Віктар Адзіночанка: «Людзі адчуваюць, што іх падманулі, але што рабіць з гэтым - не ведаюць»

Пра рэпрэсіўныя хвалі, якія рэхам дакаціліся да Гомельскай вобласці пасля падзеяў 19 снежня ў Мінску, стан грамадзянскай супольнасці, парушэнні правоў чалавека ў рэгіёне размова з гомельскім праваабаронцам, прадстаўніком Беларускага Хельсінскага камітэту Віктарам Адзіночанкам.

--- Ці закранулі рэпрэсіі, якія распачала ўлада пасля падзеяў у Мінску 19 снежня, актывістаў, правабаронцаў, журналістаў у Гомельскай вобласці?

--- Безумоўна, рэгіён не застаўся па-за пільнай увагай супрацоўнікаў міліцыі і спецслужбаў. Некаторыя гамельчукі, якія прымалі ўдзел у Плошчы, атрымалі па адміністрацыйных справах тэрміны пакарання, а па вяртанні на радзіму на іх пачалі ціснуць з боку адміністрацый навучальных устаноў. Напрыклад, навучэнец аднаго з гомельскіх каледжаў Руслан Мікіценка атрымаў 10 сутак за ўдзел у Плошчы, а па вяртанні ў Гомель яго двойчы выклікалі на допыт у мясцовы КДБ, адміністрацыя каледжа і псіхолаг праводзілі з ім прафілактычныя гутаркі і прапаноўвалі пачытаць як КаАП, так і газету «СБ-Беларусь Сегодня». У Гомелі, Мазыры, Рагачове, Жлобіне і Светлагорску прайшлі ператрусы ў актывістаў партый, рухаў, грамадзянскіх кампаній. КДБ у асноўным цікавіўся камп'ютарамі ды носьбітамі інфармацыі. У Гомелі на офісе АГП ператрусы прайшлі двойчы. У юрыста Леаніда Судаленкі канфіскавалі камп'ютары, прычым як на працоўным месцы, так і дома. Пакінулі без «прылад працы» - камп'ютараў, дыктафона, фотаапарата і відэакамеры журналістку Ларысу Шчыракову. Яшчэ 18 снежня былі затрыманы давераныя асобы экс-кандыдатаў у прэзідэнты Юрый Клімовіч, Валер Сляпухін і Юрый Захаранка. Яны адбылі адміністрацыйны арышт за «брудную лаянку ў грамадскім месцы». Абсурднае абвінавачванне, тым больш, напрыклад, Захаранку затрымалі каля паловы шостай раніцы. 8 сутак адсядзеў у ІЧУ і Кастусь Жукоўскі, які здымаў на відэакамеру будынак КДБ. Яго таксама абвінавацілі ў бруднай лаянцы.

Мэтай гэтай хвалі рэпрэсій было, як я лічу — збіць супраціў. Дарэчы, у Гомельскай вобласці актывісты замовілі 27 пікетаў салідарнасці з палітзняволенымі, але ўлады забаранілі іх праводзіць.

–- Вы ўжо больш за дзесяць гадоў займаецеся абаронай правоў чалавека, у тым ліку назіраеце на выбарах. Ці мела апошняя прэзідэнцкая кампанія нейкія асаблівасці?

---- Сюрпрызаў не было - адразу было вядома імя пераможцы. Былі нейкія разыходжанні ў тым, які працэнт галасоў яму напішуць. Сітуацыя была такая, што выбараў не было, а толькі інсцэніроўка. Але ўлады спачатку спрабавалі правесці выбары так, каб іх успрынялі на Захадзе, што быццам ёсць паляпшэнні, і прысутнічае нейкая знешняя прыстойнасць. І таму ў перыяд збору подпісаў, агітацыі дазвалялася вельмі шмат, нават тое, што ўлады б ніколі не дазволілі раней. Напрыклад, гарвыканкам прыняў пастанову, дзе пералічыў месцы для пікетаў і агітацыі, а ініцыятыўныя групы кандыдатаў заявілі, што яны ў тыя вызначаныя месцы не пойдуць, і запатрабавалі іншыя месцы. Гарвыканкам, як не дзіўна, пайшоў насустрач, і змяніў месцы для агітацыі. І сапраўды, людзі стаялі з пікетамі на іншых месцах, і іх ніхто не кранаў. Праўда, былі напады на пікеты альтэрнатыўных кандыдатаў. Хаця, што не кажы, ўлады паслядоўна праводзілі сваю лінію. Мы назіралі на ўсіх этапах прэзідэнцкай кампаніі, магу з упэўненасцю сказаць, што парушэнні былі на кожным з гэтых этапаў.

---- Як вы ахарактэрызуеце сітуацыю з правамі чалавека ў Гомельскай вобласці за апошнія 10 гадоў, якія вы працуеце тут?

