Справа Бяляцкага. XXXVІ. «Вясна»
Працу ў музэі
Багдановіча Алесь Бяляцкі сумяшчаў зь дзейнасьцю ў Беларускім Народным Фронце. У канцы
90-х ён быў адказным сакратаром управы партыі і намесьнікам старшыні.
Калі пасьля прыходу да ўлады Лукашэнкі пачаліся першыя рэпрэсіі, пад якія
трапіла шмат Алесевых аднапартыйцаў, ён узяўся за дапамогу
арыштаваным і іхнім сем’ям. Фактычна Праваабарончы цэнтар «Вясна» ўзьнік
у 1996 годзе пасьля брутальнага разгону ўладамі 40-тысячнага
Чарнобыльскага шляху, калі сотні чалавек былі зьбітыя і арыштаваныя. Алесь
тады арганізаваў групу валянтэраў, якая зьбірала інфармацыю пра рэпрэсаваных
і дапамагала іхнім сем’ям. У гэтую групу ўвайшлі супрацоўнікі музэю: Паліна
Сьцепаненка, Тацяна Равяка, Алена
Лапцёнак.
Першапачаткова яны сумяшчалі працу ў музэі з праваабарончай
дзейнасьцю.
«У нас напачатку не было адчуваньня, што фармуецца нейкая
арганізацыя. Мы думалі, што гэтыя рэпрэсіі неўзабаве скончацца, што
мы ўсё пераадолеем, што цяпер трэба памагчы людзям, а потым усё будзе
добра і мы зноў будзем займацца літаратурай», — згадвае Тацяна
Равяка.
Але ўсё пайшло іначай. У 1998 годзе Тацяне давялося рабіць выбар —
пасьля таго як Алесь пакінуў музэй і запрасіў яе ў новую
структуру. Тацяна распавяла:
«Бяляцкі прапанаваў мне перайсьці ў „Вясну“, як у белы сьвет.
Я не разумела, чым я там магу займацца. А ён сказаў:
„Умееш пісаць — будзеш пісаць“. Як філёляг гэтым і займалася.
Пісала навіны на сайт, рэдагавала справаздачы, нашы выданьні, аналітычную
і асьветніцкую праваабарончую літаратуру… Не скажу, што пры пераходзе
ў мяне былі вялікія сумненьні. Я хацела перамен, і тады выбрала
ня від дзейнасьці, а людзей, якім давярала і ведала, што
зь імі будзе добра працаваць. Само ўяўленьне, што такое праваабарона,
прыйшло да мяне пазьней».
Разам з Алесем у жніўні 1998 году ў «Вясну» перайшла Паліна
Сьцепаненка, у лістападзе — Тацяна Равяка, у 2005-м годзе
да іх далучылася іншая былая супрацоўніца музэю Багдановіча — Алена
Лапцёнак.
У 1998 годзе Праваабарончы цэнтар «Вясна-96» быў зарэгістраваны
ў Менску як гарадзкая грамадзкая арганізацыя. Праз 2 гады,
са зьяўленьнем філіяў, ён стаў арганізацыяй агульнанацыянальнага
маштабу.
У арганізацыю прыйшлі сябры БНФ, Маладога Фронту, прафсаюзныя дзеячы, актывісты
чарнобыльскіх арганізацый, юрысты, былыя міліцыянты…
У 1998 годзе на запрашэньне Бяляцкага ў «Вясну» прыйшоў
выпускнік юрыдычнага факультэту Міжнароднага інстытуту працоўных
і сацыяльных адносін Валянцін Стэфановіч,
з 2001 году ў «Вясьне» працуе выпускнік юрфаку Інстытуту сучасных
ведаў Уладзімер
Лабковіч.
Былая валянтэрка «Вясны» Паліна Сьцепаненка згадвае
першыя гады сваёй працы:
«Мы вельмі сьціпла жылі, у нас былі невялікія
заробкі, а часам іх не было зусім».
