Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі. Кастрычнік 2015

Праваабарончы цэнтр "Вясна"

Сітуацыя з правамі чалавека ў Беларусі

Кастрычнік 2015 года

Высновы:

• 11 кастрычніка скончыліся выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь; у адпаведнасці з афіцыйнымі дадзенымі ЦВК, на іх перамог дзейны кіраўнік дзяржавы А.Р. Лукашэнка (83% галасоў);
• Паводле ацэнак кампаніі па назіранні за выбарамі “Праваабаронцы за свабодныя выбары”, выбарчы працэс не адпавядаў шэрагу ключавых міжнародных стандартаў правядзення дэмакратычных і свабодных выбараў. Гэта было абумоўлена адсутнасцю роўнага доступу да сродкаў масавай інфармацыі для ўсіх кандыдатаў, адсутнасцю бесстаронніх выбарчых камісій, выкарыстаннем адміністрацыйнага рэсурсу на карысць дзеючага Прэзідэнта, шматлікімі фактамі прымусу выбаршчыкаў да ўдзелу ў датэрміновым галасаванні, закрытасцю шэрагу выбарчых працэдур для назіральнікаў. Найбольш важкай падставай для крытыкі выбараў застаецца адсутнасць празрыстасці падліку галасоў, што не дазваляе лічыць абвешчаныя вынікі выбараў адлюстраваннем волевыяўлення выбаршчыкаў;
• На працягу месяца назіраўся працяг палітыкі “мяккіх практык”, якая пачалася ў жніўні. Цягам кастрычніка новых палітычна матываваных справаў не распачыналася, а серыя масавых несанкцыянаваных мерапрыемстваў, арганізаваных шэрагам апазіцыйных і грамадскіх дзеячаў у сталіцы, прайшла без ўмяшання органаў правапарадку і без арыштаў іх арганізатараў і ўдзельнікаў.
• Нягледзячы на ​​агульную станоўчую тэндэнцыю, якая назіралася на працягу апошніх трох месяцаў, у кастрычніку зафіксавана павелічэнне выпадкаў прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці ў выглядзе штрафаў арганізатарам і ўдзельнікам мірных сходаў, а таксама выпадкаў адвольных затрыманняў;
• Таксама былі падоўжаныя тэрміны папярэдняга расследавання па раней распачатых палітычна матываваным крымінальных справах: у дачыненні да кандыдата ў прэзідэнты на выбарах 2010 года Алеся Міхалевіча і ў дачыненні да фігурантаў г.зв. “справы графіцістаў” Яраслава Ульяненкава, Максіма Пякарскага, Вадзіма Жаромскаго і Вячаслава Касінерава. Такім чынам, улады краіны не прыслухаліся да патрабаванняў беларускіх і міжнародных праваабарончых арганізацый аб спыненні ўсіх распачатых палітычна матываваных крымінальных справаў;
• Варта таксама адзначыць, што якіх-небудзь сістэмных зменаў у галіне абароны правоў чалавека ў краіне зафіксавана не было.

Выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь

У датэрміновым галасаванні ўзялі ўдзел 36,05% выбаршчыкаў. Гэта рэкордная колькасць у параўнанні з папярэднімі прэзідэнцкімі кампаніямі 2001, 2006 і 2010 гг. Фактычна датэрміновае галасаванне стала нормай, што не адпавядае патрабаванням ВК. У ходзе датэрміновага галасавання назіральнікамі кампаніі “Праваабаронцы за свабодныя выбары” былі зафіксаваныя шматлікія факты прымусу грамадзянаў да ўдзелу ў ім з боку адміністрацый прадпрыемстваў і ВНУ. Адзначаны выпадкі завышэння яўкі на некаторых выбарчых участках.

У цэлым, паводле ацэнкі кампаніі “Праваабаронцы за свабодныя выбары”, выбарчы працэс не адпавядаў шэрагу ключавых міжнародных стандартаў правядзення дэмакратычных і свабодных выбараў. Гэта было абумоўлена адсутнасцю роўнага доступу да сродкаў масавай інфармацыі для ўсіх кандыдатаў, адсутнасцю бесстаронніх выбарчых камісій, выкарыстаннем адміністрацыйнага рэсурсу на карысць дзеючага Прэзідэнта, шматлікімі фактамі прымусу выбаршчыкаў да ўдзелу ў датэрміновым галасаванні, закрытасцю шэрагу выбарчых працэдур для назіральнікаў. Шматлікія скаргі назіральнікаў засталіся без належнай рэакцыі з боку выбарчых камісій і пракуратуры.

