Эксперт: сістэма ізаляцыі непаўналетніх правапарушальнікаў патрабуе пільнай увагі

У рамках маніторынгу месцаў прымусовага ўтрымання грамадзянаў у Беларусі юрыст Павел Сапелка звяртае ўвагу на ўмовы ў спецыяльных вучэбна- і лячэбна-выхаваўчых установах і прыёмніках-размеркавальніках для непаўналетніх.

УВОДЗІНЫ

Маніторынг месцаў прымусовага ўтрымання будзе няпоўным, калі абмяжуецца даследаваннем толькі тых месцаў пазбаўлення волі, якія пералічаны ў якасці такіх у крымінальна-выканаўчым заканадаўстве.

У Беларусі паралельна традыцыйнай пенітэнцыярнай сістэме з яе турмамі, калоніямі і следчымі ізалятарамі існуе яе аналаг, адаптаваны для мэтаў утрымання непаўналетніх правапарушальнікаў. Там існуюць свае «калоніі» - спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя цi лячэбна-выхаваўчыя ўстановы, «следчыя ізалятары» - прыёмнікі-размеркавальнікі, «штрафныя ізалятары» - пакоі рэадаптацыі.

Ніжэй будуць разгледжаныя ўмовы змяшчэння непаўналетніх у спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы і прыёмнікі-размеркавальнікі для непаўналетніх.

ГІСТАРЫЧНЫ АСПЕКТ

Спецыяльныя школы ў СССР існавалі з 1964 года як вучэбна-выхаваўчыя ўстановы закрытага тыпу для выхавання і выпраўлення непаўналетніх ва ўзросце ад 11 да 14 гадоў, якія злосна і сістэматычна парушаюць правілы грамадскіх паводзінаў ці ўчынілі грамадска небяспечныя дзеянні да дасягнення ўзросту крымінальнай адказнасці. Накіраванне ў спецыяльныя школы ажыццяўлялася па рашэнні камісій па справах непаўналетніх і з'яўлялася найбольш сур'ёзнай мерай уздзеяння на падлеткаў, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання і строгім педагагічным рэжыме. Для частковай кампенсацыі выдаткаў на ўтрыманне выхаванцаў з бацькоў бралася адпаведная плата. Спецшколы знаходзіліся ў падпарадкаванні органаў асветы; вучэбна- выхаваўчая праца ў іх будавалася на паслядоўным злучэнні навучання з грамадска карыснай працай (з улікам узросту і фізічнага развіцця), агульнаадукацыйнае навучанне вялося па агульных навучальных праграмах. Выхаванцы маглі ўтрымлівацца ў спецшколах да дасягнення 14-15 гадоў. Калі да гэтага часу не магло быць прызнана выпраўленне выхаванца, яго пераводзілі ў спецыяльнае прафесійна-тэхнічнае вучылішча.

Спецыяльныя прафесійна-тэхнічныя вучылішчы былі створаны ў СССР таксама ў 1964 годзе і ўяўлялі з сябе вучэбна-выхаваўчыя ўстановы для выхавання і выпраўлення непаўналетніх (старэйшых за 14 гадоў), якія злосна і сістэматычна парушаюць правілы грамадскіх паводзінаў. У спецПТВ накіроўваліся таксама падлеткі, якія здзейснілі злачынствы, што не ўяўляюць вялікай грамадскай небяспекі, калі характар ​​зробленага і асоба вінаватага дазвалялі вызваліць яго ад крымінальнага пакарання і замяніць яго іншымі мерамі ўздзеяння. Рашэнне аб накіраванні ў спецПТВ прымалася камісіямі па справах непаўналетніх або судом. Паводле агульнага правіла выхаванцы маглі ўтрымлівацца ў спецПТВ не больш за 3 гады, у выпадку ўзорных паводзінаў і добрасумленнага стаўлення да працы і вучобы іх пераводзілі ў вучылішча агульнага тыпу або працаўладкоўвалі. Методыка вучэбна-выхаваўчай працы ў спецПТВ, сістэма заахвочванняў і спагнанняў улічвала асаблівасці кантынгенту выхаванцаў, неабходнасць іх выпраўлення. За час знаходжання ў спецПТВ выхаванцы атрымлівалі рабочую прафесію (спецыяльнасць), праходзілі вытворчую практыку і здавалі кваліфікацыйны экзамен па агульных праграмах прафесійна-тэхнічнай адукацыі; ім забяспечваўся таксама працяг агульнай адукацыі. На навучэнцаў спецПТВ цалкам распаўсюджваецца заканадаўства аб працы непаўналетніх. Нагляд за выкананнем законаў у дзейнасці вучэльняў быў ускладзены на органы пракуратуры[1].

ПАДСТАВЫ ЗМЯШЧЭННЯ У СПЕЦЫЯЛЬНЫЯ ЎСТАНОВЫ

У адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь ад 31 мая 2003 г. № 200-З «Аб асновах сістэмы прафілактыкі безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх», у спецыяльныя навучальна-выхаваўчыя ўстановы змяшчаюцца непаўналетнія, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да васемнаццаці гадоў. У спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы змяшчаюцца непаўналетнія, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да васемнаццаці гадоў, якія маюць асаблівасці псіхафізічнага развіцця, альбо якія пакутуюць на захворванні, пералік якіх зацвярджаецца Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, альбо якія стаяць у парадку, устаноўленым заканадаўствам, на наркалагічным уліку. У спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы не могуць быць змешчаны непаўналетнія, якія пакутуюць на захворванні, якія перашкаджаюць іх утрыманню, навучанню і выхаванню ў гэтых установах.

