"Міліцыю цікавіла, хто канкрэтна ў "Вясне" дапамагаў складаць скаргу" Фота
Вясноўскі юрыст "Грамадскай прыёмнай" Аляксей Лойка распавёў, чаму пасля юрфака БДУ ён пайшоў у праваабарону, а не ў пракуратуру, ці працуюць скаргі ў беларускіх рэаліях, чаму суддзі сталі спасылацца на Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека і пра самыя цікавыя кейсы са сваёй практыкі. Пра гэта і не толькі — у нашым матэрыяле.
- Юрыст "Вясны" Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
"Калі студэнтаў заўважаць на акцыі пратэсту — адразу адлічэнне з універсітэта"
Я паступаў на юрфак для таго, каб атрымаць такую прафесію, у рамках якой мог бы дапамагаць людзям вырашаць іх праблемы. І я не шкадую аб сваім рашэнні.
На першы курс прыйшлася "Плошча-2010", якая шмат у чым паўплывала на мой светапогляд. Калі мы былі студэнтамі, мы адчулі на сабе ціск адміністрацыі ўніверсітэта. Памятаю, як напярэдадні "Плошчы-2010" знаёмага знялі з пазіцыі старасты групы за карцінку нацыянальнай сімволікі ў сацсетках. "Плошча" як раз была спачатку заліковай сесіі. Нас усіх абавязалі з'ехаць дадому. Тады канкрэтна нам заявілі, што "юрфак — кузня кадраў для судзейскага корпуса, адвакатаў, пракурораў, следчых". Таму, нам прама сказалі, што, калі студэнтаў заўважаць на акцыі пратэсту — адразу адлічэнне з універсітэта.
Калі пачалі заводзіць крымінальныя справы, нам, юрфакаўцам, хацелася разабрацца ў іх і даведацца праўду. Студэнту цяжка вывучаць сухую тэорыю без ацэнкі тых падзей, пра якія пішуць СМІ, якія хвалююць грамадства. Бо менавіта з гэтым сутыкнецца практыкуючы юрыст ў сваёй працы. Гэта быў цяжкі час: былі асуджаныя ўдзельнікі "Плошчы-2010", прайшла 300% дэвальвацыя. На фоне гэтых падзей увядзенне бясплатнага праезду ў грамадскім транспарце студэнтам выдавалася як нейкае дабро, якое яшчэ трэба заслужыць. Памятаю, як на занятку па крымінальнаму праву выкладчыка абурыла нейкае пытанне з аўдыторыі. Ён тады выпаліў: "Давайце вы не будзеце сачыць за адной справай Бяляцкага, і без гэтага хапае рэзанансных справаў". Гэта ўрэзалася ў маю памяць.
Далей былі падзеі вясны 2014 года. Тады праходзілі выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў. Канешне, у параўнанні з прэзідэнцкімі і парламенцкімі выбарамі гэта звычайная выбарчая кампанія, але яна вельмі паўплывала на ўсё жыццё. Тады мне "выпадкова" не знайшлося месца ў інтэрнаце з-за Чэмпіянату свету па хакеі ў працэсе перасялення студэнтаў з студэнцкай вёскі ў старыя інтэрнаты ў цэнтры горада.