Палітычна матываваны крымінальны пераслед

22 кастрычніка стала вядома, што Следчы камітэт адмовіў у задавальненні скаргі аб спыненні крымінальнай справы, узбуджанай у дачыненні да кандыдата ў прэзідэнты на выбарах 2010 г. Алеся Міхалевіча. Такім чынам, А. Міхалевіч працягвае знаходзіцца ў статусе абвінавачанага па крымінальнай справе аб масавых бепарадках ў Менску 19 снежня 2010 г.

Нагадаем, што А. Міхалевіч вярнуўся ў Беларусь 8 верасня праз чатыры з паловай гады эміграцыі ў Чэхіі, дзе ён атрымаў палітычны прытулак. Ён быў затрыманы беларускімі памежнікамі пры ўездзе ў краіну з Літвы падчас пашпартнага кантролю як асоба, якая знаходзіцца ў вышуку. Міхалевіча перадалі міліцыі і праз некалькі гадзінаў яго вызвалілі, змяніўшы яму меру стрымання на падпіску аб нявыездзе. А. Міхалевіч застаецца апошнім фігурантам крымінальнай справы, распачатай па падзеях 19 снежня 2010 г.

Следчы камітэт апавясціў фігурантаў па г.зв. “справе графіцістаў” Яраслава Ульяненкава, Максіма Пякарскага, Вадзіма Жаромскага і Вячаслава Касінерава пра падаўжэнне тэрміна папярэдняга следства да 30 лістапада 2015 г. 1 жніўня маладыя людзі былі затрыманыя супрацоўнікамі міліцыі па падазрэнні ў злосным хуліганстве з непрапарцыйна жорсткім прымяненнем фізічнай сілы. Менавіта такім чынам Следчы камітэт кваліфікаваў нанясенне графіці палітычнага зместу на шэрагу будынкаў у г. Менску, а таксама пашкоджанне сацыяльнага бігборда з выявай супрацоўніка міліцыі. 20 жніўня М. Пякарскаму і В. Жаромскаму было прад’яўленае абвінавачванне па ч. 2 арт. 339 КК (злоснае хуліганства) і абраная мера стрымання ў выглядзе ўтрымання пад вартай. 31 жніўня абодва былі вызваленыя з СІЗА ў сувязі са зменай меры стрымання на падпіску аб нявыездзе.

У сувязі з наяўнасцю ў краіне палітычна матываваных крымінальных справаў, Праваабарончы цэнтр “Вясна” і Міжнародная Федэрацыя за правы чалавека (FIDH) выступілі з сумеснай заявай, у якой заклікалі ўлады краіны да спынення ўсіх палітычна матываваных крымінальных справаў і правядзення сістэмных рэформаў у галіне правоў чалавека.

9 кастрычніка суд Бярэзінскага р-на адхіліў прадстаўленне Бярэзінскага РУУС аб працягу прэвентыўнага нагляду ў дачыненні да актывіста Паўла Вінаградава. У 2011 годзе П. Вінаградаў быў асуджаны да 4 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачванні ва ўдзеле ў масавых беспарадках 19 снежня 2010 г. у Менску. Пазней ён быў вызвалены з месцаў пазбаўлення волі ў сувязі з памілаваннем Прэзідэнтам. Пасля вызвалення Павел працягнуў актыўную грамадска-палітычную дзейнасць, у сувязі з чым неаднаразова падпадаў пад адміністрацыйныя арышты і адвольныя затрыманні, у тым ліку напярэдадні важных грамадска-палітычных падзеяў у краіне. Больш за тры гады Павел Вінаградаў знаходзіўся пад прэвентыўным наглядам. Перад правядзеннем ў 2014 годзе Чэмпіянату свету па хакеі ў Менску Павел быў вымушаны выехаць з горада ў Беразіно ў сувязі з пагрозамі “бясконцага” працягу практыкі адвольных арыштаў з боку супрацоўнікаў Маскоўскага РУУС г. Менска.