–- Абарона правоў чалавека — гэта працэс. Я займаюся, напрыклад, таксама абаронай правоў вернікаў. І хачу сказаць, што гэта тая сфера, дзе ўлады ідуць на дыялог. Магу сказаць з упэўненасцю, што ўсе справы, за якімі я пільна назіраў, былі вырашаны пазітыўна. Нават тыя, якія былі вельмі цяжкімі. То бок ў гэтай сферы ўлады не хочуць канфліктаў і ідуць на кампрамісныя рашэнні. Што тычыцца права на справядлівыя выбары — то тут улада не ідзе ні на якія дыялогі, тут прамы падман, тут вельмі жорстка, вельмі непрыемны сам працэс назірання. Хоць у гэтую кампанію мяне адкрыта і жорстка, як раней, прадстаўнікі ўлады не абражалі. Былі абразы, але ад тых шараговых сябраў камісіі, якія не зарыентаваліся. А на парламенцкіх выбарах 2008 года са мной, ды і з іншымі назіральнікамі, вельмі жорстка размаўлялі. Зараз такога не было. Мы змаглі правесці назіранне і выявіць, наколькі нам удалося, аб'ектыўную карціну.

---У якім стане знаходзіцца грамадства пасля прэзідэнцкіх выбараў? Нейкі след ў грамадстве пакінулі выбары, ці людзі у большасці абыякава аднесліся як да вынікаў галасавання, так і да рэпрэсій пасля падзеяў на Плошчы?

--- Упэўнены, што падзеі 19 снежня не пакінулі абыякавымі людзей, грамадства. Я сам у працэсе назірання бачыў настрой грамадства. У час збора подпісаў людзі паводзілі сябе актыўна — ставілі подпісы за альтэрнатыўных кандыдатаў, падыходзілі да пікетаў, выказваліся. І бачна, што тая сітуацыя, якая ёсць зараз у Беларусі, яна значнай частцы грамадства абрыдла. Але наша праблема ў тым, што у нас няма аб'ектыўных вынікаў выбараў, мы не ведаем расклад сілаў, то бок тую лічбу, што яны намалявалі за дзейснага кіраўніка дяржавы — яна наогул не адпавядае рэчаіснасці. Гэта я кажу адказна, грунтуючыся на свіах назіраннях у працэсе выбарчай кампаніі. Можа, у мяне нейкі ўнікальны вопыт, хаця наўрад ці. За гэта гаворыць той факт, што ў Мінску ўсе-ж такі выйшла на Плошчу дастатковая колькасць людзей. І хваля салідарнасці з тымі, хто трапіў за краты — гэта таксама сведчыць аб настроях у грамадстве. На мой погляд, людзі, тыя, хто не галасавалі за Лукашэнку, большасць з іх пра гэта не кажа. Не таму, што баяцца, а па інэрцыі, на ўсякі выпадак, а ў прыватных размовах вынікае, што людзі абураныя. Тым, што яны галасавалі не за Лукашэнка, і знаёмыя галасавалі не за яго, а ён набраў амаль 80% - за кошт чаго? То бок людзі абураныя, што яны пайшлі галасаваць, а іх галасы былі скрадзеныя — у значнай часткі людзей. Але зноў жа — наша праблема ў тым, што мы не ведаем аб'ектыўных вынікаў выбараў. Мы можам нешта казаць, але рэальных лічбаў у нас няма.

---- Ці ёсць праблема ў жыхароў Гомельскай вобласці з правам на атрыманне праўдзівай інфармацыі аб тым, што адбываецца ў краіне?

---- Чалавек, які хоча нешта даведацца — ён даведаецца. Апроч Інтэрнэту, у нас ёсць выданні «Наш ніва», «Народная воля», якія можна набыць ў шапіках. Упэўнены: чалавек, які хоча атрымаць інфармацыю, ён яе атрымае. Тут праблема не ў недахопу інфрамацыі. А, на мой погляд, у адсутнасці ў людзей вопыту грамадскага жыцця. То бок яны адчуваюць, што іх падманулі, але што рабіць з гэтым — яны не ведаюць.

---- Ёсць неякія прагнозы ці спадзяванні на тое, што сітуацыя будзе паляпшацца, напрыклад, да парламенцкіх выбараў?

--- Сітуацыя павінна паляпшацца. Думаю, што ўлада паспрабуе весці дыялог, цяжка толькі казаць, на колькі ёй гэта ўдасца. Вельмі цяжка. Бо калі паглядзець на прэзідэнцкую кампанію - быццам улады і хацелі нейкі дыялог зрабіць, а што у выніку атрымалася — мы ведаем.

"Праваабарончая хроніка"