Непаўнагадовы мае патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, калi ў адносiнах да яго вынесены прысуд з прымяненнем прымусовых мераў выхаваўчага характару ў выглядзе змяшчэння яго ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову або прынята судом рашэнне аб змяшчэнні яго ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову.

Рашэнне аб змяшчэнні непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову можа быць прынята, калі:

1) у дачыненні да яго прынята рашэнне аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы або аб спыненні вытворчасці па крымінальнай справе праз недасягненне ўзросту, з якога настае крымiнальная адказнасць, альбо калі з прычыны адставання ў псіхічным развіцці, не звязанага з псіхічным разладам (захворваннем), у час здзяйснення грамадска небяспечнай дзеі ён быў не здольны ўсведамляць фактычны характар ​​цi грамадскую небяспеку свайго дзеяння;

2) цягам года ён тройчы прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці за наўмыснае прычыненне цялеснага пашкоджання, або дробны крадзеж, або наўмыснае знішчэнне або пашкоджанне маёмасці, або дробнае хуліганства, або распіццё алкагольных, слабаалкагольных напояў ці піва ў грамадскім месцы альбо з'яўленне ў грамадскім месцы або на працы ў стане ап'янення, або занятак прастытуцыяй, або заведама ілжывае паведамленне, або кіраванне транспартным сродкам у стане ап'янення, або кіраванне транспартным сродкам без права кіравання гэтым сродкам і пасля правядзення індывідуальнай прафілактычнай працы зноў прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці за ўчыненне аднаго з названых у гэтым абзацы адміністрацыйных правапарушэнняў і ў яго сфармавалася нежаданне весці правапаслухмяны лад жыцця;

3) цягам года ён тройчы здзейсніў дзеі, якія ўтрымліваюць прыкметы адміністрацыйных правапарушэнняў, названых у папярэднім абзацы, але не дасягнуў да часу здзяйснення такіх дзеянняў ўзросту, з якога настае адміністрацыйная адказнасць, і пасля правядзення індывідуальнай прафілактычнай працы зноў здзейсніў адно з названых у папярэднім абзацы дзеяў і ў яго сфармавалася нежаданне весці правапаслухмяны лад жыцця.

Падставай для прыёму непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову, спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову з'яўляюцца прысуд суда з прымяненнем прымусовых мераў выхаваўчага характару ў выглядзе змяшчэння непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову альбо рашэнне суда аб змяшчэнні непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльнае лячэбна-выхаваўчую ўстанову.

Знаходжанне ў спецыяльнай навучальна-выхаваўчай установе або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установе непаўналетняга, змешчанага ў такую ўстанову паводле прысуду суда, можа быць спынена судом датэрмінова ў адпаведнасці з нормай Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, а непаўналетняга, змешчанага ў такую ўстанову паводле рашэннясуда, можа быць спынена судом датэрмінова, калі ён засвоіў змест праграмы выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання.

Знаходжанне непаўналетняга ў спецыяльнай навучальна-выхаваўчай установе або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установе ў выпадку, калі ён не засвоіў змест праграмы выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, можа быць падоўжанае судом у межах двухгадовага тэрміну (у сумарным вылічэнні).

Непаўнагадовы, устаноўлены судом тэрмін знаходжання якога ў спецыяльнай навучальна-выхаваўчай установе або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установе скончыўся, падлягае выпуску з гэтай установы.

Непаўнагадовы, устаноўлены судом тэрмін знаходжання якога ў спецыяльнай навучальна-выхаваўчай установе або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установе скончыўся, па ўласным жаданні і са згоды бацькоў, апекуноў або папячыцеляў на падставе рашэння кiраўнiка спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установы можа застацца ў гэтай установе для завяршэння навучання на тэрмін да шасці месяцаў незалежна ад яго ўзросту з правам пакінуць такую ўстанову ў любы час на падставе яго заявы і са згоды бацькоў, апекуноў або папячыцеляў. Такі непаўналетні не засвойвае змест праграмы выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, і да яго не прымяняюцца меры педагагічнага ўздзеяння.

Такім чынам, у спецыяльную ўстанову можа патрапіць непаўнагадовае дзіця з 11 гадоў. Падставай змяшчэння ў спецыяльную ўстанову з'яўляецца здзяйсненне непаўналетнім злачынства або некалькіх правапарушэнняў. Ён можа быць накіраваны ў спецыяльную ўстанову і тады, калі здзейсніў грамадска небяспечныя дзеянні, не дасягнуўшы ўзросту прыцягнення да адказнасці або не ўсведамляючы іх фактычны характар​​.

ПАРАДАК ЗМЯШЧЭННЯ У СПЕЦЫЯЛЬНЫЯ ЎСТАНОВЫ

У адпаведнасці з артыкулам 117 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (Асуджэнне непаўналетняга з прымяненнем прымусовых мераў выхаваўчага характару), калі ў працэсе судовага разгляду будзе ўстаноўлена, што выпраўленне непаўналетняга, які здзейсніў злачынства, якое не ўяўляе вялікай грамадскай небяспекі, або ўпершыню здзейсніў менш цяжкае злачынства, магчыма без прымянення крымінальнага пакарання, суд можа пастанавіць абвінаваўчы прысуд і прымяніць да такой асобы замест пакарання прымусовыя меры выхаваўчага характару. Прымусовыя меры выхаваўчага характару таксама могуць быць ужытыя да непаўнагадовага ў выпадку немагчымасці спагнання штрафу пры адсутнасці прыкметаў ухілення ад яго выплаты.

