул лічу, што 1990-я гады – гэта быў пэрыяд рэнесансу для незалежнай журналістыкі, для ўсіх журналістаў, якія прагнулі пераменаў, іншай будучыні, рэчаіснасьці... Відаць, я маю гэтае суб'ектыўнае стаўленьне да "Беларускай маладзёжнай", да ФМ-станцыі 101,2 таму, што я мела самае непасрэднае дачыненьне да гэтых калектываў, і мне цяжка быць аб'ектыўнай у ацэнках ФМ-станцый, якія дзейнічаюць сёньня... У чым я глыбока перакананая – гэта што аднойчы гэтым ФМ-станцыям давядзецца вельмі прынцыпова і шчыра адказваць на пытаньні, чаму яны так псуюць музычны густ сваіх слухачоў, чаму яны адкаціліся ў эпоху ня тое што ўчорашнюю, а пазаўчорашнюю што да падачы інфармацыі, і асабліва ў музычнай палітыцы... Я разумею, што побач існуе патрабаваньне ўраду, міністэрства інфармацыі да музычнай палітыкі – але каб было пачуцьцё неабходнасьці ўтрымаць свае пазыцыі, тады, відаць, былі б нейкія дзеяньні, ФМ-станцыі ўступалі б у дыялёг з уладамі і знаходзілі б аргумэнты, каб не была такой задушанай наша музычная палітыка на ўсіх станцыях.

Мяне не задавальняе на ФМ-станцыях інфармацыйная напоўненасьць эфіру. Я, як слухач, не атрымліваю той інфармацыі, якая мне патрэбная і якую я шукаю. Я вельмі хацела б пажадаць ім прытрымлівацца дэвізу радыястанцыі "Эхо Моквы", а яе дэвіз - "Мы гаворым усё, што ведаем". Калі гэты дэвіз будзе перанесены на нашыя ФМ-станцыі, стаўленьне да іх будзе крышку іншае.

У гэтых усіх арганізацыяў ёсьць самае асноўнае – у нас адна пазыцыя, і мы аднолькава ставімся да праблемаў, зьвязаных зь літаратурай, мас-мэдыямі. Нейкага шчыльнага супрацоўніцтва і сумесных мерапрыемстваў у нас, на жаль, няма, але мы заўсёды знаходзім паразуменьне – стасункі ў нас вельмі прыстойныя, але, можа, непадмацаваныя канкрэтнымі дзеяньнямі.

Як вы ацэньваеце пэрспэетывы польскага тэлебачаньня для Беларусі -- ці ня марная гэта справа? Што вызначыць поспех?

Як і да новых праектаў радыёвяшчаньня, так і да тэлебачаньня маё стаўленьне самае станоўчае. Патлумачу, чаму. Каб гаварыць пра эфэктыўнасьць вяшчаньня на Беларусь і каб сур'ёзна яе абмяркоўваць, трэба мець на ўвазе, што для таго, каб гэтае вяшчаньне было эфэктыўным, яно павінна быць даступным. На сёньняшні дзень ні тэлевізійныя, ні радыёперадатчыкі ўсталяваць на тэрыторыі Беларусі ніводнай нзалежнай вяшчальнай карпарацыі немагчыма. Таму я ўспрымаю радыёстанцыі і будучае тэлебачаньне як чарговую непадкантрольную, незалежную інфармацыйную крыніцу для Беларусі. Таму я лічу, што гэта вельмі важна. І другое: на сёньняшні дзень тыя маладыя журналісты, якія пачынаюць працаваць у гэтых рэдакцыях, яны зьяўляюцца для мяне носьбітамі стандартаў журналісцкай дзейнасьці. Ствараецца абсалютна новая генэрацыя ў журналістыцы, і гэта можна толькі вітаць.

Ці ёсьць у БАЖы журналісты з афіцыйных СМІ? Ці падвоенае членства ў вас і ў саюзе журналістаў дазваляецца?

