Праваабарончы ген Сашы Кулаевай. Частка 2 Фота
Праваабарончы цэнтр "Вясна" сустрэўся з вядомай праваабаронцай Сашай Кулаевай, якая 16 гадоў свайго жыцця прысвяціла працы з краінамі Усходняй Еўропы і Цэнтральнай Азіі ў Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека. Мы даведаліся, як пачынаўся шлях Сашы Кулаевай ў барацьбе за правы чалавека ў расійскім "Мемарыяле". Як яна апынулася ў FIDH у Парыжы? Чаму арышт Алеся Бяляцкага вельмі падкасіў міжнародную праваабаронцу? Чытайце ў другой частцы інтэрв'ю.
«У маім выпадку "Мемарыял" — гэта спосаб жыцця, нешта значна большае, чым проста прыналежнасць»
— Мая грунтоўная праваабарончая дзейнасць пачалася з пецярбургскага «Мемарыялу», які заснавалі знаёмыя і сябры нашага дома. Мы сям'ёй у гэты час ужо пераехалі з Масквы ў Пецярбург. Актыўную ролю ў першапачатковай працы «Мемарыялу» гуляла мая мама. Першыя мемарыяльскія сустрэчы праходзілі пад Піцерам ў пасёлку Рэпіна. Людзі спыняліся ў нашым доме па дарозе туды і назад. Мы з сястрой заўсёды былі на падхваце. Праўда, сястра ў большай меры дапамагала гэтаму працэсу, таму што была старэйшая.
Я не магу назваць канкрэтны дзень, калі я апынулася ў «Мемарыяле». Я была яго сябрам практычна з моманту стварэння арганізацыі. У маім выпадку "Мемарыял" — спосаб жыцця, гэта нешта значна большае, чым проста прыналежнасць. Усе маскоўскія і піцерскія мемарыяльцы нам былі вельмі добра знаёмыя. Потым мы хутка распрацавалі свае праграмы. Нас цікавіла, вядома, мінулае, але пры гэтым больш увагі ўдзялялі таго, што зараз адбываецца ў грамадстве. Для нас гэта было важна, таму што мы былі дзеці рэпрэсаваных, але ў першую чаргу — дзеці гэтага часу.
- Саша Кулаева ў Магілёве. На фота праваабаронцы "Вясны" Аляксей Колчын і Барыс Бухель, праваабаронца з Расіі Сяргей Міхееў і Артак Кіракасян, праваабаронца з Арменіі, чэрвень 2013 г.Фота з архіву Сашы Кулаевай
«Наша барацьба была на мяжы праваабароны і супрацьстаяння фашызму»
— Тады на вялікім росце ў Расіі былі крайнія правыя руху. Па вуліцах маршыравалі «баркашаўцы» са свастыкай на рукавах. Наша каманда стала працаваць па гісторыі фашызму, і думаць аб лепшых шляхах супрацьстаяння гэтай ідэалогіі. Мы праводзілі моладзевыя вулічныя акцыі, пікеты. Наша барацьба не была антыфашысцкім рухам у сучасным яго разуменні, гэта было на мяжы праваабароны і супрацьстаяння фашызму. Але пры гэтым нічога іншага ў нас тады не было. Мы сталі выдаваць тоўстую антыфашысцкую газету. Мы цалкам бясплатна яе друкавалі і распаўсюджвалі па ўсёй краіне па пошце. Праіснавала газета даволі доўга. Час ад часу на вуліцах здараліся даволі напружаныя сваркі з процілеглым ідэалагічным лагерам.
Пазней пачалі арганізоўваць семінары на валанцёрскіх пачатках. Потым стваралі мемарыяльскую антыфашысцкую бібліятэку. Актывісты пачалі выходзіць на вуліцы і падымаць тэмы, якія, як аказалася, былі табуяваныя. Грамадства, якое гатова было казаць пра ахвяраў сталінізму, не было гатова прызнаць, што і цяпер у нас дыскрымінуюцца, напрыклад, прадстаўнікі народа рома (цыган, як называюць іх часта ў нашых шыротах).
Акрамя гэтага, новыя выклікі нам пасылала чачэнская вайна. Паступова мы аддзяліліся ад асноўнага гістарычнага мемарыяльскага касцяка, і сталі займацца гэтымі актуальнымі пытаннямі. Падобныя працэсы прайшлі ў маскоўскім «Мемарыяле», дзе праваабарончы цэнтр таксама аддзяліўся ад гістарычнай часткі. Былі створаны грамадства рэпрэсаваных, і тых, хто займаліся парушэннямі правоў чалавека ў сучаснай Расеі. Хоць усе мы былі паплечнікамі і аднадумцамі, але па нейкіх пытаннях, як аказалася, стала прасцей працаваць паасобку.