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
"Будзеш качаць свае правы ў іншым месцы"
Я быў актыўным студэнтам, і адміністрацыі факультэта і інтэрната ведалі гэта. Таму загадчык вырашыў знайсці дапамогу ў маім твары ў арганізацыі працэсу галасавання. У панядзелак, за дзень да пачатку датэрміновага галасавання, мне выдзелілі спіс студэнтаў, якіх трэба было "апавясціць" аб неабходнасці прагаласаваць у першы дзень датэрміновага галасавання. Я адразу пазначыў сваю пазіцыю, што лічу гэта незаконным і непрымальным. На што адказ адміністрацыі быў просты: "Будзеш качаць свае правы ў іншым месцы". Я тады пайшоў да студэнтаў па спісе і сказаў, што адміністрацыя інтэрната настойліва просіць прагаласаваць, але асабіста я лічу, што гэты ціск. Я не мог падумаць, якія могуць быць наступствы, таму прапаноўваў прымаць рашэнне кожнаму самастойна. Потым я выказаў гэта намесніку прарэктара, які курыраваў сферу інтэрнатаў. Далей падзеі развіваліся імкліва. Атрымалася так, што на момант асноўнага дня галасавання я ўжо не жыў у інтэрнаце — мне "выпадкова" не знайшлося месца з-за Чэмпіянату свету па хакеі. На раніцу пасля гэтай сітуацыі мяне выклікалі "на дыван" да намесніка прарэктара Міхаіла Барысавіча. Ён тады мне сказаў: "Ты ж разумееш, што, калі пойдзеш і распавядзеш ў СМІ пра гэта — паўстане пытанне аб узбуджэнні крымінальнай справы за паклёп на адміністрацыю ўніверсітэта. Ты ж амаль дыпламаваны юрыст і сам ведаеш, якія гэта будзе мець для цябе наступствы пры працаўладкаванні". Амаль паўгода я бадзяўся па здымным пакоях знаёмых. Пашанцавала, што прытуліў у здымным пакойчыку сябар дзяцінства — грошай на арэнду жылля не было. Ад той сітуацыі я даволі доўга адыходзіў, не мог і падумаць, чым мая прынцыповасць можа павярнуцца.
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
"Лойка, за такія пытанні Вы не скончыце ўніверсітэт і не абароніце дыплом!"
Вельмі паказальным момантам для мяне стаў выпадак на пятым курсе. Каб неяк выжываць, мы шмат працавалі, і не заўсёды атрымлівалася наведваць усе пары. Часам прапушчаныя заняткі трэба было адпрацоўваць. Адзін раз мне прапанавалі ў якасці адпрацоўкі экскурсію з другакурснікамі ў СІЗА-1 на Валадарскага. Арганізоўвала гэтую сустрэчу выкладчыца юрфака БДУ, якая вядзе спецкурс "Правы чалавека". Сказаць, што гэтая экскурсія ў ізалятар ўразіла мяне — не сказаць нічога. Па СІЗА нас вадзіла яго ідэалагічная працаўніца. У канцы экскурсіі нам дазволілі задаць ёй некалькі пытанняў. Я тады яшчэ не да канца разбіраўся ва ўсіх тонкасцях, таму спытаў у яе, як функцыянаваў СІЗА-1 пасля падзей "Плошчы-2010". Але замест адказу ідэолага я адразу пачуў крык ад нашай выкладчыцы: "Лойка, за такія пытанні Вы не скончыце ўніверсітэт і не абароніце дыплом!" Потым я дазнаўся, што яна ў 2011 годзе, вылічваючы студэнтаў, якія ўдзельнічалі ў акцыях пратэсту, стварала ім праблемы са здачай сесіі аж да адлічэння. Калі яна пачала крычаць на мяне на ўвесь калідор ізалятара, я не разумеў, што адбываецца і што я такога страшнага спытаў. Працаўніца СІЗА мне спакойна адказала на маё пытанне, што затрыманых падчас падзеяў 2010 года адразу адвозілі ў ізалятар часовага ўтрымання і цэнтр ізаляцыі правапарушальнікаў. На "Валадарку" людзі сталі паступаць пазней.
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
"На юрфаку нам навязвалі ідэю, што права — гэта тое, што напісана і прадпісана дзяржавай у законе"
Пазней я пазнаёміўся з валанцёрам "Вясны" Вовам Андрыенкам, які звёў мяне з каардынатаркай валанцёрскай службы Настай Лойкай. Сваю патрэбнасць займацца "сапраўдным" я рэалізаваў менавіта ў Валанцёрскай службе "Вясны".
Як валанцёр я займаўся юрыдычнай працай. З БДУ я выйшаў з пачуццём нездаволенасцю адукацыяй. На юрфаку нам навязвалася ідэя, што права — гэта тое, што напісана і прадпісана дзяржавай у законе. Таму юрыдычная праца ў "Вясне" зацікавіла мяне тым, што гэта ў нейкім сэнсе гэта не тая класічная праца ў выглядзе кансультацый, выступу ў судзе і іншае. Менавіта тут для мяне стала адкрыццём, што міжнароднае права прадугледжвае цэлы набор формаў абароны права. Гэтаму наогул не вучаць на юрфаку. Папоўніць адукацыю на юрфаку ў частцы абароны правоў у міжнародным праве мне дапамагла праграма "Міжнародныя стандарты — у нацыянальную практыку".