З самага пачатку, калі толькі нараджаўся БАЖ, мы абсалютна адкрыта падыйшлі да гэтага моманту. Нас ня вельмі палохала, што сябра нашай арганізацыі можа адначасова знаходзіцца ў нейкай іншай. Я і сёньня лічу, што гэта правільна. Таму што ўступленьне ў БАЖ – гэта дэманстарцыя пазыцыі чалавека. Мы адкрытая, грамадзкая арганізацыя, і калі чалавек зьдзяйсьняе для нас вельмі добры ўчынак – гэта можна толькі вітаць. Мы ніколі не праводзілі статыстыку, колькі сябраў зьяўляюцца сябрамі дзьвюх арганізацый адначасова, але думаю, што на сёньняшні дзень гэта будуць проста адзінкі, таму што мы занадта, відаць, розныя арганізацыі... У БАЖы ёсьць людзі, якія працуюць у дзяржаўных СМІ, але гэта не ангажаваныя журналісты, якія пераступілі мяжу і якіх сёньня можна называць ідэолягамі – гэта людзі, якія проста выконваюць свае прафэсійныя абавязкі. На жаль, мы ня можам гэтым людзям прапанаваць працоўныя месцы, бо ў нас адсутнічае рынак прафэсійных працоўных месцаў у незалежнай журналістыцы.

Жанна, объясните, пожалуйста, в чем смысл деятельности вашей организации? Вы вернули газеты в систему распространения? Вызволили из тюрьмы Климова? Чем Вы занимаетесь? Вам не кажется, что персонально вам давно нужно уйти в отставку, освободив место председателя тем, кто действительно может что-то сделать? ?#152; что ваша организация также насквозь коррумпирована и действует по принципу круговой поруки, как наша власть и наша оппозиция?

Вельмі, канечне, хацелася б ведаць, ці гэта сябра арганізацыі, ці проста слухач задае пытаньне... Наконт адстаўкі: мая пасада – гэта ня тая пасада, за якую трэба трымацца і якая мне па жыцьці дае нейкія ільготы. Для мяне ўнутрана вельмі сур'ёзна стаяла гэтае пытаньне год таму, няпарэдадні чарговага зьезду БАЖ, два разы я сустракалася з праўленьнем і калектыўна мы вырашалі. Я была гатовая і схільная зрабіць гэты крок і сысьці з арганізацыі, але пасьля аргумэнты калегаў дазволілі мне зьмяніць сваю пазыцыю, і я ізноў балятавалася на зьездзе на пасаду кіраўніка арганізацыі.

Я лічу, што абвінавачваць у карупцыі можна тады, калі нейкая ўстанова ці арганізацыя валодае фінансамі, займаецца разьмеркаваньнем нейкіх дабротаў фінансавых, тэхнічных. БАЖ – ня донарская арганізацыя, і гэта зусім не ўваходзіць у нашыя абавязкі, нешта разьмяркоўваць, бо няма чаго. БАЖ ставіць перад сабой мэту спрыяць разьвіцьцю прафэсійных дольнасьцяў журналістаў, і мы шмат робім, мне ня сорамна за тую дзейнасьць, якой займаецца БАЖ. Усё, што ў нашых сілах зрабіць, – яно робіцца. І прыярытэты на сёньняшні дзень – гэта адчуваньне неабходнасьці падтрымкі тых выданьняў, якія ў стане яшчэ легальна друкавацца, выходзіць, распаўсюджвацца на тэрыторыі Беларусі. Мы вельмі зацікаўленыя ў тым, каб побач з друкаванай вэрсіяй разьвіваліся сайты, як падтрымка друкаванаму выданьню. Адзін з прыярытэтаў – гэта адукацыйныя праграмы. Пасьля масавага закрыцьця газэтаў відавочна, што абарончым мэханізмам для журналіста зьяўляецца ўзровень адукацыі. Адукацыйныя праграмы – гэта тое, што дазволіць заўтра чалавеку нашай прафэсіі быць запатрабаваным. Валоданьне новымі тэхналёгіямі – важнае, бо інтэрнэт сёньня – гэта тая прастора, дзе пакуль ня ўведзеныя яшчэ мэханізмы жорсткага кантролю, таму даць магчымасьць сёньня выкарыстаць наш рэсурс, каб людзі авалодалі новымі тэхналёгіямі – таксама адзін з нашых прыярытэтаў.