Суд можа прымяніць у якасці прымусовых мераў выхаваўчага характару змяшчэнне непаўналетняга на тэрмін да двух гадоў, але не даўжэй чым да дасягнення ім васемнаццацiгадовага ўзросту ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову. Знаходжанне асуджанага ў спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай або лячэбна-выхаваўчай установе можа быць спынена датэрмінова судом, калі непаўнагадовы выправіўся і няма неабходнасці ў далейшым прымяненні названай прымусовай меры выхаваўчага характару, а роўна ў выпадках узнікнення абставінаў, якія перашкаджаюць знаходжанню асуджанага ў гэтых установах.

У гэтым выпадку змяшчэнне ў спецыяльную ўстанову з'яўляецца альтэрнатывай крымінальнаму пакаранню, што з'яўляецца агульнапрынятай практыкай і не парушае правоў непаўналетніх правапарушальнікаў. У гэтым выпадку крымінальнае судаводства праходзіць з захаваннем, па меншай меры, фармальных гарантый справядлівага правасуддзя: судом у складзе трох чалавек з удзелам двух народных засядальнікаў), з абавязковым удзелам абаронцы - прафесійнага адваката, прадстаўніка органа апекі і папячыцельства.

Кантроль за прымяненнем мераў выхаваўчага характару паводле прысуду суда ажыццяўляецца на падставе Крымінальна-выканаўчага кодэкса.

Кантроль за выкананнем непаўналетнімі асуджанымі, установамі і асобнымі асобамі патрабаванняў, абумоўленых прымяненнем прымусовых мераў выхаваўчага характару ў дачыненні да непаўналетніх асуджаных, а роўна прафілактычнае назіранне за імі ажыццяўляюцца інспекцыямі па справах непаўналетніх (структурнае падраздзяленне МУС) па месцы іх жыхарства або па месцы знаходжання спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы, спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установы.

Інспекцыі па справах непаўналетніх вядуць ўлік непаўналетніх, асуджаных з прымяненнем прымусовых мераў выхаваўчага характару, тлумачаць ім парадак і ўмовы выканання і адбывання названых мераў, кантралююць выкананне ўскладзеных на іх абавязкаў, у тым ліку звязаных з выкананнем адпаведных прымусовых мераў выхаваўчага характару, прымяняюць меры заахвочвання і спагнання.

На працягу дзесяці дзён пасля ўступлення прысуду ў сілу непаўнагадовы асуджаны запрашаецца ў інспекцыю па справах непаўналетніх для пастаноўкі на ўлік з нагоды выканання прызначанай судом прымусовай меры выхаваўчага характару.

Пры змяшчэнні непаўналетняга асуджанага ў спецыяльную навучальна-выхаваўчую ўстанову, спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову ён накіроўваецца ў указаную ўстанову за кошт дзяржавы і ў суправаджэнні работніка інспекцыі па справах непаўналетніх.

Тэрмін знаходжання непаўналетняга асуджанага ў спецыяльнай навучальна-выхаваўчай установе, спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установе вылічаецца месяцамі з дня паступлення асуджанага ва ўказаную ўстанову.

Спыненне прымянення прымусовых мераў выхаваўчага характару ў сувязі з дасягненнем асуджаным паўналетняга ўзросту не цягне пагашэння судзімасці, калі не скончыліся тэрміны яе пагашэння, устаноўленыя артыкулам 121 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь.

За добрыя паводзіны і стаўленне да вучобы непаўналетняму асуджанаму можа быць аб'яўлена падзяка.

За парушэнне грамадскага парадку, вучэбнай і працоўнай дысцыпліны, за сыход з спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы або спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установы без дазволу кіраўнікоў названых устаноў непаўналетняму асуджанаму можа быць вынесена афіцыйнае папярэджанне, а пры паўторным пасля афіцыйнага папярэджання здзяйсненні названых парушэнняў - абвешчана вымова ў пісьмовай форме.

Прымусовыя меры выхаваўчага характару (у розных формах, прадугледжаных арт.117 КК) у 2001 годзе ўжытыя ў дачыненні да 5,2 % асуджаных. У 2002 годзе гэтыя меры ўжываліся да 4,8 % асуджаных падлеткаў, 2003 -7,1 %, 2004 - 10,8 %, 2005 - 14,6 %, 2006 - 17,3%, у 2007 годзе - 19% падлеткаў[2].

У астатніх выпадках змяшчэнне непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову або спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову праводзiцца на падставе рашэнне суда, вынесенага па правілах грамадзянскага судаводства. Правамернасць такой меры будзе разгледжана ніжэй, пасля аналізу палажэнняў закона, якія рэгламентуюць парадак накіравання і ўмовы ўтрымання ў спецыяльных установах.

У адпаведнасці з Грамадзянскім працэсуальным кодэксам Рэспублікі Беларусь, заява аб змяшчэнні непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову падаецца камісіяй па справах непаўналетніх у суд па месцы жыхарства непаўналетняга, заява аб пераводзе непаўналетняга ў іншую спецыяльную навучальна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову, аб спыненні знаходжання непаўналетняга ва ўказаных установах да заканчэння ўстаноўленага судом тэрміну знаходжання, а таксама аб працягу гэтага тэрміну - у суд па месцы знаходжання дадзеных устаноў.

Заява аб змяшчэнні непаўналетняга ў прыёмнік-размеркавальнік для непаўналетніх падаецца начальнікам органа ўнутраных спраў або яго намеснікам у суд па месцы затрымання непаўналетняга або па месцы знаходжання прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх, заява аб падаўжэнні тэрміну знаходжання непаўналетняга ў прыёмніку-размеркавальніку для непаўналетніх або аб вызваленні непаўналетняга з прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх - у суд па месцы знаходжання прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх. Такія заявы разглядаюцца судом на працягу пятнаццаці дзён з дня іх паступлення ў суд.
Да заявы прыкладаюцца матэрыялы, якія прадугледжаны заканадаўствам і пацвярджаюць неабходнасць змяшчэння непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову або ў прыёмнік-размеркавальнік для непаўналетніх. Такія заявы разглядаюцца судом на працягу трох дзён з дня іх паступлення ў суд.

