Гвалт, сэксізм, працоўная дыскрымінацыя... Што абмяркуюць беларускі ў ААН? Аўдыё

Цэнтр «Яе правы» ў кааліцыі з грамадскім аб'яднаннем «Радзіслава» падрыхтаваў справаздачу па ажыццяўленню гендарнай роўнасці і захаванню правоў жанчын у Беларусі ў рамках Універсальнага перыядычнага агляду (УПА). Сістэма такая: кожная дзяржава павінна даваць справаздачу перад Камітэтам па правах чалавека ААН аб тым, наколькі яно выконвае стандарты правоў чалавека. Для Беларусі гэты момант запланаваны ў рамках трэцяга раўнда УПА. Акрамя «афіцыйных» дзяржаўных дакладаў няўрадавыя арганізацыі (т. зв. «трэці сектар») падаюць свае альтэрнатыўныя даклады. Гэта дазваляе ацаніць сітуацыю з правамі чалавека ў краіне з іншага боку, якую можа не ўлічыць «афіцыйнае» меркаванне дзяржавы.

Поўную версію сумеснага справаздачы «Яе правоў» і «Радзіслава» можна паглядзець тут.

Калаж Юлі Косцікавай, sb.by

Мы ж апішам тут асноўныя праблемы, якія падымаюцца ў справаздачы (і, адпаведна, з якімі сутыкаюцца беларускі): гэта хатні гвалт, сэксізм і гендэрныя стэрэатыпы, працоўная дыскрымінацыя, фемінізацыя беднасці.

Хатні гвалт

Вялікай праблемай з'яўляецца адсутнасць спецыялізаванага закона аб прадухіленні хатняга гвалту (у 2017 годзе была зроблена спроба яго прыняць, але пасля негатыўнага выказвання прэзідэнта яе пакінулі). У існуючым жа заканадаўстве няма дзейсных механізмаў абароны для пацярпелых жанчын. Што прапануе МУС у дачыненні да агрэсара? Прафілактычную размову, афіцыйнае папярэджанне, пастаноўку на прафілактычны ўлік і ахоўнае прадпісанне. Прычым, каб ахвяра атрымала ахоўнае прадпісанне, трэба прайсці ўсе папярэднія этапы, што вельмі складана і доўгачасова.

Ні адзін з існуючых шэлтэраў (сховішчаў для жанчын ад агрэсараў) — а іх усяго 5 — ня створаны дзяржавай. Іх арганізатары — альбо трэці сектар, альбо царкву. Міністэрства сацыяльнай абароны і працы хоць і адкрывае крызісныя пакоі, куды могуць прыйсці ў тым ліку ахвяры хатняга гвалту — але гэтыя пакоі не створаны спецыяльна для іх. «Мэтавай аўдыторыяй такіх цэнтраў з'яўляюцца таксама ахвяры гандлю людзьмі, асобы, якія пацярпелі ад тэрарыстычных актаў, тэхнагенных катастроф, стыхійных бедстваў і асобы з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, якія засталіся без апекі бацькоў».

Акрамя гэтага, Міністэрства ўнутраных спраў не вядзе статыстыку аб загінуўшых або пацярпелых ад хатняга гвалту. У той час як няўрадавыя арганізацыі спрабуюць яе весці, калі да іх на гарачую лінію паступаюць званкі ад пацярпелых. «За час працы Цэнтра «Яе правы» каля 70% зваротаў звязаныя з парушэннем правоў у сямейна-бытавой сферы. З іх больш за 67% адсоткаў закранаюць праблему хатняга гвалту».

Сэксізм і гендэрныя стэрэатыпы

У Беларусі пераважаюць гендарныя стэрэатыпы і патрыярхальныя погляды на ролю і абавязкі жанчын і мужчын у грамадстве і сям'і. І часта гэтыя стэрэатыпы падмацоўваюцца з боку высокапастаўленых дзяржаўных чыноўнікаў. Напрыклад:

«... прызванне жанчыны — упрыгожваць свет ...» (Аляксандр Лукашэнка, прэзідэнт Беларусі, на адным са сваіх публічных выступаў. Больш гл. тут.

«Футбол — гэта не жаночы від спорту. Прызначэнне жанчын — нараджаць» (Юрый Вяргейчык, які у той час займаў пасаду Генеральнага Сакратара Асацыяцыі «Беларуская федэрацыя футбола »).

Асобная праблема — гэта сэксісцкая рэклама (як у дзяржаўных, так і ў прыватных кампаніях). «У той час як нацыянальнае заканадаўства Рэспублікі Беларусь не ўтрымлівае ў сабе вызначэння "сэксізм", як і "дыскрымінацыя ў рэкламе"». Больш за тое, у Беларусі няма ў прынцыпе рамачнага закона аб дыскрымінацыі, каментуе юрыст ПЦ "Вясна" Павел Сапелка:

«Напрыклад, ёсць закон аб экстрэмізму, дзе апісана, што такое экстрэмізм, і ўведзена адказнасць за яго. Але такога закона аб дыскрымінацыі няма. Больш за тое, дзяржава кажа, што ён нам і не патрэбны, паколькі гэта замацавана ў іншых заканадаўчых актах. Напрыклад, у Працоўным кодэксе напісана, што дыскрымінацыя забароненая ў дачыненні да полу, расы і г.д.»

