Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Слова праваабаронцам. Частка 4

10 снежня святкуецца Сусветны дзень правоў чалавека. У гэтым годзе гэтая дата знамянальная яшчэ тым, што роўна 70 год таму быў прыняты адзін з самых важных дакументаў па правах чалавека — Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека.  Яна прасякнута духам барацьбы з дыскрымінацыяй, перакананнем, што ўсе людзі роўныя і маюць роўныя правы.

Хоць Беларусь і з’яўляецца яе ўдзельнікам, у нашай краіне ўсё роўна шырока парушаюцца фундаментальныя правы чалавека, абвешчаныя Усеагульнай дэкларацыяй правоў чалавека. На абарону кожнага права, абвешчанага Дэкларацыяй, у Беларусі ёсць свой праваабаронца, а то і цэлая праваабарончая арганізацыя. Яны змагаюцца кожны дзень, каб дамагчыся правоў чалавека і захаваць іх. “Вясна” спытала ў беларускіх праваабаронцаў Андрэя Палуды і Генадзя Фядыніча, чаму Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека застаецца такой жа актуальнай, як і 70 год таму.

Андрэй Палуда правааборонца “Вясны” з’яўляецца каардынатарам кампаніі “Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі”. Дарэчы, гэтая кампанія ў гэтым годзе намінавана ў штогадовай Нацыянальнай прэміі на званне найлепшай “Праваабарончай кампаніі/ініцыятывы года”. Урачыстае ўзнагароджанне пераможцаў адбудзецца 10 снежня 2018 года, у дзень прыняцця Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека. Каментуючы трэці артыкул Дэкларацыі ён адзначае:

"Варта адзначыць, што права на жыццё адносіцца да катэгорыі першага пакалення правоў чалавека. Права на жыццё — адно з фундаментальных правоў чалавека. Сутнасць гэтага права ў тым, што ніякі чалавек не можа быць пазбаўлены жыцця супрацьпраўна.

Калі казаць пра права на жыццё ў кантэксце нашай краіны, то яно вельмі актуальнае ў сувязі з наяўнасцю смяротнага пакарання. На сённяшні дзень мы маем каля дзесятка разгледзеных справаў у Камітэце па правам чалавека ААН, які прызнаў парушэнне дзяржавай права на жыццё. Гэта звязанае не толькі з тым, што людзей расстралялі. Гэта звязана з тым, што ў адносінах гэтых людзей былі парушаныя іншыя грамадзянска-палітычныя правы і свабоды, у тым ліку, права на справядлівы суд, прэзумпцыя невінаватасці, свабода ад катаванняў. І ўсё гэта прывяло да таго, напрыклад, што людзі не мелі магчымасці абараніць сябе да канца ў судзе, але пры гэтым ім быў вынесены смяротны прысуд. На падставе гэтага КПЧ ААН і прызнае факт парушэння права на жыццё. Акрамя гэтага, Камітэт прызнае факт бесчалавечага абыходжання, у першую чаргу, у адносінах да сваякоў, а таксама тых, хто чакае выкананне смяротнага прысуду.

Калі ўвогуле казаць пра актуальнасць Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, то варта звярнуцца да гісторыі яе стварэння. Першапачатковы яе дакумент складаўся з чатырохсот старонак, бо яна адгукалася на ўсе выклікі ў таго часу. Правы былі сфармуляваны накшталт “права мець дах над галавой”. Пазней дакумент структуравалі. Цяпер ён змяшчае 30 артыкулаў.

Трэба мець на ўвазе, што ў кантэксце міжнародных стандартаў права на жыццё парушаецца і тады, калі парушаюцца іншыя правы. Бо ўсе правы, змешчаныя ў Дэкларацыі, узаемасвязаныя і ўзаемадапаўняльныя. Не дарэмна існуе назва “сістэма правоў і свабод”. Дэкларацыя стала ўсеагульнай магчымасцю прывесці да агульнага знамянальніка прававыя сістэмы ва ўсім свеце".

Генадзь Фядыніч, лідар незалежнага прафсаюза РЭП, у гэтым годзе быў асуджаны да 4 гадоў “хатняй хіміі”, як многія адзначаюць, за сваю актыўную прафсаюзную дзейнасць. Але дагэтуль ён актыўна працягвае дапамагаць абараняць людзям свае працоўныя правы. Сумесна з Ігарам Комлікам ён вылучаны на намінацыю “праваабаронцу года” ў Нацыянальнай прэміі беларускіх праваабаронцаў, якая адбудзецца 10 снежня. Адзначаючы актуальнасць артыкула 23 Дэкларацыі, Генадзь Фядыніч падкрэслівае:

“Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека была прынята 70 гадоў таму, але і цяпер шмат артыкулаў з’яўляюцца актуальнымі асабліва для Беларусі.

Што тычыцца артыкула 23 Дэкларацыі, то там пазначана, што кожны чалавек менавіта мае права на працу, а не абавязак, як гэта трактуюць беларускія ўлады. Аб гэтым гаворыць і Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь. Па-свойму тлумачыць дзяржава і “ахову ад беспрацоўя”. На жаль, у Беларусі гэта бачыцца ў тым, каб працаўладкаваць усіх куды-небудзь і як-небудзь. Пры гэтым, не думаючы аб тым, якім будзе памер заробак і жыццёвы ўзровень сваіх грамадзян.

Мы ведаем шмат фактаў, калі людзі за аднолькавую працу атрымоўваюць розныя грошы. У першую чаргу, таму што гэтыя людзі маюць свой погляд на тое, што адбываецца на прадпрыемстве, і на тое, што абываецца ў краіне. За гэта яны атрымоўваюць меншы заробак.

Сёння гэтая Дэкларацыя павінна быць у кожнага чыноўніка, асабліва ў гэтых “камісіях па дармаедам”. Няхай пачытаюць і нарэшце зразумеюць, што іх дзеянні не адпавядаюць сутнасці права. Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека для Беларусі з’яўляецца першаснай крыніцай права, а дэкрэты і ўказы маюць ужо іншае значэнне.

Я бы заклікаў усіх, хто хоча быць годнымі, пачытаць Дэкларацыю і абараняць свае правы. Яны проста так не даюцца, правы чалавека прадэкларываныя, але за іх заўсёды трэба змагацца".

Чытаць таксама:

Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Слова праваабаронцам (Алесь Бяляцкі і Дзіна Шаўцова)

Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Слова праваабаронцам (Павел Сапелка і Наста Лойка)

Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Слова праваабаронцам (Валянцін Стэфановіч і Андрэй Бастунец)