Парушэнні свабоды выказвання меркаванняў, свабоды сумлення, свабоды сходаў

Цягам кастрычніка ў Менску прайшоў шэраг масавых мерапрыемстваў, арганізаваных прадстаўнікамі апазіцыйных партый і рухаў, а таксама самімі актывістамі апазіцыі. Так, мірныя сходы грамадзянаў у цэнтры сталіцы прайшлі 4, 10 і 11 кастрычніка – у перыяд правядзення выбараў Прэзідэнта і непасрэдна пасля іх завяршэння. Усе сходы насілі выключна мірны характар, не парушалі грамадскі парадак і не ўяўлялі пагрозу грамадскай і нацыянальнай бяспецы, у сувязі з чым не мелі патрэбу ва ўмяшанні з боку органаў аховы правапарадку, хоць і праводзіліся без адпаведнай санкцыі Менгарвыканкама. Нягледзячы на ​​гэта, шэраг арганізатараў і ўдзельнікаў дадзеных сходаў былі пасля прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці па арт. 23.34 КаАП (арганізацыя альбо ўдзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах) і падвергнуты спагнанням у выглядзе штрафаў. У той жа час, варта адзначыць, што ўлады не перашкаджалі правядзенню саміх сходаў, не спынялі іх правядзенне, не затрымлівалі іх удзельнікаў і арганізатараў непасрэдна падчас правядзення альбо пасля іх завяршэння.

11 кастрычніка, пасля завяршэння выбараў Прэзідэнта, некалькі сотняў грамадзянаў выйшлі на дэманстрацыю пратэсту на Кастрычніцкую плошчу ў г. Менску і прайшлі шэсцем да пл. Незалежнасці. У цэлым дэманстрацыя і шэсце прайшлі мірна і без прымянення сілы з боку міліцыі, але некалькі ўдзельнікаў былі затрыманыя і пазней вызваленыя. Гэтак жа, пасля правядзення мерапрыемства некаторыя ўдзельнікі былі выкліканыя позвамі ў РУУС, дзе з імі былі праведзеныя прафілактычныя гутаркі.

У Баранавічах да штрафу асуджаны актывіст прафсаюза РЭП Рыгор Грык па абвінавачванні ў дробным хуліганстве, а фактычна за тое, што прыйшоў на працу ў паласатай робе ў знак пратэсту супраць парушэння правоў працоўных, а таксама за арганізацыю несанкцыянаванага масавага мерапрыемства 27 верасня ў Баранавічах (арт. 23.34 КаАП РБ).

29 кастрычніка адбылася акцыя ля будынкаў КДБ і МУС на праспекце Незалежнасці ў г. Менску ў памяць пра дзеячаў культуры, якія былі расстраляныя ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года ў будынку НКУС у Менску; тады былі забітыя больш за сто беларускіх дзеячоў культуры і прадстаўнікоў нацыянальнай інтэлігенцыі. Сярод расстраляных былі пісьменнікі, паэты, навукоўцы, грамадскія і палітычныя дзеячы, журналісты. Месцы іх пахаванняў да гэтага часу не вядомыя. Сход быў праведзены без перашкодаў з боку супрацоўнікаў міліцыі, аднак у дачыненні да арганізатараў былі складзены пратаколы аб адміністрацыйным правапарушэнні.

У рэгіёнах краіны працягвалася практыка забаронаў правядзення масавых мерапрыемстваў мясцовымі органамі ўлады і стварэння іншых перашкодаў іх правядзенню.

Такім чынам, нягледзячы на ​​тое, што ў цэлым выбары Прэзідэнта Беларусі 2015 г. прайшлі мірна і без ужывання гвалту і арыштаў у дачыненні да палітычных апанентаў дзеючай улады, правядзенне дадзенай электаральнай кампаніі ўсё ж прывяло да росту выпадкаў прыцягнення да адказнасці грамадзянаў у сувязі з рэалізацыяй імі грамадзянскіх свабодаў – 17 выпадкаў за месяц.

Парушэнне свабоды асацыяцыяў, пераслед праваабаронцаў

14 кастрычніка Вярхоўны Суд Рэспублікі Беларусь адмовіў у задавальненні скаргі заснавальнікаў партыі “Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя” на рашэнне Мінюста аб адмове ў дзяржаўнай рэгістрацыі. Адмова ў рэгістрацыі дадзенай партыі ніякім чынам не звязаная з дапушчальнымі абмежаваннямі свабоды асацыяцыяў, выкладзенымі у арт. 22 Міжнароднага Пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, і парушае права заснавальнікаў на свабоду асацыяцыі.

У ноч з 23 на 24 кастрычніка ў гатэлі “Спадарожнік” у г. Менску супрацоўнікамі Кастрычніцкага РУУС г. Менска была затрыманая ўкраінская праваабаронца Марыя Ясяноўскага. Пасля таго, як яна была дастаўлена ў Кастрычніцкае РУУС, яе азнаёмілі з дакументам аб забароне на ўезд у Рэспубліку Беларусь. Толькі пасля ўмяшання кіраўніка праваабарончай установы “Офіс па правах людзей з інваліднасцю” Сяргея Драздоўскага, па запрашэнні якога Марыя прыбыла ў Менск, яна была вызвалена з пастарунку.