Суд пры разглядзе заявы аб змяшчэнні непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову абавязаны запатрабаваць крымінальную справу ў дачыненні да гэтага непаўналетняга, вытворчасць па якой спынена, або матэрыял аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы.

Удзел непаўналетняга, у дачыненні да якога ўзбуджаная справа адмысловай вытворчасці, яго законных прадстаўнікоў, прадстаўнікоў камісіі па справах непаўналетніх, органаў унутраных спраў, па чыёй ініцыятыве распачата справа, а таксама пракурора і прадстаўнікоў органа апекі і папячыцельства ў судовым пасяджэнні з'яўляецца абавязковым.

Непаўналетнія, якія дасягнулі ўзросту шаснаццаці гадоў, а таксама законныя прадстаўнікі непаўналетніх, якія ўхіляюцца ад яўкі ў суд, могуць быць паводле вызначэння суда падвергнутыя прываду.

У адпаведнасці з ГПК, непаўналетнія, якія дасягнулі чатырнаццаці гадоў, маюць права асабіста звярнуцца ў суд з заявай аб абароне сваіх правоў і законных інтарэсаў і карыстацца ў любы момант дапамогай адвакатаў і іншых сваіх прадстаўнікоў у судзе без згоды бацькоў, усынавiцеляў, апекуноў. Пытанне аб прыцягненні да ўдзелу ў такіх справах бацькоў, усынавiцеляў або папячыцеляў непаўналетнiх для аказання ім дапамогі вырашаецца судом.

Правы і законныя інтарэсы непаўналетніх, якія не дасягнулі чатырнаццаці гадоў, а таксама грамадзянаў, прызнаных недзеяздольнымі, абараняюцца ў судзе іх законнымі прадстаўнікамі - бацькамi, усынавiцелямi або апекунамі.

Удзел прафесійнага адваката магчымы на агульных падставах, прадугледжаных у грамадзянскай вытворчасці, і не з'яўляецца абавязковым. У адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь "Аб адвакатуры і адвакацкай дзейнасці ў Рэспубліцы Беларусь", юрыдычная дапамога непаўналетнім - у іх інтарэсах, іх бацькам (апекунам, папячыцелям) - у інтарэсах дзяцей аказваецца за кошт сродкаў калегій адвакатаў. Аднак для ўдзелу адваката ў працэсе неабходная ініцыятыва суда або удзельнікаў працэсу, што на практыцы прыводзіць да таго, што справы дадзенай катэгорыі разглядаюцца, як правіла, без удзелу адваката.

Разгледзеўшы заяву па сутнасці, суд выносіць матываванае рашэнне, а ў выпадках, прадугледжаных законам, - вызначэнне, якім задавальняе заяву або адмаўляе ў яе задавальненні.

Рашэнне суда аб задавальненні заявы, якое ўступіла ў законную сілу, з'яўляецца падставай для змяшчэння непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову на тэрмін, устаноўлены судом, альбо для пераводу непаўналетняга ў іншую спецыяльную навучальна-выхаваўчую або лячэбна-выхаваўчую ўстанову, або для спынення знаходжання непаўналетняга ва ўказаных установах да заканчэння ўстаноўленага судом тэрміну знаходжання, а таксама для падаўжэння гэтага тэрміну.

Вызначэнне суда аб змяшчэнні непаўналетняга ў прыёмнік-размеркавальнік для непаўналетніх, аб працягу тэрміну знаходжання непаўналетняга ў прыёмніку-размеркавальніку для непаўналетніх або аб вызваленні непаўналетняга з прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх падлягае неадкладнаму выкананню.

ПРАВАВОЕ СТАНОВІШЧА ВЫХАВАНЦАЎ СПЕЦЫЯЛЬНЫХ УСТАНОЎ

Законам Рэспублікі Беларусь ад 31 мая 2003 г. № 200-З «Аб асновах сістэмы прафілактыкі безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх» вызначаны правы непаўналетніх, якія змяшчаюцца ва ўстановы, якія ажыццяўляюць прафілактыку безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх.

Непаўналетнія, якія змяшчаюцца ва ўстановы, што ажыццяўляюць прафілактыку безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх, маюць права на:

паведамленне бацькам, апекунам або папячыцелям непаўналетнiх аб іх змяшчэнні ва ўстановы, якiя ажыццяўляюць прафiлактыку безнагляднасцi i правапарушэнняў непаўналетнiх;

абскарджанне рашэнняў органаў і ўстаноў, якія ажыццяўляюць прафілактыку безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх, у вышэйстаячыя органы, пракуратуру або ў суд;

гуманнае, якое не прыніжае чалавечай годнасці, абыходжанне;

падтрыманне сувязі з сям'ёй шляхам тэлефонных размоваў і спатканняў без абмежавання іх колькасці;

атрыманне пасылак, бандэроляў, перадач, атрыманне і адпраўленне лістоў і тэлеграм без абмежавання іх колькасці;

забеспячэнне бясплатным харчаваннем, адзеннем, абуткам і іншымі прадметамі першай неабходнасці паводле нормаў, зацверджаных Урадам Рэспублікі Беларусь.