Тым не менш, менавіта сітуацыі, якія адбываліся ў сценах факультэта, паўплывалі на мой прафесійны выбар. Для мяне валанцёрская служба "Вясны" і наогул арганізацыя ўнікальныя дагэтуль свабодай дзейнасці. Ва ўмовах абмежаванага набору інструментаў абароны правоў атрымліваецца эфектыўна выкарыстоўваць нешматлікія даступныя спосабы і сродкі для абароны правоў у міжнародным праве. Такіх арганізацый у Беларусі, у параўнанні з той жа Расіяй, на пальцах адной рукі можна пералічыць.
Так, у "Вясне" я праваланцёрыў каля двух гадоў, а потым ужо стаў часткай "Грамадскай прыёмнай".
Пад вялікім уражаннем я быў пасля Летняй праваабарончай школы. Здаецца, назаўсёды запомніў лекцыю Валянціна Стэфановіча і Андрэя Палуда пра смяротнае пакаранне. Нягледзячы на тое, што да таго моманту я ўжо скончыў магістратуру БДУ, Школа здолела пакінуць самыя моцныя ўражанні. Пасля заканчэння ўніверсітэта ў мяне былі адны думкі: "Больш ніколі туды не вяртацца". А пасля Школы, якая з'яўляецца прыкладам нефармальнай адукацыі ў сферы правоў чалавека ў Беларусі, хацелася думаць, абмяркоўваць, развівацца і ісці ў гэтай сферы далей. Нефармальная адукацыя — гэта пра свабоду думкі і стварэння ўмоваў для гэтага.
- "Грамадская прыёмная". Фота: spring96.org
У Беларусі існуе меркаванне, што там, дзе няма дасканаласці прававой і судовай сістэмы — скаргі не працуюць. Ці так гэта? Чаму пры гэтым праробліваецца такая вялікая юрыдычная праца, патлумачыў вясноўскі юрыст "Грамадскай прыёмнай".
"Мы ўпэўненыя, калі б мы не пісалі скаргі, усё было б яшчэ горш"
З пункту гледжання ідэальнага выніку, вядома, можна казаць, што скаргі шмат у чым не працуюць. Яшчэ ні разу за час маёй працы мы не атрымлівалі пасля першай скаргі адказ ад дзяржорганаў, што правы сапраўды парушаныя, вінаватыя асобы пакараныя і яны гатовыя даць некалькі варыянтаў аднаўлення парушаных правоў.
Аднак у беларускай праваабарончай практыцы абскарджванне набыло і іншыя мэты. Галоўнае, з дапамогай іх мы вучым суддзяў выносіць больш матываваныя рашэнні. За кожнай скаргай стаіць вельмі вялікая праца. Напрыклад, у кожны тэкст скаргі па мірных сходаў я ўключаю пункты Заключных заўваг, якія Камітэт па правах чалавека ААН вынес беларускаму ўраду. Менавіта праваабаронцы паўплывалі на тое, што суды ў сваіх рашэннях пачалі спасылацца на міжнародныя акты, часам нават на Усеагульную Дэкларацыю правоў чалавека. У апошні час сталі ўсё часцей сустракацца з пастановамі суддзяў, дзе яны абгрунтоўваюць, у якіх мэтах абмяжоўваецца свабода выказвання меркавання. Мы атрымліваем адказы ад суддзяў аб абмежаванні правоў са спасылкай на Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах. Безумоўна, гэта ўскладняе нам працу ў абскарджанні, але калі суддзя выносяць больш абгрунтаваныя рашэнні, то гэта матывуе займацца павышэннем ўласнай кваліфікацыі.
