Праваабарончыя арганізацыі Беларусі лічаць заснавальніка Установы «Платформа» Міхаіла Жамчужнага палітвязнем

Прысудам судовай калегіі па крымінальных справах Віцебскага абласнога суда ад 10.07.2015 з улікам зменаў, унесеных у прысуд судовай калегіяй Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 23.10.2015, Жамчужны Міхаіл Ігаравіч, 1955 года нараджэння, які пражывае ў г. Віцебску, быў прызнаны вінаватым у здзяйсненні злачынстваў па ч. 5 арт . 16. ч.1 арт. 375, ч.1 і ч.2 арт. 376, ч. 1 і ч. 2 арт. 431 КК Рэспублікі Беларусь і асуджаны да 6 гадоў і 6 месяцаў пазбаўлення волі з адбываннем пакарання ў папраўчай калоніі ва ўмовах строгага рэжыму з пазбаўленнем права займаць пасады, звязаныя з выкананнем арганізацыйна-распарадчых абавязкаў.

У адпаведнасці з прысудам, Жамчужны М.І. быў прызнаны вінаватым у падбухторванні да наўмыснага разгалошвання іншых звестак, якія складаюць службовую таямніцу, асобай, якая мае (мела) доступ да гэтых звестак; незаконным набыцці ў мэтах збыту і збыце спецыяльнага тэхнічнага сродку, прызначанага для сакрэтнага атрымання інфармацыі; незаконным набыцці ў мэтах збыту і збыце спецыяльнага тэхнічнага сродку, прызначанага для сакрэтнага атрымання інфармацыі, здзейсненага паўторна; дачу хабару; дачу хабару паўторна.

Па ўказаных артыкулах кваліфікаваныя наступныя дзеянні Жамчужнага М.І .:
на працягу 2013 -2014 гг., атрымаўшы згоду супрацоўніка органаў унутраных спраў (старэйшага інспектара - дзяжурнага медыцынскага выцвярэзніка УУС Віцебскага аблвыканкама), Жамчужны М.І. атрымліваў службовыя дакументы з інфармацыяй, якая, на думку Жамчужнага М.І., уяўляла грамадскі інтарэс: звесткі аб узбуджаных крымінальных справах у дачыненні да службовых асоб, зводка за 2012 і 2013 аб здарэннях з удзелам супрацоўнікаў праваахоўных органаў, спецданясенне па факце раптоўнай смерці грамадзяніна Кудзелкі ў ІЧУ УУС Віцебскага аблвыканкама, Загад МУС «Аб асобных аспектах працы з кадрамі ў МУС». Дадзеныя дакументы перадаваліся Жамчужным у праваабарончую ўстанову «Платформа».

Па сцвярджэнні абвінавачвання, за прадастаўленне такой інфармацыі Жамчужны М.І. перадаваў супрацоўніку органаў унутраных спраў грашовыя сродкі. Таксама, па сцвярджэнні следства, Жамчужны М.І. перадаў дадзенаму супрацоўніку спецыяльныя тэхнічныя сродкі, прызначаныя для сакрэтнага атрымання інфармацыі.

З матэрыялаў крымінальнай справы вынікае, што ўсе інкрымінуемыя Жамчужнаму М.І. эпізоды супрацьпраўнай дзейнасці здзяйсняліся ім у рамках праводзімага аператыўнага эксперыменту, які складаўся з чатырох этапаў, пад кантролем УКДБ па Віцебскай вобласці, канчатковай мэтай якога было выяўленне яго сувязяў з замежнымі грамадзянамі. Пры гэтым здзяйсненне Жамчужным М.І. асобных супрацьпраўных дзеянняў у абстаноўцы, максімальна набліжанай да рэальнасці, не спынялася органамі, якія ажыццяўлялі аператыўна-вышуковую дзейнасць, даючы магчымасць абвінавачанаму давесці іх да канца з мэтай выяўлення яго каналаў сувязі і праверкі яго на дачыненне да здзяйснення больш цяжкага злачынства, прадугледжанага арт. 358 КК (шпіянаж).

Мы не выключаем, што магчымыя супрацьпраўныя паводзіны Жамчужнага маглі стаць вынікам правакацыі злачынства - падбухторвання, схілення, заахвочвання ў прамой або ўскоснай форме да здзяйснення супрацьпраўных дзеянняў.

У дадзенай сітуацыі цяжка сабе ўявіць, што, правакуючы Жамчужнага М.І. да здзяйснення больш цяжкага злачынства, прадугледжанага арт. 358 КК (шпіянаж), даючы магчымасць давесці яго дзеянни да канца, яму перадаваліся рэальныя дакументы, якія ўтрымліваюць такую ​​таямніцу.
Відавочна і тое, што замест прафілактыкі супрацьпраўных намераў, у рамках незаконна падоўжанага аператыўнага эксперыменту з дапамогай правакатара - супрацоўніка органаў унутраных спраў, які ажыццяўляў ініцыятыўныя дзеянні, Жамчужнага ўцягвалі ва ўсе новыя эпізоды злачыннай дзейнасці з мэтай штучнага стварэння доказаў.