Адна такая «галодная зіма» выпала ў 2001 годзе. Тады тры месяцы
ў арганізацыі не было сродкаў на заробкі супрацоўнікам,
бо «Вясна» атрымлівае грошы ад спонсараў у выглядзе грантаў пад
пэўныя праваабарончыя праекты, а гранты былі не заўсёды. Тады
ў арганізацыі ўжо быў свой офіс непадалёк ад Камароўскага рынку.
«Калі ў нас не было ніякіх грошай, Алесь неяк паехаў на рынак,
купіў два мяхі бульбы, купіў капусту, прывёз у офіс, нашаткаваў
і заквасіў капусту ў слоікі, і кожны дзень мы варылі сабе
абеды, бо на сталоўку не было грошай. Ён і сам гэта
рабіў, бо адчуваў адказнасьць за людзей, хацеў захаваць калектыў, каб
людзі не разьбегліся. І ніхто ня звольніўся».
Да 2003 году ў арганізацыі зьявіліся 4 зарэгістраваныя абласныя
і 2 гарадзкія аддзяленьні. Агулам па ўсёй краіне ўзьнікла
17 філіяў, якія аб’ядноўвалі больш за 150 валянтэраў.
У 2003-м Вярхоўны суд Беларусі скасаваў рэгістрацыю «Вясны». Прычынай
стала незалежнае назіраньне за прэзыдэнцкай выбарчай кампаніяй
2001 году, якое арганізавала «Вясна» разам зь іншымі грамадзкімі
аб’яднаньнямі. Арганізацыя тады вылучыла 2000 назіральнікаў. Улады ж
заявілі, што арганізацыя пры гэтым парушыла выбарчае заканадаўства.
У 2007 годзе Камітэт у правах чалавека ААН разгледзеў скаргу Алеся
Бяляцкага на незаконнае закрыцьцё «Вясны» і пастанавіў, што
«ліквідацыя аб’яднаньня — мера, несувымерная парушэньням» і «ўмяшаньне
ў свабоду аб’яднаньняў». Камітэт ААН рэкамэндаваў беларускім уладам
на працягу 90 дзён аднавіць правы Бяляцкага і ягоных калег
і зарэгістраваць іхнае аб’яднаньне. Але ўлады гэтай рэкамэндацыі
ня выканалі.
Вясноўцы ня толькі абскарджвалі закрыцьцё сваёй арганізацыі, яны тройчы
спрабавалі зарэгістраваць новае праваабарончае аб’яднаньне, але кожны раз
Мін’юст адмаўляў: у 2007 годзе і двойчы — у 2009-м. Пасьля
гэтага вясноўцы заявілі, што спыняюць гэтыя спробы і будуць працаваць без
рэгістрацыі.
«Мы дзейнічалі, дзейнічаем і будзем дзейнічаць, незалежна
ад наяўнасьці рэгістрацыі. Трэцяя спроба рэгістрацыі будзе апошняй пры тым
парадку рэчаў, які склаўся на сёньняшні дзень ва ўзаемаадносінах
уладаў з грамадзянскай супольнасьцю. Прычым мы акцэнтуем увагу
на тым, што зрабілі ўсё, што маглі зрабіць у дадзенай
сытуацыі», — заявіў
Алесь Бяляцкі пасьля трэцяй адмовы.
Гэта было агульнае рашэньне актыву «Вясны». Людзі засталіся працаваць
у нелегальных умовах.
Ніхто не сышоў зь «Вясны» і ў крытычныя дні жніўня
2011 году, калі арыштавалі Алеся. Пад прэсінгам уладаў вясноўцы
кансалідаваліся і шукалі любыя магчымасьці для абароны свайго лідэра.
«Усе мае „дасягненьні“ як праваабаронцы — неад’емныя
ад дзейнасьці „Вясны“, і вось ужо „Вясьне“ было па сілах зрабіць
многае з таго, што ніводзін праваабаронца-адзіночка
не пацягнуў бы», — гэтак напісаў мне Бяляцкі з Бабруйскай
турмы.