Працоўная дыскрымінацыя

Тым не менш, працоўнае заканадаўства не ўключае механізмаў барацьбы з канкрэтнымі праблемамі. Напрыклад, «Падчас гутаркі з працадаўцам жанчын часта пытаюцца аб сямейным становішчы і наяўнасці/адсутнасці планаў мець дзяцей. Такія пытанні распаўсюджаныя паўсюдна і разглядаюцца працадаўцамі як норма».

Больш за тое, існаванне кантрактнай сістэмы першапачаткова ставіць жанчын у слабае становішча. «Пры працаўладкаванні жанчына першапачаткова можа разглядацца наймальнікам як «нявыгадная» працаўніца, паколькі ў заканадаўстве для яе прадугледжаны шэраг гарантый, якія не зяўляюцца абавязацельствам для наймальніка і з эканамічнага пункту гледжання невыгодныя». Адна з такіх «нявыгадных» асаблівасцяў жанчын — цяжарнасць і дэкрэт. Але калі першая асаблівасць менавіта біялагічная, то другая — дэкрэт — мае толькі сацыяльны складнік. Закон дазваляе ісці ў дэкрэт бацьку, але тым не менш «па стане на 2017 год толькі 1% ​​бацькоў бралі водпуск па догляду за дзіцем». Прычыны гэтага — усё тыя ж гендарныя стэрэатыпы. 

Акрамя гэтага, яшчэ адна значная прычына нявыхаду мужчын у дэкрэт — гэта фінансавы складнік, бо мужчыны часцей займаюць больш высокааплатныя пасады. І сапраўды, гендарны разрыў у аплаце працы даволі вялікі: «Нягледзячы на ​​тое, што разрыў у аплаце працы паміж мужчынамі і жанчынамі скараціўся з 33% у 2015 годзе да 24% у 2019 годзе, ён па-ранейшаму ўяўляе сабой значны раскол у грамадстве і перашкаджае доступу жанчын да роўнай аплаты за роўную працу».

Але, мабыць, самым галоўным у пытанні дыскрымінацыі жанчын у працоўнай сферы — гэта існаванне спісу забароненых прафесій. Згодна з ім беларускам недаступная 181 прафесія. «Недапушчэнне да пералічаных у спісе відах работ жанчын не мае пад сабой навукова-доказнай базы», — сцвярджаецца ў альтэрнатыўным дакладзе. «Яе правы» ў супрацоўніцтве з медыцынскімі экспертками нават падрыхтавалі ў 2017 годзе агляд на гэтую тэму, з якім можна пазнаёміцца ​​тут.

Існаванне спісу — гэта «клопат» дзяржавы аб рэпрадуктыўным здароўі жанчын, паколькі некаторыя прафесіі для яго небяспечныя. Размова пра падводныя камяні спісу забароненых прафесій слухайце ў размове журналісткі ПЦ «Вясна» з Таццянай Стрыжэўскай, якая ўзначальвае ў даследаванні прававога напрамку Цэнтра па прасоўванні правоў жанчын «Яе правы»:

Фемінізацыя беднасці

Яшчэ адна праблема, якая ўздымаецца ў альтэрнатыўным дакладзе — гэта фемінізацыі беднасці. Працадаўцы неахвотна бяруць на працу пенсіянерак. У той жа час нават калі жанчыны пенсіённага ўзросту працаваць не хочуць, то з новай пенсійнай рэформай многія губляюць сваю пенсію з-за скарачэння працоўных гадоў. «Законам Беларусі не прадугледжана звальненне ў перадпенсійным узросце (за 2 гады да выхаду на пенсію), таму зафіксаваныя выпадкі, калі працадаўцы вымушаюць жанчын звальняцца за некалькі месяцаў да дасягнення перадпенсійнага ўзросту (гэта значыць да 58 гадоў), каб мець магчымасць наняць больш маладых супрацоўніц».

Акрамя таго, маці, якія маюць траіх і больш дзяцей, таксама трапляюць у групу рызыкі. Паколькі на дадзены момант дэкрэтны адпачынак уключаны ў агульны працоўны стаж працы ў памеры не больш за 9 гадоў. «Улічваючы, што дэкрэтны адпачынак не ўключаны ў кваліфікацыйны перыяд, то перыяд ад 3 да 12 гадоў, праведзены ў дэкрэтным адпачынку, не лічыцца».

Альтэрнатыўныя даклады, якія падаюцца для УПА — важная крыніца інфармацыі для краін-удзельніц, якія на аснове гэтага будуць выносіць свае рэкамендацыі для Беларусі.

Навіны ад Spring96.org у Telegram. Падпішыся на наш канал https://t.me/viasna96