50 скаргаў дапамагла скласці «Вясна» ўдзельнікам акцый пратэсту
Скаргі ў Беларусі дзейнічаюць ўскосна. Памятаю, у нас быў кейс ў 2017 годзе, калі маладога чалавека збілі ў аддзяленні міліцыі. Судмедэкспертыза ўстанавіла, што яму было нанесена не менш за 26 удараў тупым прадметам. Ён звярнуўся да нас у пятніцу, і ўсе выходныя ў пераасэнсоўваў і прапускаў праз сябе гэтую сітуацыю. За выходныя мы з Паўлам Сапелкам падрыхтавалі скаргу. Пра гэты выпадак напісалі практычна ўсе незалежныя СМІ. Праз пяць дзён да жонкі гэтага чалавека прыехалі супрацоўнікі міліцыі ў цывільным на грамадзянскай машыне. Гэта было 3 ліпеня, калі, здавалася б, уся беларуская міліцыя стаіць у ачапленні Дня незалежнасці. Міліцыю цікавіла, хто канкрэтна ў "Вясне" дапамагаў складаць яму скаргу. Гэта было добрым сігналам таго, што ў прынцыпе скаргі працуюць. І ў наступны раз, калі супрацоўнік міліцыі вырашыць прымяніць фізічную сілу, то ён ужо задумаецца, што ў дачыненні да яго не толькі будзе праведзена нейкая праверка, але і пра гэта даведаецца ўся краіна.
Мы ўпэўненыя, калі б мы не пісалі гэтыя скаргі, усё было б яшчэ горш. Але, калі казаць пра вынікі скаргаў, якія можна "памацаць", то ў маёй практыкі ёсць некалькі такіх выпадкаў. Напрыклад, калі ўзгадаць справу Мікалая Дзядка ў Крупках, то незаконна канфіскаваныя ў яго нажы атрымалася забраць толькі праз восем месяцаў пасля інцыдэнту. Тады пракурор нам паведаміў, што ў дачыненні да оперупаўнаважанага, які займаўся гэтай справай, распачатая дысцыплінарную вытворчасць. Успомнім таксама справу прафсаюза РЭП, то ў плане вяртання маёмасці, мы таксама дамагліся пастаўленай задачы: вярнулі тэхніку і канфіскаваныя на мяжы грошы.
"Прасцей за ўсё пазбавіць арганізацыю рэгістрацыі, і, спасылаючыся на адсутнасць яе ў прававым полі, ігнараваць"
Тут таксама вялікую ролю гуляе і камунікацыя з дзяржаўнымі органамі. Аднак беларускія ўлады пакуль не гатовыя да адкрытых дыялогаў з праваабаронцамі. Хочацца, каб яны нарэшце павярнуліся да нас тварам і пачалі размаўляць. Вядома, прасцей за ўсё пазбавіць арганізацыю рэгістрацыі, і, спасылаючыся на адсутнасць яе ў прававым полі, ігнараваць. Я лічу, што такая тактыка — надзел слабых. Мне хочацца, каб мы прыйшлі да таго, калі легітымныя дзяржаўныя органы пры рашэнні пытанняў ўлічвалі меркаванне праваабаронцаў, прымалі і прызнавалі іх уклад і дапамогу. Хочацца, каб праваабаронцы ў Беларусі валодалі вялікім інструментарыем абароны правоў чалавека. Я не буду казаць, што Еўрапейскі суд па правах чалавека — гэта панацэя ад усіх бед, але хочацца, каб у грамадзян нашай краіны была магчымасць звяртацца ў ЕСПЧ і ў іншыя міжнародныя інстытуты.
ТОП-3 кейсы вясноўскага юрыста "Грамадскай прыёмнай"
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
1) Справы, звязаныя з экстрэмізмам
Экстрэмісцкіх спраў у Беларусі ўжо налічваецца каля двух дзесяткаў. Гэта новы выклік правам чалавека ў нашай краіне. Улетку з іншымі праваабарончымі арганізацыямі мы падрыхтавалі даклад "Супрацьдзеянне экстрэмізму і правы чалавека".
Мы працуем над тым, каб эксперты ААН па гэтай практыцы вынеслі адпаведныя меркаванні, якія казалі б, што дзеянні дзяржавы неправамерныя, а таксама паказалі на тое, што антыэкстрэмісцкае заканадаўства патрабуе карэкціроўкі. Мы дамагаемся таго, каб Камітэт па правах чалавека ААН вынес заўвагі Ураду, што былі парушаныя правы беларусаў, якіх прыцягвалі за экстрэмізм.