Кіраўнікі спецыяльных вучэбна-выхаваўчых устаноў, спецыяльных лячэбна-выхаваўчых устаноў у адпаведнасці з заканадаўствам:

арганізуюць адукацыйны і выхаваўчы працэсы, ствараюць і рэалізуюць спецыяльныя ўмовы выхавання;

інфармуюць органы ўнутраных спраў па месцы знаходжання гэтых устаноў i па месцы жыхарства выхаванцаў пра выпадкі іх сыходу са спецыяльных навучальна-выхаваўчых устаноў або спецыяльных лячэбна-выхаваўчых устаноў без дазволу кіраўнікоў названых устаноў і сумесна з органамі ўнутраных спраў прымаюць меры па іх выяўленні і вяртанні ў гэтыя установы;

накіроўваюць у камісіі па справах непаўналетніх і ў органы ўнутраных спраў па месцы жыхарства выхаванцаў паведамленні аб спыненні знаходжання выхаванцаў у гэтых установах не пазней чым за адзін месяц да іх выпуску, а таксама характарыстыкі такіх выхаванцаў і свае рэкамендацыі аб неабходнасці правядзення з імі індывідуальнай прафілактычнай працы і аказання ім садзейнічання ў працоўным і бытавым уладкаваннi;

арганізуюць правядзенне асабістага дагляду выхаванцаў, дагляду іх рэчаў, лістоў, якія атрымліваюцца і адпраўляюцца імі, пасылак ці іншых паштовых паведамленняў, агляду тэрыторыі гэтых устаноў, жылых і іншых памяшканняў і iх маёмасці, выяўлення і канфіскацыі прадметаў у адпаведнасці з заканадаўствам;

падаюць заявы ў суд аб пераводзе выхаванцаў з спецыяльных вучэбна-выхаваўчых устаноў у спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы, аб датэрміновым спыненні знаходжання выхаванцаў у гэтых установах да заканчэння ўстаноўленага судом тэрміну знаходжання ў іх, аб падаўжэнні гэтага тэрміну;

ужываюць да выхаванцаў меры педагагічнага ўздзеяння;

ажыццяўляюць iншыя паўнамоцтвы па прафiлактыцы безнагляднасцi i правапарушэнняў непаўналетнiх, прадугледжаныя заканадаўствам.

Да мераў педагагічнага ўздзеяння акрамя мераў, прадугледжаных заканадаўствам аб адукацыі (заўвага і вымова), адносяцца:

забарона выхаду за межы спецыяльнага вучэбна-выхаваўчай установы, спецыяльнага лячэбна-выхаваўчай установы;

змяшчэнне ў пакой рэадаптацыі.  

Забарона выхаду за межы спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы, спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установы прадугледжвае ўстанаўленне забароны на выхад выхаванца за межы спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы, спецыяльнай лячэбна- выхаваўчай установы ў складзе арганізаванай групы для наведвання культурных або спартыўных мерапрыемстваў.

Змяшчэнне ў пакой рэадаптацыі мяркуе змяшчэнне выхаванца ў асобнае жылое памяшканне для ізаляцыі яго ад астатніх выхаванцаў у мэтах забеспячэння яго асабістай бяспекі альбо бяспекі навакольных.

Выхаванец змяшчаецца ў пакой рэадаптацыі на тэрмін не больш за двое сутак. У пакоі рэадаптацыі ствараюцца ўмовы, якія забяспечваюць магчымасць пастаяннага назірання за ім. Памеры пакоя рэадаптацыі, асветленасць, тэмпература паветра павінны адпавядаць устаноўленым заканадаўствам патрабаванням да жылых памяшканняў. Харчаванне выхаванца, змешчанага ў пакой рэадаптацыі, ажыццяўляецца па агульных нормах у адпаведнасці з распарадкам дня.

У адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адукацыі, рашэнне аб ўжыванні меры дысцыплінарнага спагнання да навучэнца можа быць абскарджана навучэнцам, законным прадстаўніком непаўналетняга навучэнца ў вышэйшую арганiзацыю або суд на працягу аднаго месяца.

Умовы змяшчэння непаўналетніх у спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы і ўмовы знаходжання ў іх вызначаюцца палажэннем аб адпаведным відзе спецыяльнай вучэбна-выхаваўчай установы, спецыяльнай лячэбна-выхаваўчай установы.

Дзяржаўныя органы ў межах сваёй кампетэнцыi ажыццяўляюць кантроль за дзейнасцю падведамных органаў, устаноў і іншых арганізацый, якія ажыццяўляюць прафілактыку безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх, у парадку, устаноўленым заканадаўствам.

Нагляд за дакладным i аднолькавым для ўсіх выкананнем заканадаўства аб прафілактыцы безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх службовымі асобамі і грамадзянамі ажыццяўляюць Генеральны пракурор Рэспублiкi Беларусь i падначаленыя яму пракуроры ў межах іх кампетэнцыі.

ПРЫЁМНІКІ-РАЗМЕРКАВАЛЬНІКІ ДЛЯ НЕПАЎНАЛЕТНІХ

Спецыяльнымі падраздзяленнямі органаў унутраных спраў, якiя ажыццяўляюць меры па прафiлактыцы безнагляднасцi i правапарушэнняў непаўналетнiх, з'яўляюцца:

інспекцыі па справах непаўналетніх;

прыёмнікі-размеркавальнікі для непаўналетніх.

Прыёмнікі-размеркавальнікі для непаўналетніх у межах сваёй кампетэнцыі:

забяспечваюць кругласутачны прыём і часовае ўтрыманне непаўналетніх у мэтах аховы iх жыцця, здароўя і папярэджання паўторных правапарушэнняў;

праводзяць індывідуальную прафілактычную працу з дастаўленымi непаўналетнімі, выяўляюць прычыны і ўмовы, якія спрыяюць безнагляднасці, беспрытульнасцi, учыненню непаўналетнiмi правапарушэнняў, і інфармуюць пра гэта зацікаўленыя органы, установы i iншыя арганiзацыi;

дастаўляюць непаўналетнiх у спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы, а таксама ажыццяўляюць iншыя меры па ўладкаванні непаўналетнiх, якiя ўтрымлiваюцца ва ўказаных установах.