Апытаньні незалежных сацыёлагаў сведчаць, што людзі не давяраюць ні афіцыйнай, ні недзяржаўнай прэсе -- чаму незалежнная журанлістыка ня карыстаецнца аўтарытэтам у беларускім грамадзтве?

Зноў-такі, гэта абсалютна неабгрунтаванае меркаваньне. Па-першае, 60% беларусаў лічаць за каштоўнасьць такое паняцьце як свабода прэсы. У цэлым гэтая тэндэнцыя падзеньня даверу да незалежнай прэсы назіралася гады тры таму – мы былі гэтым вельмі ўстрывожаныя. Я лічу, што гэта сталася і адбіткам таго, што пахіснуўся прэстыж прафэсіі журналіста ў грамадзтве, і тут віна не незалежных журналістаў. Нас усё ж такі ня так шмат. Тое, што журналісты, якія працуюць у дзяржаўных СМІ, ператвараюцца ў частку прапагандысцкай машыны – гэта наносіць шкоду нашай прафэсіі. Год таму, на апошнім зьезьдзе БАЖу мы прынялі адзін з асноўных дакумэнтаў, "Маніфэст сумленьня", дзе зьвярнуліся да ўсіх людзей, якія працуюць у СМІ, з напамінам, наколькі важная рэпутацыя нашай прафэсіі. Нашыя прафэсійныя абавязкі вельмі канкрэтна сфармуляваныя: збор і распаўсюд інфармацыі. Гэты дакумэнт быў напамінам людзям, якія называюцца журналістамі, а часьцей за ўсё ствараюць ідэалягічныя стэрэатыпы, ператвараюцца ў статыстаў улады.

Спадарыня Жанна, ці на Вашу думку, БАЖу дапамагло атрыманне Сахараўскае прэміі?

Так. Хачу нагадаць, што ў 2003 годзе БАЖ быў уганараваны такой пачэснай прэміяй, як "Залатое пяро" Ўсясьветнай асацыяцыі газэтаў, а праз год - Прэміяй Сахарава. Для нас гэта было вельмі важна. Па-першае, мы легальна зарэгістраваная арганізацыя, і тыя сродкі, якія нам пералічылі на рахункі, яны часам папросту неабходныя, таму што мы існуем на ўнёскі нашых сяброў. Наагул, для арганізацыі гэта было важна - гэта быў знак таго, што наша справа, - адстойваньне свабоды слова, нашых прафэсійных правоў, - выйшла за межы асобна ўзятай краіны, Беларусі, што гэта падзяляюць эўрапейскія інстытуты. Канечне, гэта было для нас вельмі прэстыжна.

(Пытаньне ад “Радыё Свабода”). Ці даводзілася Вам спатыкацца з Лукашэнкам ці ў гады ягонага прэзыдэнцтва, ці раней, у той пэрыяд, калі Вы былі кіраўніком моладзевай рэдакцыі Беларускага радыё, і калі даводзілася – якія ўражаньні?

Как вы считаете чей режим хуже - российский или белорусский ?? ?#152; почему ??

Абалютна шчыра скажу, што не зусім задаволеная сваімі адказамі... Пытаньні былі самыя разнастайныя, можа, не хапіла нейкага навыку - хачу адразу папрасіць прабачэньня за адказы, якія былі не такімі дакладнымі... А "Свабодзе" хацела б пажадаць па-ранейшаму заставацца свабоднай зонай для розных меркаваньняў, розных выкаваньняў, пляцоўкай, дзе можна абсалютна шчыра абмяркоўваць самыя вострыя праблемы нашага жыцьця. А сваім калегам - усяго самага найлепшага. Хачу яшчэ раз пажадаць посьпеху ў вельмі важнай справе стварэньня адкрытай інфармацыйнай прасторы для слухачоў, увасабленьня сваіх прафэсійных амбіцыяў, і каб усё ў вас атрымлівалася таленавіта і ўдала.