«Але, як той казаў, ген ужо быў сапсаваны: ўсё сваё жыццё я займаюся абаронай правоў чалавека»
— Калі я выйшла замуж за француза, калегу па мерапрыемствах грамадзянскай супольнасці, то пераехала ў Францыю, дзе і жыву апошнія 20 гадоў. Але, як той казаў, ген ужо быў сапсаваны: ўсё сваё жыццё я займаюся абаронай правоў чалавека. Працуючы ў «Мемарыяле» ў Расеі, я шмат чула пра Міжнародную федэрацыю за правы чалавека (FIDH), якая пасылала даследчыя місіі ў Чачню, Інгушэцію, Каўказ. Таму, калі я апынулася ў Францыі, я лагічна пайшла ў Федэрацыю, дзе мне даволі хутка прапанавалі пасаду. Апошнія 16 гадоў я працавала там, а апошнія дзесяць гадоў да 1 чэрвеня гэтага года я кіравала аддзелам Усходняй Еўропы і Цэнтральнай Азіі FIDH. Спачатку гэты аддзел займаўся абаронай правоў чалавека ва ўсіх Усходне-Еўрапейскіх краінах. Калі Прыбалтыка ўвайшла ў Еўрасаюз, то яе краіны перайшлі ў іншы аддзел Федэрацыі, як і Чэхія і некаторыя балканскія краіны. Мой аддзел у выніку звузіўся, і мы працавалі з краінамі постсавецкай прасторы, у тым ліку з Беларуссю, вядома.
- Саша Кулаева на штогадовай сустрэчы FIDH у Парыжы, 2013 г.Фота з архіву Сашы Кулаевай
Асноўнай характарыстыкай FIDH, як вынікае з яе назвы, з'яўляецца федэратыўны аспект, праца з сяброўскімі арганізацыямі. У Беларусі такой арганізацыяй з'яўляецца праваабарончы цэнтр "Вясна". Пры гэтым мы працуем і з іншымі праваабарончымі арганізацыямі па нейкіх асобных праектах. Федэрацыя цесна супрацоўнічае з міжнароднымі механізмамі ААН, АБСЕ, Саветам Еўропы. Адпаведна людзі, якія прадстаўляюць FIDH у гэтых арганізацыях, тонка разумеюць іх механізмы. Яны заўсёды нам паведамлялі аб разглядзе якога-небудзь чарговага дакладу або магчымасцях паўплываць на нейкую сітуацыю.
«Для мяне эмацыйна моцным было пачатак працы па працоўных правах у Беларусі»
— Асноўная наша праца — гэта ўсё ж такі ездзіць на месцы, праводзіць даследчыя і назіральніцкія місіі. Скрупулёзна і незалежна ўсё гэта дакументаваць, каб потым гэтыя матэрыялы прасоўваць праз тыя механізмы, якія нам даступныя з дапамогай аддзела адвакацыі. Часам даводзілася падпраўляць нашу дзейнасць і ўводзіць нейкія новыя аспекты. Напрыклад, пачалі працу па сацыяльна-эканамічнаму кірунку, якім мы ў Беларусі да гэтага не займаліся. FIDH сумесна з ПЦ "Вясна" зрабілі вялікае даследаванне пра прымусовую працу ў Беларусі, якая ўключае ў сябе суботнікі, ЛПП, размеркаванне студэнтаў, працу вайскоўцаў і г.д. Таксама вывучалі пытанні дзейнасці прафсаюзаў, працоўных правоў, што вывела нас на працу з Міжнароднай арганізацыяй працы, з якой да гэтага мы не працавалі па Беларусі.
- Саша Кулаева падчас місіі ў Мінску.Фота з архіву Сашы Кулаевай
Для мяне эмацыйна моцным быў пачатак працы па працоўных правах у Беларусі. Напрыклад, мы з калегамі ездзілі ў ЛПП, каб зразумець знутры сітуацыю, якая склалася. У гэтым плане адкрыўся нечалавечы бок краіны, якая называе сябе апошнім сацыялістычным кутком Еўропы. Падчас сустрэч з людзьмі зусім іншага сектара, простымі рабочымі з розных рэгіянальных гарадоў, мы зразумелі, як далёка заходзіць беззаконне. Усе спробы на заводах стварыць незалежныя прафсаюзы былі падушаныя. Члены сем'яў актывістаў-прафсаюзнікаў падвяргаліся пераследам, нават іх дзеці.