Своечасовае спыненне супрацьпраўнай, на думку КДБ, дзейнасці Жамчужнага дазволіла б істотна знізіць ступень грамадскай небяспекі выстаўленых яму дзеянняў і прызначыць яму значна больш мяккае пакаранне. Абгрунтаванне працягу аператыўнага эксперыменту інтарэсамі раскрыцця злачынства супраць дзяржавы (шпіянажу) не вытрымлівае крытыкі, паколькі не заснавана на пераканаўчых меркаваннях аб наяўнасці намераў у Жамчужнага ажыццяўляць такую ​​дзейнасць. Аднак такія дзеянні КДБ цалкам ўкладваюцца па сэнсе ў праводзімую Камітэтам дзяржаўнай бяспекі ў 2012-2014 гадах серыю рэзанансных затрыманняў і абвінавачванняў у здрадзе дзяржаве (А.Гайдукова, А.Алесіна, В.Лазара), якія не скончыліся вынясеннем адпаведных абвінаваўчых прысудаў, але ў значнай ступені мелі на мэце павышэння ролі і значнасці КДБ у дзяржаве непрымальнымі ў дэмакратычным грамадстве метадамі.

Матывамі дзейнасці Жамчужнага М.І не з'яўляліся карыслівасць або атрыманне якіх-небудзь іншых выгод. Яго дзеянні матываваліся няправільна зразумелымі інтарэсамі праваабароны. Кантакты з аператыўнымі супрацоўнікамі для незаконных мэтаў і незаконныя метады заўсёды асуджаліся праваабарончым супольнасцю.

У адпаведнасці з Міжнародным Пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах, кожны мае права пры разглядзе любога крымінальнага абвінавачання, прад'яўлянага яму, на справядлівы і публічны разгляд справы кампетэнтным, незалежным і непрадузятым судом, створаным на падставе закона. СМІ і публіка могуць не дапускацца на ўсе судовае разбіральніцтва або частку яго па меркаваннях маралі, грамадскага парадку або дзяржаўнай бяспекі ў дэмакратычным грамадстве або калі таго патрабуюць інтарэсы прыватнага жыцця бакоў, або - у той меры, у якой гэта, на думку суда, строга неабходна, - пры асаблівых абставінах, калі публічнасць парушала б інтарэсы правасуддзя.

Пры ацэнцы справядлівасці судовага разгляду неабходна сыходзіць і з ацэнкі спосабаў атрымання доказаў. Прынцып справядлівасці суда патрабуе не толькі адпаведнасці дзеянняў праваахоўных органаў нацыянальнаму заканадаўству, але таксама закранае якасць закона, патрабуючы ад яго адпаведнасці прынцыпу вяршэнства права.

Па дадзенай справе парушалася права М.Жамчужнага на абарону: мерай уздзеяння на адваката - абаронцы М.Жамчужнага стала папярэджанне аб крымінальнай адказнасці за разгалошванне дадзеных папярэдняга расследавання. Дадзеная мера, якая празмерна шырока прымяняецца на практыцы, сур'ёзна абмяжоўвае магчымасці адваката адстойваць інтарэсы свайго падабароннага.

Папярэдняе расследаванне і судовы разгляд былі цалкам закрытымі і непразрыстымі, нягледзячы на ​​павышаную цікавасць да гэтай справы з боку грамадскасці і сродкаў масавай інфармацыі. Пры гэтым кампетэнтнымі органамі не было дадзена ніякага абгрунтавання неабходнасці разгляду справы ў закрытым судовым пасяджэнні. Згадкі пра сакрэтны характары некаторых дакументаў давалі суду права правесці толькі частку разгляду ў закрытым рэжыме для абвяшчэння зместу гэтых дакументаў. Вынікам закрытага разгляду стала ўтойванне ад грамадскасці сумнеўных метадаў праваахоўнай дзейнасці публічных органаў.

У сувязі з гэтым прадстаўнікі праваабарончых арганізацый прыходзяць да наступнай высновы: асуджэнне Міхаіла Жамчужнага з'яўляецца неабгрунтаваным і палітычна матываваным.

Разумеючы пад палітычнымі матывамі рэальныя падставы непрымальных ў дэмакратычным грамадстве дзеянняў або бяздзейнасці праваахоўных і судовых органаў, iншых суб'ектаў ўладных паўнамоцтваў, накіраваных, у тым ліку, на дасягненне мэты ўмацавання альбо ўтрымання ўлады суб'ектамі ўладных паўнамоцтваў, лічым, што пазбаўленне волі да Міхаіла Жамчужнага было ўжыта ў парушэнне права на справядлівае судовае разбіральніцтва, гарантаванае Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах; пазбаўленне волі было заснавана на выстаўленых у віну справакаваных прадстаўнікамі дзяржавы, а значыць - не з'яўляючыміся злачыннымі дзеяннях, а працягласць або ўмовы пазбаўлення волі відавочна непрапарцыйныя правапарушэнню, у якім асоба была прызнаная вінаватай.

Лічым неабходным патрабаваць для Міхаіла Жамчужнага неадкладнага перагляду прынятага ў яго дачыненні прысуду пры захаванні права на справядлівае судовае разбіральніцтва і лiквiдацыi ўказаных вышэй фактараў.

Алесь Бяляцкі, старшыня Праваабарончага цэнтра "Вясна"
Алег Гулак, старшыня РПГА «Беларускі Хельсінкскі камітэт»
Жанна Літвіна, экс-старшыня ГА «Беларуская асацыяцыя журналістаў»
Алена Танкачова, старшыня Праўлення «Цэнтра прававой трансфармацыі»
Раіса Міхайлоўская, старшыня «Беларускага дакументацыйнага цэнтра»
Іна Кулей, старшыня Камітэту дапамогі рэпрэсаваным «Салідарнасць»
Таццяна Рэвяка, прэзідэнт Беларускага Дома правоў чалавека імя Барыса Звозскава