viasna on patreon

Блог Валянціна Стэфановіча: “МАКЕЙявелі Міністэрства замежных спраў”

2015 2015-03-09T15:04:44+0300 2015-03-31T11:05:21+0300 be Праваабарончы цэнтр «ВЯСНА» Праваабарончы цэнтр «ВЯСНА»
Праваабарончы цэнтр «ВЯСНА»

Не так даўно Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь прадставіла чарговы, трэці па ліку, даклад “Найбольш рэзанансныя выпадкі парушэнняў правоў чалавека ў асобных краінах свету”. Не буду спыняцца на агульным змесце дадзенага даклада, паколькі маю ўвагу прыцягнулі не апісанні выпадкаў парушэнняў правоў чалавека ў асобных краінах г.зв. “заходняй дэмакратыі”, а ўступны артыкул міністра замежных спраў Беларусі Уладзіміра Макея. Для мяне, як праваабаронцы, дадзены артыкул уяўляе цікавасць з пункту гледжання разумення інстытута дзяржавы і суадносінаў гэтага інстытута з правамі чалавека ў разуменні міністра.

Я і раней адзначаў некаторыя выступы Макея па дадзенай тэматыцы, у прыватнасці, ягоны паказальны выступ на Генасамблеі ААН у Нью-Ёрку ў 2014 годзе, дзе спадар міністр разважаў аб нібыта спробах навязвання нам некаторымі краінамі Захаду “чужой ідэнтычнасці”, аб “скрадзеных душах” і пагрозах зрабіць з нас “рабоў сусветнага капіталу”.

Трэба адзначыць, што Уладзімір Макей паслядоўна адстойвае ідэі культурнага рэлятывізму і з’яўляецца заўзятым прыхільнікам рэвізіі прынцыпаў універсальнасці правоў чалавека. У гэтым кантэксце міністр замежных спраў Беларусі зусім не адзінокі. Гэтыя ідэі з нядаўняга часу з’яўляюцца свайго кшталту трэндам на прасторах былога СССР, іх часта агучваюць у той ці іншай інтэрпрэтацыі прадстанікі Расіі, Кітая, Ірана, Кубы.

Адным з асноўных пасылаў гэтых ідэй з’яўляецца тэзіс, што правы чалавека з’яўляюцца вынаходніцтвам выключна краін “заходняй дэмакратыі”, якія не ўлічваюць “культурныя”, “рэлігійныя” асаблівасці некаторых народаў і нацый, у сувязі з чым прынцыпы універсальнасці правоў чалавека ўяўляюць пагрозу “традыцыйным” каштоўнасцям і разбураюць іх. У гэтым бачыцца сусветная змова, жаданне навязвання сваіх стандартаў жыцця краінамі Захаду астатняму свету. Безумоўна, што праваабарончыя арганізацыі і праваабаронцы, якія адстойваюць ідэі універсальнасці правоў чалавека, пры такіх падыходах прадстаўляюцца выключна як агенты ўплыву, “пятая калона” ці “замежныя агенты”. Вось і Уладзімір Макей называе “месіянскую задачу” па прасоўванні правоў чалавека, якую ўзялі на сабе асобныя краіны, “падвойнымі стандратамі і ідэалагічным імперыялізмам”.

Уся гэтая дыскусія змушае мяне ізноўку нагадаць, што прынцып універсальнасці правоў чалавека, які быў сфармуляваны ў асноўных дакументах ААН, з’яўляецца асновай сучаснага светаўладкавання.

Універсальны прынцып правоў чалавека быў закладзены ў асноватворныя дакументы ААН. У прыватнасці, у арт. 1 Статута ААН указваецца, што адной з мэтаў ААН з’яўляецца ажыццяўленне міжнароднага супрацоўніцтва “ў заахвочанні і развіцці павагі да правоў чалавека і асноўных свабод для ўсіх, без адрознення расы, полу, мовы і рэлігіі”. Гэта падцверджана і ў арт. 55 Статута, дзе зафіксавана, што ААН садзейнічае “усеагульнай павазе і выкананню правоў чалавека і асноўных свабод для ўсіх”.

Далейшая замацаванне прынцыпаў універсальнасці правоў чалавека адбылося з прыняццем Генеральнай Асамблеяй ААН 10 снежня 1948 года Усеагульнай Дэкларацыі правоў чалавека. Прыняцце Дэкларацыі спрыяла далейшай распрацоўцы міжнародных станадартаў у дадзенай сферы і стварэнню механізмаў міжнароднага кантролю. Задачай Дэкаларацыі было фармуляванне фундаментальных правоў, якія вынікаюць з самой чалавечай прыроды.

З прыняццем у 1966 годзе Міжнароднага пакту аб грамадзянскіх і палітычных правах і Міжнароднага пакту аб грамадзянскіх, сацыяльных і культурных правах і стварэннем Камітэта па правах чалавека ААН грамадства перайшло да стварэння міжнародных механізмаў абароны правоў чалавека. Дзяржавы, якія ратыфікавалі ўказаныя пакты, узялі на сябе такім чынам абавязацельствы па спрыянні, прасоўванні і абароне правоў чалавека. Вельмі важным з’яўляецца ўсведамленне таго, што не толькі грамадзяне маюць абавязацельствы перад сваімі дзяржавамі, але і дзяржавы маюць абавязацельствы перад сваімі грамадзянамі, асноўныя з якіх -- выкананне і павага да правоў чалавека.