У прыёмнікі-размеркавальнікі  для непаўналетніх могуць быць змешчаны непаўналетнія:

што накіроўваюцца паводле прысуду суда або рашэння суда ў спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы;

якія чакаюць разгляду судом пытання аб змяшчэннi iх у спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы - на падставе пастановы суда ў выпадках неабходнасці забеспячэння абароны іх жыцця або здароўя; неабходнасці папярэджання паўторных грамадска небяспечных дзеянняў; адсутнасцi ў iх месца жыхарства; ухілення непаўналетніх ад яўкі ў суд або ад медыцынскага агляду. Пад ухіленнем непаўналетніх ад яўкі ў суд або ад медыцынскага агляду маюцца на ўвазе выпадкі, калі яны па непаважлівых прычынах два ці больш разоў не з’явіліся ў суд або дзяржаўныя арганізацыі аховы здароўя, якія ажыццяўляюць медыцынскі агляд, або знiклi з месца жыхарства;

самавольна пакiнулi спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы, безнаглядныя цi беспрытульныя - да ўстанаўлення іх асобы і перадачы спецыяльным вучэбна-выхаваўчым установам, спецыяльным лячэбна-выхаваўчым установам або бацькам, апекунам цi папячыцелям;

у дачыненні да якіх прынята рашэнне аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы або аб спыненні вытворчасці па крымінальнай справе праз недасягнення ўзросту, з якога настае крымiнальная адказнасць, альбо якія з прычыны адставання ў псіхічным развіцці, не звязанага з псіхічным разладам (захворваннем), падчас здзяйснення грамадска небяспечнай дзеі былі не здольныя ўсведамляць фактычны характар ​​цi грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў, - у выпадках, калі неабходна забяспечыць абарону жыцця або здароўя непаўналетніх або папярэдзіць здзяйсненне імі грамадска небяспечных дзеянняў, а таксама ў выпадках, калі іх асоба не ўстаноўленая або яны не маюць месца жыхарства, або не пражываюць пастаянна на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь;

якія здзейснілі дзеянні, прадугледжаныя Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях, - у выпадках, калі іх асоба не ўстаноўленая або яны не маюць месца жыхарства або не пражываюць пастаянна на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь.

Падставамі для змяшчэння непаўналетніх у прыёмнікі-размеркавальнікі  для непаўналетніх з'яўляюцца прысуд, рашэнне, вызначэнне суда.

У выключных выпадках непаўналетнія могуць быць змешчаны ў прыёмнiкi-размеркавальнікі для непаўналетніх на падставе пастановы начальнiка органа ўнутраных спраў або яго намесніка. У гэтым выпадку матэрыялы на непаўналетніх на працягу трох сутак пасля iх змяшчэння ў прыёмнiкi- размеркавальнікі для непаўналетніх прадстаўляюцца ў суд для вырашэння пытання аб іх далейшым утрыманні або вызваленні.

Аб змяшчэнні ў прыёмнiкi-размеркавальнікі для непаўналетніх асобаў ва ўстаноўленых выпадках не пазней за 24 гадзіны паведамляецца пракурору і камісіі па справах непаўналетніх па месцы размяшчэння прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх.

Непаўналетнія, якія чакаюць разгляду судом пытання аб змяшчэннi iх у спецыяльныя ўстановы, могуць знаходзіцца ў прыёмніку-размеркавальніку для непаўналетніх на працягу часу, мінімальна неабходнага для іх уладкавання, але не больш за 30 дзён, у выпадках, калі іх асоба не ўстаноўленая або яны не маюць месца жыхарства або не пражываюць пастаянна на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, - не больш за 60 дзён. У выключных выпадках гэты час можа быць падоўжаны на падставе пастановы суда на тэрмін да 15 дзён.

У час знаходжання непаўналетняга ў прыёмніку-размеркавальніку для непаўналетніх не залічваюцца:

перыяд каранціну ў прыёмніку-размеркавальніку для непаўналетніх, абвешчанага органам кіравання аховай здароўя або дзяржаўнай арганізацыяй аховы здароўя;

час хваробы непаўналетняга, якая пацверджана дакументам дзяржаўнай арганізацыі аховы
здароўя і перашкаджае яго вяртанню ў сям'ю або накіраванню ў адпаведную ўстанову;

час разгляду скаргі або пратэсту пракурора на прысуд або рашэнне суда аб змяшчэнні непаўналетняга ў спецыяльную вучэбна-выхаваўчую ўстанову, спецыяльную лячэбна-выхаваўчую ўстанову.

РАЗНАВІДНАСЦІ СПЕЦЫЯЛЬНЫХ ВЫХАВАЎЧЫХ УСТАНОВАЎ

У адпаведнасці з Кодэксам аб адукацыі, Палажэнне аб адпаведным тыпе і (або) відзе ўстановы адукацыi зацвярджаецца Урадам Рэспублікі Беларусь або ўпаўнаважаным iм дзяржаўным органам. Спецыяльныя вучэбна -выхаваўчыя ўстановы i спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы могуць быць толькі дзяржаўнымі.

Спецыяльныя вучэбна-выхаваўчыя ўстановы могуць быць наступных відаў: спецыяльныя школы закрытага тыпу і спецыяльныя прафесійна-тэхнічныя вучылішчы закрытага тыпу.