Восенню 2018 года, калі быў вялікі наплыў экстрэмісцкіх спраў, было відавочна, што ГУБАЗіК выпрабоўвае новую тактыку ціску на актывістаў. Гэта была рэакцыя на новыя выклікі. Напэўна, на думку ГУБАЗіК, прасцей зайсці на старонку актывіста ў сацсетку, пралістаўшы яе на некалькі гадоў назад, потым у закрытым судзе прызнаць якую-небудзь надпіс экстрэмісцкай, і пачаць штрафаваць. І не трэба чакаць, пакуль актывіст выйдзе на акцыю пратэсту. Толькі ва ўсім гэтым не ўлічаныя міжнародныя стандарты, якія патрабуюць абгрунтоўваць абмежаванне правоў.
Характэрна, што большая частка справаў па артыкуле 17.11 КаАП былі распачатыя падпалкоўнікамі ГУБАЗіКа. Уяўляеце сабе карціну, калі вышэйшы афіцэрскі склад садзіцца і маніторыць сацыяльныя сеткі актывістаў з 2012-2014 года?
Мы, як праваабаронцы, неаднаразова заяўлялі і працягваем заяўляць, што гэта неправамерна і абмяжоўвае свабоду выказвання меркаванняў.
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
2) Пераслед творчых калектываў
У працы "Вясны" для мяне сталі адкрыццём рэпрэсіі супраць музычных гуртоў. Першы мой кейс — справа вакаліста адной музычнай групы з Мінска. Падставай такой павышанай цікавасці сталі пяць песень гэтага гурта, якія нібыта ўтрымлівалі заклікі да звяржэння ўлады неканстытуцыйным шляхам.
На гэтым вакалісце супрацоўнікі міліцыі, здаецца, выпрабавалі ўсе тэхнікі: вярбоўка, пагроза ЛПП і пазбаўленнем волі па артыкуле 130 Крымінальнага кодэкса... У выніку яму было вынесена афіцыйнае папярэджанне "аб недапушчальнасці здзяйснення дзеянняў, якія могуць угледжваць прыкметы экстрэмізму".
Мы працуем над гэтым напрамкам на міжнародным узроўні. У дадзеным выпадку парушаная свабода выказвання меркавання і свабода мастацкага выказвання меркавання. Гэта канстытуцыйнае права, замацаванае ў артыкуле 51 Канстытуцыі. Спадзяемся, што КПЧ напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў накіруе паведамленне ўладам з просьбай пракаментаваць гэтую справу. У сітуацыі з абмежаваннем дзяржавай свабоды творчай дзейнасці павінен прымяняцца стандарт, у адпаведнасці з якім улады мусяць абгрунтаваць, чаму яны робяць гэта і для якіх мэтаў. Шырокага тлумачэння такіх мэтаў быць не павінна.
Наогул у Беларусі з правамі творчых калектываў усё вельмі дрэнна. Можна ўзгадаць "чорныя спісы" музыкаў, куды ўваходзілі Dzieciuki, Зміцер Вайцюшкевіч, Лявон Вольскі і іншыя. Былі выпадкі, калі калектывам, якія прыязджалі з Расіі, анулявалі іх гастролькі на падставе нормы Кодэкса аб культуры, аб тым, што, іх творы адносяцца да нізкага мастацкага ўзроўню. Але, калі прааналізуем гэтую норму, то ўбачым, што яна неправамерная і не адпавядае артыкулу 23 Канстытуцыі, дзе названыя падставы абмежаванняў канстытуцыйных правоў асобы. Па сутнасці, нізкі мастацкі ўзровень — што гэта? Гэта ўсяго толькі суб'ектыўная адзнака клеркаў з камісіі ў выканкаме.
Калі мы паглядзім на іншыя краіны, то там бесперашкодна гуляюць вулічныя музыкі ў пераходах, напрыклад. З-за гэтага там лунае дух свабоды. У нас жа гэтага няма.
- "Грамадская прыёмная". Фота: spring96.org
3) Кейс, звязаны з дэкрэтам №3 "Аб дармаедах"
Як вядома, гэты дэкрэт парушае базавае права чалавека не падвяргацца прымусовай працы. Праваабаронцы адлюстравалі гэта ў альтэрнатыўным дакладзе аб выкананні Беларуссю палажэнняў Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах у Камітэт па правах чалавека ААН.