У гэтым кантэксце вельмі цікавымі мне падаюцца і погляды Уладзіміра Макея на інстытут дзяржавы і яе стасункі з індывідамі. Паволе Макея, дзяржава ўяўляецца як выключна рэпрэсіўная машына, якая”рэгулюе канфлікт паміж асобай і дзяржавай”, і такі канфлікт з’яўлецца адвечным і не залежыць ад палітычнай сістэмы і ўзроўню сацыяльна-эканамічнага развіцця канкрэтнага грамадства. Часткова можна пагадзіцца: сапраўды, канфлікт паміж інтарэсамі індывіда, груп грамадства і дзяржавы з’яўляецца адвечным і прысутнічае ва ўсіх дзяржавах, незалежна ад іх грамадска-палітычнага ўладкавання. Мала таго, я мяркую, што адсутнасць такога канфлікту сведчыць, што ён быў вырашаны дзяржавай на сваю карысць. У таталітарных дзяржавах, як правіла, такіх канфліктаў з дзяржавай не існуе. Але ці ўсе дзяржавы і заўсёды выкарыстоўваюць сілу і тым больш гвалт для яго вырашэння? Паводле Макея, менавіта так: усе дзяржавы выкарыстоўваюць сілу ў выпадку такіх канфліктаў, і асноўная праблема, паводле Макея, у трактоўцы такой сілы іншымі. Тэзіс сам па сабе цікавы, як мне падаецца. Адразу бачна, што міністр з’яўляецца адэптам тэорыі дзяржавы, сфармуляванай прыхільнікамі класавай тэорыі, згодна з якой дзяржава ўяляе сабой арганізацыю палітычнай улады, якая валодае рэпрэсіўным апаратам прымусу, выражае волю і інтарэсы пануючага класу ці ўсяго народу. У працяг гэтага Макей сцвярджае, што “любая дзяржава дзейнічае, сыходзячы з нацыянальных інтарэсаў, сфармуляваных палітычнай элітай, якая ў сваю чаргу ўзрошчвалася канкрэтнай нацыяй”. Не меньш цікавы пасыл.

Як мне падаецца, такога кшталту падыходы ніякім чынам не стасуюцца з ідэямі прававой дзяржавы, якая, між іншым, прадэкларавана і ў Канстытуцыі нашай краіны. Згодна з гэтымі ідэямі, дзяржава ўяўляе сабой супрацьлегласць свавольству ва ўсіх яго праявах: у тым ліку, дыктатуры большасці. Увогуле для прававой дзяржавы характэрны ідэі дэцэнтралізацыі ўлады, наяўнасці зразумелых правіл і легітымнасці ўлады, абароны і павагі да правоў чалавека. Улада ў правой дзяржаве з’яўляецца падкантрольнай грамадству і абіраецца ім на аснове свабодных выбараў і канкурэтнай палітычнай барацьбы. Дзяржавай кіруюць не эліты, няхай сабе і “ўзрошчаныя” народам, а абраныя прадстаўнікі гэтага народу. Абраныя на падставе ўсеагульнага выбарчага права. Гэтая працэдура называецца дэмакратыяй, і яна не бывае “заходняй” ці “ўсходняй”: яна альбо ёсць, альбо яе няма. Тэорыі эліт, “просвещенных монархов”, зніклі са з’яўленнем усеагульнага выбарчага права і ліквідацый саслоўнага грамадства яшчэ дзесці ў 19 стагоддзі. Улада павінна быць падкантрольнай грамадзянам і падвяргацца ратацыі з рэгулярным праветрываннем службовых кабінетаў.

Што датычыць адвечнага канфлікту інтарэсаў асобы і дзяржавы, дык у дэмакратычным грамадстве, заснаваным на плюралізме ідэй і палітычных поглядаў, ён павінен вырашацца не праз сілу, прымус і тым больш гвалт, а на падставе грамадскага дыялогу і кансэнсусу. Ніяікія законы не павінны пасягаць на правы чалавека, якія з’яўляюцца найвышэйшай каштоўнасцю дзяржавы. Правы чалавека даўно не з’яўляюцца ўнутранай справай канкрэтнай дзяржавы. Менавіта дзеля абароны правоў чалавека ад свавольства дзяржаў і былі створаны ў свой час міжнародныя механізмы іх абароны. У гэтых жа мэтах былі распрацаваны асноўныя міжнародныя нормы права і створаны кантрольныя механізмы іх выканання дзяржавамі. Дзяржава таксама мае абавязацельствы перад грамадзянамі і таксама абавязана выконваць іх. Правы чалавека маюць свае міжнародныя стандарты, сфармаваныя на падставе міжнародных норм права і практыкі іх ужывання. Менавіта міжнародныя стандарты ўтрымліваюць пералік дапушчальных абмежаванняў правоў чалавека з боку дзяржавы ў інтарэсах нацыянальнай, грамадскай бяспекі, грамадскага парадку, жыцця і здароўя насельніцтва. Выкананне дадзеных стандартаў з’яўляецца найлепшай гарантыяй ад прымянення падвойных стандартаў у дачыненні да той ці іншай дзяржавы.

Я асабіста з’яўляюся прыхільнікам абмежаванай прысутнасці дзяржавы ў сваім жыцці. Мы, як грамадзяне, маем абавязак плаціць падаткі, абараняць дзяржаву ў выпадку патрэбы і падпарадкоўвацца рашэнням яе судоў. Усё астатняе --- самаарганізацыя грамадзян і самакіраваннне як на мясцовым, так і нацыянальным узроўні.

Не народ для Урада, а Урад для народа!

Валянцін Стэфановіч

 

Апошнія навіны

Партнёрства

Сяброўства