Кодэксам вызначана, што спецыяльная школа закрытага тыпу - спецыяльная навучальна-выхаваўчая ўстанова закрытага тыпу, якая рэалізуе праграму выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі і ствараецца для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да пятнаццаці гадоў.

Спецыяльнае прафесійна-тэхнічнае вучылішча закрытага тыпу - спецыяльная навучальна-выхаваўчая ўстанова, якая рэалізуе праграму выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага), адукацыйную праграму прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага) і агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, адукацыйную праграму прафесійнай падрыхтоўкі рабочых (служачых) і ствараецца для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да васемнаццаці гадоў. Для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да чатырнаццаці гадоў у спецыяльным прафесійна-тэхнічным вучылішчы закрытага тыпу ствараюцца аддзяленні.

Спецыяльная лячэбна-выхаваўчая ўстанова - установа адукацыі, якая рэалізуе праграму выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага), адукацыйную праграму прафесійна- тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага) і агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асобаў з інтэлектуальнай недастатковасцю, адукацыйную праграму дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, адукацыйную праграму прафесійнай падрыхтоўкі рабочых (служачых), ствараецца з захаваннем прынцыпу паасобнага ўтрымання, навучання і выхавання асобаў рознага полу і ажыццяўляе лячэнне выхаванцаў з асаблівасцямі псіха-фізічнага развіцця, а таксама якія пакутуюць на захворванні, пералік якіх зацвярджаецца Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, выхаванцаў, якія знаходзяцца ў парадку, устаноўленым заканадаўствам, на наркалагічным уліку.

У адпаведнасці з Кодэксам, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя ўстановы могуць быць наступных відаў: спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя школы закрытага тыпу, спецыяльныя лячэбна-выхаваўчыя прафесійна-тэхнічныя вучылішчы закрытага тыпу.

Спецыяльная лячэбна-выхаваўчая школа закрытага тыпу - спецыяльная лячэбна-выхаваўчая ўстанова закрытага тыпу, якая рэалізуе праграму выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асобаў з інтэлектуальнай недастатковасцю, адукацыйную праграму дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, ажыццяўляе лячэнне выхаванцаў з асаблівасцямі псіха-фізічнага развіцця, а таксама якія пакутуюць на захворванні, пералік якіх зацвярджаецца Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, выхаванцаў, якія знаходзяцца ў парадку, устаноўленым заканадаўствам, на наркалагічным уліку, і ствараецца для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да пятнаццаці гадоў.

Спецыяльнае лячэбна-выхаваўчае прафесійна-тэхнічнае вучылішча закрытага тыпу - спецыяльная лячэбна-выхаваўчая ўстанова, якая рэалізуе праграму выхавання дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага), адукацыйную праграму прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якая забяспечвае атрыманне кваліфікацыі рабочага (служачага) і агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асобаў з інтэлектуальнай недастатковасцю, адукацыйную праграму дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, адукацыйную праграму прафесійнай падрыхтоўкі рабочых (служачых), ажыццяўляе лячэнне выхаванцаў з асаблівасцямі псіха-фізічнага развіцця, а таксама якія пакутуюць на захворванні, пералік якіх зацвярджаецца Міністэрствам аховы здароўя Рэспублікі Беларусь, выхаванцаў, якія знаходзяцца ў парадку, устаноўленым заканадаўствам, на наркалагічным уліку, і ствараецца для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да васемнаццаці гадоў. Для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, ва ўзросце ад адзінаццаці да чатырнаццаці гадоў у спецыяльным лячэбна-выхаваўчым прафесійна-тэхнічным вучылішчы закрытага тыпу ствараюцца аддзяленні.

ПРАВАВЫ АСПЕКТ І ПАРАЎНАЛЬНЫ АНАЛІЗ

Аналіз умоў змяшчэння ў спецыяльныя вучэбна- і лячэбна-выхаваўчыя ўстановы, умоў знаходжання ў іх, дазваляе лічыць змяшчэнне ў іх формай адказнасці і формай пазбаўлення волі, паколькі адначасова яно характарызуецца наступнымі ўмовамі:

- непаўналетнія не могуць самастойна без дазволу пакідаць тэрыторыю ўстановы;

- непаўналетнія падлягаюць асабістаму дагляду;

- рэчы непаўналетніх выхаванцаў, лісты, якія яны атрымліваюць і адпраўляюць, пасылкі ці іншыя паштовыя паведамленні падлягаюць дагляду;

- тэрыторыі устаноў, жылых і іншых памяшканняў змешчаная ў іх маёмасць падлягаюць агляду з мэтай выяўлення і выняцця забароненых прадметаў;

- у выпадку парушэння вызначаных правілаў тэрмін знаходжання ва ўстанове можа быць падоўжаны;

- да выхаванцаў могуць быць ужытыя меры ўздзеяння, у тым ліку, аддзяленне ад асноўнай масы выхаванцаў.

Таму змяшчэнне ў такія ўстановы павінны суправаджацца выкананнем ўсіх умоў, якія гарантуюць справядлівы суд. Улічваючы спецыфічнасць працэсу ў дачыненні да непаўналетніх, варта надзяліць іх у грамадзянскім працэсе пры вырашэнні пытання аб змяшчэнні ў выхаваўчую ўстанову, па меншай меры, не меншымі правамі, чым у крымінальным працэсе, а менавіта: прадугледзець калегіяльны разгляд адпаведных спраў, абавязковы ўдзел прафесійнага адваката ў якасці прадстаўніка непаўналетняга, вызваленне ад судовых выдаткаў пры абскарджанні судовага рашэння; неабходна знізіць узрост грамадзянскай працэсуальнай дзеяздольнасцi да 11 гадоў.