Марыі Ясяноўскай дазволілі застацца ў краіне на час правядзення семінара, папярэдне узяўшы тлумачэнні з нагоды мэтаў візіту ў краіну. Раніцай 25 кастрычніка праваабаронца выехала ва Украіну. Прычыны забароны на ўезд у Беларусь ўдакладняюцца.

25 кастрычніка мінуў тэрмін прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці праваабаронцы Леаніда Судаленкі, у дачыненні да якога мытныя органы распачалі адміністрацыйны працэс аб непадпарадкаванні законным патрабаванням службовай асобы. Нагадаем, што 25 жніўня супрацоўнікі мытні знялі праваабаронцу з цягніка “Вільня-Менск” у мэтах правядзення асабістага дагляду. Пры гэтым, якія-небудзь падставы для правядзення такога дагляду імі прыведзены не былі. Пазней мытнікі патлумачылі свае дзеянні пошукамі ў праваабаронцы “носьбітаў інфармацыі з экстрэмісцкім зместам”. Варта адзначыць, што гэта не першы выпадак аказання ціску на Леаніда Судаленку. Беларуская і міжнародная праваабарончая супольнасць звязвае такую ​​ўвагу да асобы Судаленкі з боку розных дзяржаўных органаў выключна з яго актыўнай праваабарончай дзейнасцю.

Адвольныя затрыманні

Чацвёра футбольных заўзятараў з Брэста 10 кастрычніка былі затрыманыя і без падставаў абвінавачаныя ў дробным хуліганстве. 30 кастрычніка абвінавачванні супраць іх разгледзеў суд, які спыніў справу праз малазначнасць правапарушэння.

Пяць футбольных заўзятараў з нефармальнага беларускамоўнага клуба “Б-12” затрыманыя на адборачным матчы чэмпіянату Еўропы Беларусь-Македонія, які праходзіў вечарам 12 кастрычніка на “Барысаў-Арэне”. Пасля яны па надуманых абвінавачваннях асуджаныя ў адміністрацыйным парадку: Барысаўскі раённы суд прысудзіў футбольных фанатаў да штрафаў у 10 базавых велічынь кожнага.

Жорсткае абыходжанне, катаванні

Блогер Віктар Нікіценка, якія супрацоўнічае з многімі незалежнымі СМІ, 13 кастрычніка быў затрыманы ў Менску супрацоўнікамі сілавых структур і моцна збіты. Прычынай затрымання было тое, што ён папрасіў сяброў сфатаграфаваць яго на фоне Дома ўрада з самаробным плакатам “Лукашэнку пад трыбунал”. Заява Віктара Нікіценкі аб узбуджэнні крымінальнай справы разглядаецца Следчым камітэтам.

Вызваленыя палітвязні Яўген Васьковіч, Ігар Аліневіч, Юры Рубцоў і Мікалай Дзядок распавялі Праваабарончаму цэнтру “Вясна” пра ўмовы ўтрымання ў месцах пазбаўлення волі і жорсткім, зняважлівым абыходжанні са зняволенымі.

Смяротнае пакаранне

У рамках праваабарончага Тыдня супраць смяротнага пакарання ў Беларусі, а таксама ў Літве, Польшчы, Украіне і Казахстане з 5 па 10 кастрычніка прайшоў шэраг мерапрыемстваў.

9 кастрычніка ў Менску праваабаронцы правялі прэс-канферэнцыю, прымеркаваную да Сусветнага дня барацьбы супраць смяротнага пакарання. У мерапрыемстве ўзялі ўдзел каардынатар кампаніі “Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі” Андрэй Палуда, прадстаўнікі ПЦ “Вясна” Алесь Бяляцкі і Валянцін Стэфановіч, маці расстралянага ў 2012 годзе Уладзіслава Кавалёва Любоў Кавалёва і юрыст Беларускага Хельсінкскага камітэта Гары Паганяйла. Сярод ганаровых гасцей прысутнічалі прадстаўнікі амбасадаў Вялікабрытаніі, Чэхіі і Італіі.

Увечары 15 кастрычніка Камітэт ААН па правах чалавека (КПЧ) пацвердзіў рэгістрацыю звароту каардынатара кампаніі “Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі” Андрэя Палуды, які з’яўляецца даверанай асобай асуджанага да смяротнага пакарання Сяргея Іванова. У паведамленні Камітэта ААН гаворыцца, што зварот зарэгістраваны ў КПЧ пад нумарам 2655/2015 і Дзяржаве накіравана адпаведнае апавяшчэнне, а таксама, што Камітэт просіць Дзяржаву не выконваць прысуд да моманту прыняцця рашэння па звароце.