Памятаю, калі ездзілі ў Лунінецкі раён на завод "Граніт", мы даведаліся, як там быў разагнаны незалежны прафсаюзны рух. Арганізаваная абарона нейкага прыроджанага пачуцця ўласнай годнасці гэтых людзей пакінула на мне незгладжальнае ўражанне.
Карэкцыя роду дзейнасці ідзе пастаянна, і залежыць ад актуальнай палітыкі, ад нейкіх новых выклікаў. Часам сілы і магчымасці з'яўляюцца на разбор той ці іншай праблемы пазней, як гэта было, напрыклад, з даследаваннем па практыцы прэвентыўных арыштаў, па якіх мы таксама выпусцілі цікавае даследаванне. У залежнасці ад позвы міжнародных арганізацый, мы стараліся працаваць максімальна кааліцыйна з рознымі праваабарончымі арганізацыямі Беларусі, напрыклад, Беларускім Хельсінскім камітэтам, Камітэтам дапамогі рэпрэсаваным «Салідарнасць», ЛГТБ-арганізацыямі, прафсаюзамі, жаночымі арганізацыямі і г.д.
«Нам трэба было змагацца 24 гадзіны ў суткі за вызваленне Алеся Бяляцкага»
— Вельмі блізка я прыняла сітуацыю з арыштам Алеся Бяляцкага ў 2011 годзе, паколькі ён ужо тады быў наш блізкі калега і сябар. Ён не толькі кіраўнік нашай сяброўскай арганізацыі "Вясны", у той час ён таксама быў віцэ-прэзідэнтам Федэрацыі, маім шэфам, так бы мовіць. Мы разам ездзілі ў Туніс, Егіпет, Кыргызстан, Грузію, Расію, развівалі дзейнасць Федэрацыі ў нашым рэгіёне. Яго арышт падкасіў нас вельмі моцна, і ў той жа час парадаксальна, надаў нейкае новае дыханне, даў новыя сілы. Нам трэба было змагацца 24 гадзіны ў суткі за вызваленне Алеся Бяляцкага. Гэта быў выклік нам усім.
- Саша Кулаева з калектывам ПЦ "Вясна" ў Парыжы 2012 г.Фота з архіву Сашы Кулаевай
Тады ствараўся мандат спецыяльнага дакладчыка па Беларусі ААН, і мы лічылі гэта неабходнай мерай. Больш глабальна ствараўся шэраг іншых механізмаў па абароне правоў праваабаронцаў. Нам трэба было прымусіць прагучаць справу Алеся Бяляцкага як мага гучней. Для таго, каб наш голас быў пачуты, мы, як заўсёды, спалучалі адвакацыю з мабілізацыяй грамадскай думкі (дэманстрацыі, пікеты, праца з прэсай). Мы шмат падтрымлівалі беларускіх праваабаронцаў, што дапамагло, я думаю, іх арганізацыям выжываць у нейкія складаныя моманты існавання. Думаю, што Федэрацыя на самай справе згуляла важную ролю ў міжнароднай кампаніі па вызваленні Алеся Бяляцкага. Па ўсім свеце людзі змагаліся за яго вызваленне. Мы стараліся гуляць на ўсіх магчымых шахматных дошках. Аднак нельга сказаць, што датэрміновае вызваленне было такім ужо вялікім поспехам, таму што тры гады ў турме ніхто адмяніць не можа.
- Саша Кулаева і Алесь Бяляцкі ў Парыжы каля дзвярэй FIDH праз 10 дзён пасля яго вызвалення, 1 ліпеня 2014 г.Фота з архіву Сашы Кулаевай
Я думаю, што міжнародная салідарнасць — гэта адна з самых асноўных бакоў федэратыўнай дзейнасці. Калі над Алесем быў суд, то на яго не змог трапіць ніхто з міжнародных назіральнікаў, таму што не давалі візы. Нават нобелеўская лаўрэатка Шырын Эбадзі падавала ад нас дакументы на візу, але ўсім адмовілі па нейкіх надуманых прычынах. Аднак дзякуючы таму, што Федэрацыя — міжнародная арганізацыя са сваімі сяброўскімі арганізацыямі ва ўсіх рэгіёнах, не было ніводнага пасяджэння, дзе не было б нашага назіральніка. Я і сама змагла прысутнічаць на судовых паседжаннях. Думаю, што пастаяннае пачуццё локця і падтрымкі Алесем адчувалася.
- Саша Кулаева і Алесь Бяляцкі перад калёніяй у Бабруйску, дзе ён адбываў пакаранне. Фота з архіву Сашы Кулаевай
Працяг будзе.