Мінімальныя стандартныя правілы Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, якія тычацца адпраўлення правасуддзя ў дачыненні да непаўналетніх (Пекінскія правілы)[3] прадугледжваюць, што рашэнні аб абмежаванні асабістай свабоды непаўналетняга павінны прымацца толькі пасля ўважлівага разгляду пытання і абмежаванне павінна быць па магчымасці зведзена да мінімуму; непаўналетняга правапарушальніка не варта пазбаўляць асабістай свабоды, калі толькі ён не прызнаны вінаватым у здзяйсненні сур'ёзнай дзеі з ужываннем гвалту супраць іншай асобы або ў неаднаразовым ажыццяўленні іншых сур'ёзных правапарушэнняў, а таксама ў адсутнасць іншай адпаведнай меры ўздзеяння;

Пры разглядзе справы непаўналетняга пытанне аб яго ці яе дабрабыце павінна служыць вызначальным фактарам.

Ні адзін непаўнагадовы не можа быць забраны з-пад нагляду бацькоў, часткова або цалкам, калі гэта не апраўдана абставінамі яе ці яго справы (разлучэнне дзяцей і бацькоў з'яўляецца крайняй мерай; да яе можна звяртацца толькі ў тых выпадках, калі факты справы апраўдваюць гэты сур'ёзны крок (напрыклад, жорсткае абыходжанне з дзецьмі)).

Замацаваная законам у Беларусі квазікрымінальная адказнасць непаўналетніх унікальная ў параўнанні з заканадаўчым рэгуляваннем гэтага пытання ў Расіі і Украіне.

У адпаведнасці з Федэральным законам ад 24 чэрвеня 1999 г N 120-ФЗ "Аб асновах сістэмы прафілактыкі безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх" (са зменамі і дапаўненнямі), у спецыяльныя навучальна-выхаваўчыя ўстановы закрытага тыпу ў адпаведнасці з заканадаўствам аб адукацыі могуць быць змешчаны непаўналетнія ва ўзросце ад адзінаццаці да васемнаццаці гадоў, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання, навучання і якія патрабуюць спецыяльнага педагагічнага падыходу ў выпадках, калі яны:

1) не падлягаюць крымінальнай адказнасці ў сувязі з тым, што да моманту здзяйснення грамадска небяспечнай дзеі не дасягнулi ўзросту, з якога настае крымiнальная адказнасць;

2) дасягнулі ўзросту, прадугледжанага часткамі 1 або 2 артыкула 20 Крымінальнага кодэкса Расійскай Федэрацыі, і не падлягаюць крымінальнай адказнасці ў сувязі з тым, што з прычыны адставання ў псіхічным развіцці, не звязанага з псіхічным разладам, падчас здзяйснення грамадска небяспечнай дзеі не маглі ў поўнай меры ўсведамляць фактычны характар ​​і грамадскую небяспеку сваіх дзеянняў (бяздзейнасці) альбо кіраваць імі;

3) асуджаныя за ўчыненне злачынства сярэдняй цяжкасці або цяжкага злачынства і вызваленыя судом ад пакарання ў парадку, прадугледжаным часткай 2 артыкула 92 Крымінальнага кодэкса Расійскай Федэрацыі.

Падставамі для ўтрымання непаўналетніх у спецыяльных вучэбна-выхаваўчых установах закрытага тыпу з'яўляюцца прысуд або пастанова суддзі.

У адпаведнасці з Законам Украіны ад 24 студзеня 1995 г. № 20/95-ВР "Аб органах і службах па справах дзяцей і спецыяльных установах для дзяцей", агульнаадукацыйныя школы і прафесійныя вучылішчы сацыяльнай рэабілітацыі з'яўляюцца спецыяльнымі вучэбна-выхаваўчымі ўстановамі для дзяцей, якія маюць патрэбу ў асаблівых умовах выхавання і падпарадкоўваюцца цэнтральнаму органу выканаўчай улады, які забяспечвае фарміраванне дзяржаўнай палітыкі ў сферы адукацыі і навукі. У гэтыя ўстановы могуць накіроўвацца асобы, якія здзейснілі крымінальнае правапарушэнне ва ўзросце да 18 гадоў або правапарушэнне да дасягнення ўзросту, з якога настае крымiнальная адказнасць.

Такім чынам, падставай для змяшчэння непаўналетніх ў спецыяльныя ўстановы ў гэтых краінах з'яўляецца толькі здзяйсненне імі злачынства альбо грамадска небяспечнай дзеі, якая не лічыцца злачынствам толькі ў сілу недасягнення асобай, якая яе ўчыніла, узросту прыцягнення да крымінальнай адказнасці.

ВЫСНОВЫ

Існуючая ў Беларусі сістэма ізаляцыі непаўналетніх правапарушальнікаў мае патрэбу ў пільнай увазе і заканадаўчым ўдасканаленні. Абмежаванне волі дзіцяці паводле закону магчыма не толькі за здзяйсненне злачынства, але і за неаднаразова здзейсненыя асобныя адміністрацыйныя правіны. Непаўналетнім не гарантаваны справядлівы суд пры разглядзе пытання аб накіраванні ў спецыяльныя ўстановы ў парадку грамадзянскага судаводства. Існуе магчымасць несудовага змяшчэння непаўналетняга ва ўстанову МУС для непаўналетніх.

 

[1]Большая советская энциклопедия: В 30 т. - М.: "Советская энциклопедия", 1969-1978.

[2]Аналіз практыкі прызначэння судамі Рэспублікі Беларусь крымінальнага пакарання ў 2007 годзе (паводле судовай статыстыкі)

[3]Прыняты рэзалюцыяй 40/33 Генеральнай Асамблеі ад 29 лістапада 1985 года