У пачатку года да нас звярнуўся мужчына, які жыве ў сваёй кватэры. Ён цяпер не працуе, таму што, як ён кажа, "пахаў усё жыццё". Цяпер ён свядома адпачывае. Акрамя гэтага, ён даглядае хворую маці, якой патрабуецца павышаная ўвага. Аднак ён быў прызнаны "дармаедам" і таму мусіць плаціць камуналку ў 100% памеры за сваю кватэру. Наогул працэс налічэння камунальнай платы не празрысты. Доказам таму з'яўляюцца шматлікія крымінальныя справы за карупцыю ў дачыненні да супрацоўнікаў ЖКГ. Скаргамі мы дамагаліся таго, што два кварталы запар яго выключалі з "базы дармаедаў", прызнаючы яго ў цяжкай жыццёвай сітуацыі.
У гэтым кантэксце варта ўспомніць і "справу незалежнага прафсаюза РЭП". Увесь 2017 год ўлады «грамілі» незалежны прафсаюз РЭП, які павінен быў звярнуцца ў Міжнародную арганізацыю працы (МАП). Гэта была палітычна матываваная крымінальная справа. Але замест таго, каб праводзіць міжнародную адвакацыю і дамагацца адмены Дэкрэта №3, два гады прафсаюзнікі "адбіваліся" ад рэпрэсій.
У трэцім квартале мужчыне адмовілі ў выключэнні з гэтай базы. Дзяржава спаслалася на тое, што ўлады паказвалі нормы Дэкрэта на Канферэнцыі МАП экспертам, і яны вынеслі Ураду ніякіх заўваг адносна неадпаведнасці дадзенага дакумента міжнародным стандартам. Аднак, трэба разумець, што ў МАП альтэрнатыўны пункт гледжання незалежныя прафсаюзы не падалі, бо дзяржава літаральна задаволіла пагром прафсаюзу РЭП, завёўшы крымінальныя справы, прымусіўшы лідэраў прафсаюза адбівацца ад рэпрэсій, а не праводзіць міжнародную адвакацыю па адмене дармаедскага Дэкрэта. З-за таго, што экспертам МАП не быў прадстаўлены альтэрнатыўны пункт гледжання, дзяржава "схітрыла", і быццам бы спаслалася на Заключэння міжнароднага органа.
Літаральна два месяцы таму скончылася выбарчая кампанія ў Парламент. "Праваабаронцы за свабодныя выбары" назвалі яе ледзь не самай "бруднай" кампаніяй за ўсю гісторыю. Назіраў за выбарамі і Аляксей Лойка, якому сябры камісіі паспелі даць мянушку "непрабіўны назіральнік". Ці ёсць сэнс назіраць за выбарамі ў такіх умовах, і што дае наогул назіранне ў Беларусі — распавёў Аляксей.
"Мы не звяртаем увагу на ўвесь гэты маскарад канцэртаў, буфетаў, шашлыкоў і "зазывалак" на выбарчых участках"
У якасці доўгатэрміновага назіральніка ў выбарчай кампаніі я ўдзельнічаў ўпершыню. Я ў поўнай меры адчуў усю працэдуру беларускага выбарчага працэсу. У першы дзень датэрміновага галасавання ніхто не мог падумаць, што маё назіранне абернецца рэальным скандалам. Калі ўжо падняўся рэзананс з нагоды сітуацыі ў мінскай школе №159, то ўжо проста не ведалі, што рабіць са мной.
Фотарэпартаж з “містычнай” школы: забарона фотаздымкі, завышаная колькасць выбаршчыкаў, загоны
Для сябраў камісіі я стаў гэткім "ярмом", ад якога трэба было пазбавіцца любымі спосабамі. Мяне спрабавалі і задобрыць "гарбатамі-цукеркамі", і запалохаць папярэджаннямі. Аднак для таго, каб працэс назірання быў аб'ектыўным, я не мог дазволіць сабе сесці з імі за адзін стол. І мянушка "непрабіўны назіральнік" з'яўляецца яркай ілюстрацыяй таго, якім аб'ектыўным з'яўляецца працэс назірання за выбарамі кампаніяй "Праваабаронцы за свабодныя выбары". Мы не звяртаем увагу на ўвесь гэты маскарад канцэртаў, буфетаў, шашлыкоў і "зазывалак" на выбарчых участках. Мы глядзім на выбарчы працэс з пункту гледжання адкрытасці, наколькі створаны ўмовы для канкурэнтнай барацьбы кандыдатаў, наколькі выбарчая працэдура адпавядае міжнародным стандартам дэмакратычных выбараў.
Ад назірання я быў у шоку. Нават цяпер мне цяжка апісаць тыя эмоцыі, якія я адчуваў пры назіранні. Магчыма гэта бяссілле і боль. Калі ты сядзіш на ўчастку што ні дзень, бачыш, што там адбываецца беззаконне, прапускаеш гэта праз сябе, разумееш, што гэта адбываецца ў тваёй краіне, што ты тут жывеш, у гэтай краіне жывуць твае сябры, блізкія, родныя. Ад гэтага ўсяго робіцца балюча, таму што хочацца мець магчымасць уплываць на тое, як мы жывем.
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
"Еўропа павінна ведаць праўду аб сваёй суседцы і больш дбайна ставіцца да выбару метадаў працы з ёй"
Мая вялікая мара — каб на выбарчыя ўчасткі беларусы хадзілі з усведамленнем пачуцця ўласнай годнасці, што іх голас мае значнасць і каштоўнасць у гэтай краіне. Мне хочацца, каб палітычная сістэма была не такой, якой яе робяць беларускія ўлады, а была прасякнута духам добрасумленнай канкурэнцыі ўсіх удзельнікаў палітычнага працэсу. Хочацца, каб усё такі роля асобы, яе самакаштоўнасць стаяла ў дзяржавы на першым месцы.
Трэба разумець, што выбары — адзін з найважнейшых працэсаў у краіне. З дапамогай іх фармуецца орган, які праз законы ўстанаўлівае правілы гульні, па якіх жыве грамадства. Місія праваабаронцы складаецца ў тым, каб кожны рабіў сваю працу на сумленне. Назірання праваабаронцаў кладуцца ў аснову важных аналітычных справаздач АБСЕ, Камітэта па правах чалавека ААН. У далейшым еўрапейскія дзяржавы будуць выбіраць адпаведныя метады пры працы з Беларуссю. Мне неяк адзін са знаёмых сказаў: "Гэта ўсё выхадкі Еўропы. Хай свой нос сюды не суе!" У такім выпадку я параўноўваю краіну з суседскай кватэрай: "Ці будзеце вы адпускаць сваіх дзяцей да суседзяў, калі будзеце ведаць, што там б'юць дзяцей?" Гэтак жа і з Беларуссю, якая б'е сваіх грамадзян. Таму Еўропа павінна ведаць праўду аб сваёй суседцы і больш дбайна ставіцца пры выбары метадаў працы з ёй.
Не сакрэт, што выбары — досыць "гарачая" пара не толькі для тых, хто ўдзельнічае ў выбарчай гонцы, але і для тых, хто адстойвае прынцыпы дэмакратычных і свабодных выбараў. Гэта забірае шмат сіл і энергіі. "Выгаранне" — становіцца не проста модным словам. Як перажыць выбары і застацца ў праваабароне — нам распавёў Аляксей.
"Самыя галоўныя лекі ад выгарання — развіццё"
- Аляксей Лойка. Фота: spring96.org
Для таго, каб не выгараць, ёсць некалькі спосабаў. Галоўнае, да сваёй працы заўсёды трэба ставіцца творча. Менавіта творчая рухаючая сіла спараджае новыя пытанні і адказы на іх, новыя падыходы.
Самыя галоўныя лекі ад выгарання — развіццё. Яно заўсёды павінна суправаджаць твой працоўны працэс. Без развіцця нічога не атрымаецца.
Памятаю, мы неяк абмяркоўвалі літаратуру з Алесем Бяляцкім. І ён мне сказаў, што праваабарончую літаратуру заўсёды трэба чаргаваць двума-трыма мастацкімі кнігамі. Чытаючы апошняе, ты зараджаешся пазітыўнымі эмоцыямі, які кампенсуе ўвесь негатыў. У жыцці — гэтак жа.
Таксама варта паклапаціцца пра тое, каб быць самадастатковай асобай ва ўсіх сферах. Нельга такім назваць чалавека, які мае поспех у працы, але ў адносінах сям'і і хобі ўсё не вельмі. Важна акрамя праваабарончай дзейнасці мець захапленні і хобі па душы. Калі будзе баланс у гэтым, то выгаранне верагодней за ўсё цябе не закране.
